Urfa Haçlı Kontluğu Tarihine Bir Bakış (1098-1146)

Öz Şanlıurfa'nın kaderinde, XI. yüzyıl sonunda başlayan haçlı seferleri önemli bir rol oynadı ve aynı yüzyılın ikinci yarısında başlamış olan bölgenin Türkleşmesi olayını, kısa bir zaman için durdurmuş görünmesine rağmen, gerçekte hızlandırdı. XI. yüzyıl ortalarında Anadolu sınırlarına ulaşmış bulunan Türk akınları karşısında ermeniler, topraklarını Bizans İmparatorluğuna satarak ülkenin içlerine çekilmiş, bu arada Güney-Doğu Anadolu bölgesine de girmişlerdi. 1071 Malazgirt zaferi Anadolu'yu Türklere açtı. Türkler kısa zamanda Marmara kıyılarına kadar yayıldılar. Bu sırada, Bizans'ın zayıf durumundan faydalanan ermeniler küçük küçük beylikler kurmak suretiyle bağımsızlıklarını sağlamaya çalışıyorlardı. Ancak Türklerin bölgeye gelişiyle üstünlük ve hâkimiyet iddialarını yavaş yavaş ve çoğu zaman da barışçı yollarla Türklere kaptırmaya başlamışlardı. Hâkimiyetin el değiştirmesi ile bölgedeki etnik yapı değişmiş sayılmazdı. Çünkü Türkler, hâkimiyetleri altındaki yabancı toplumlara karşı her zaman anlayış ve hoşgörü ile bakmışlardı. Bu defa da durum aynı idi. Haçlıların gelişine kadar bölgenin hıristiyan ahalisi Türklerle birlikte yaşamlarını sürdürmüşlerdi. Haçlıların gelişi bu düzeni bozdu. Şimdi Türk veya Bizans hâkimiyetinden haçlıların yardımı ile kurtulup bağımsızlıklarını sağlayabilirlerdi. Bu düşüncenin ışığında, haçlıları pek büyük bir sevinçle karşılamaları çok tabiiydi. Onları kurtarıcıları olarak görmüşlerdi. Fakat, ne büyük ölçüde yanıldıklarını kısa zamanda anlayacaklardı. Haçlıların niyeti, kendi mezheplerine aykırı inançta olan doğu hıristiyanlarını kurtarmaktan çok, kendi hâkimiyetlerini sağlamaktı. Olayların akışı bunu kısa zamanda gösterdi.

Anahtar Kelimeler:

Urfa Kontluğu, Anadolu, Bizans İmparatorluğu, 1098-1146, Haçlı Seferleri, Malazgirt Meydan Muharebesi, Türkler, Ermeniler, Şanlıurfa, Tarih

PDF

___

ALBERTUS AQUENSİS, Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione, Emundatione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae, R.H.C. occ, IV, s. 265- 713; terc. Hefele, H., Albert von Aachen. Geschichte des ersten Kreuzzuges, 2 cild, Jena 1923.

FULCHERIUS CARNOTENSIS, Gesta Francorum Iherusalem peregrinantium, R.H.C. occ., III, s. 311-485; terc. Ryan, R., Fulcher of Chartres. A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127, Knoxville 1969.

WILLERMUS TYRENSIS, Historia rerum in partibus transmarinis gestarum, R.H.C. occ., I, s. 1 vdd.; terc. Kausler, E. ve R., Geschichte der Kreuzzüge und Königreichs Jerusalem, Stuttgart 1844².

URFALI MATEOS, Vekayîname, nşr. ve terc. Dulaurier, E., Chronique de Matthieu d'Edesse, Paris 1858; terc. Andreasyan, H., Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve papaz Grigor'un zeyli (1136-1162). Ankara 1962 ( T TK. yayınlarından, II. seri, No. 21).

Anonim Süryânî Vekayinâmesi, nşr. Chabot, J.— B., Chronicon (syriacum) ad annum chr. 1203/4 pertinens, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, III, Paris 1918; terc. Tritton, A.S., The first and second crusades from an Anonymous syriac chronicle, J.R.A.S., 1933, s. 69-101, 273-305.

al-'Azimi Muhammad b. 'Ali, Ta'rih, Kara Mustafa Paşa Ktp. No. 398; nşr. Cahen, C., La Chronique abregee d'al-Azimi, J.A., CCXXX, 1938, s. 353-448.

İbn al-Kalanisi Abu Ya'la Hamza, Zayl Ta'rih Dimaşk, nşr. Amedroz, H.F., Beyrut 1908.

Kemal al-Din İbn al-'Adim 'Omar b. Ahmad, Zubdat al-Halab min ta'rih Halab, nşr. Sami al-Dahhan, 3 cild, Dimaşk 1951-1968.

İbn al-Asir 'Ali Muhammad... 'İzz al-Din, al-Kamil fi'l-Ta'rih, nşr. Tornberg, C.J., 12 cild, Lugduni Batavorum 1851-1876.

RÖHRICHT, R., Geschichte des Königreichs Jerusalem 1100-1291, 3 cild, Innsbruck 1898.

BEAUMONT, A.A., Albert of Aachen and the County of Edessa, The Crusades and other Historical Essays, New York 1928, s. 101-138.

CAHEN, C., La Syrie du Nord a l'epoque des croisades et la principaute franque d'Antioche, Paris 1940.

RUNCIMAN, ST., A History of the Crusades, 3 cild, London 1965².

SETTON, K., A History of the Crusades, 2 cild, Madison, Milwaukee ve London 1969².

DEMİRKENT, I., Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), İstanbul 1974.

DEMİRKENT, I., Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), Ankara 1987 (T T.K. yayınlarından, VII. Dizi - Sa. 91).