Türkiye’den Son Toplu Ermeni Göçü: Sancak Ermenilerinin Lübnan’a Taşınması 1938-1939

Türkiye’den son toplu Ermeni göçü 1939 yılında İskenderun Sancağı’nın Türkiye’ye geçmesiyle yaşandı. Ancak İskenderun Sancağı Fransız manda idaresi altında kaldığı süre boyunca burada bilinçli olarak demografik bir mühendislik uygulandı ve buraya sürekli olarak 1921-1922 döneminde Aandolu’dan Suriye ve Lübnan’a göç eden Anadolulu Ermeni mülteciler iskan edilmek süretiyle gayrimuslim nüfus Türk nüfusun aleyhinde olacak şekilde arttırıldı. Öyleki 1914 yılında yedi bin civarında olan Sancak’taki Ermeni nüfusu 1927 yılında dokuz bin, 1936 yılında ise yirmidört bin olmuştu. Bu süre zarfında bu kadar büyük oranda Ermeni nüfusunun artmasının sebebi Milletler Cemiyeti Mültecilere Yardım Ofisi’nin 1927 yılında başlattığı Suriye ve Lübnan’daki Emeni mültecileri yeniden iskan projesidir. Bu proje çervesinde halep ve Beyrut kamplarındaki kırk bin civarında Ermeni mülteci yeni inşa edilen semtlere taşındı. Bu proje kampsamında 1927-1936 yılları arasında İskederun Sancağı’ndaki şehir merkezleri ile kırsal alanlara toplmada on üç bin Ermeni iskan edildi. Ancak önce 1938 yılında Türkiye ve Fransa arasında yapılan antlaşma gereği Türk ordusunun İskednerun Sancağı’na girmesi ve 1939 yılında Sancak’ın idaresinini tamamen Türkiye’ye bırakılması neticesinde on sekiz bin civarında Ermeni Türk idaresindeki Sancak’ta yaşamaktansa Fransız idaresindeki Suriye ve Lübnan’da yaşamayı tercih ettikleri için Süriye ve Lübnan’a göç etti.

The Last Mass Armenian Migration from Turkey: Moving of Sanjak Armenians to Lebanon 1938-1939

The last mass migration of Armenians from Turkey took place in 1939 when Iskenderun Sanjak (Alexandretta) became a Turkish province. However, during years of French Mandate, the French authorities informed a demographic engineering here and non-muslim population was increased against the Turkish population. Thus, the seven thousand Armenian population of Alexandretta of 1914 was increased to nine thousand and to twenty for thousand in 1936. The reason for that much increase of the Armenian population was the Resettlement Project of the League of Nations which started in 1927 to assist the Armenian refugees who were living in destitute conditions in the camps located in Beirut and Aleppo. As part of this project thirteen thousand Armenians were settled to the rural and urban areas of Alexandretta. But, first when the Turkish army entered Alexandretta in 1938 according the treaty signed between Turkey and France and then when Alexandretta became a Turkish province in 1939, about eighteen thousand Armenians immigrated to Syria and Lebanon prefering to live under the French Mandate rather than the Turkish administration.

Keywords:

Alexandretta, Armenians, Immigration Resettlement,

PDF

___

Archives Diplomatiques France Ministère des Affaires Étrangères.
Série E, Levant, 1918-1940-Syrie-Liban
E.313. No: 59/60.
E.313/ DO...
Records of the Department of the State Relating to the Internal Affairs of Armenia, 1910-1929
Roll No:8, 890J.5011/-, Relating to the Internal Affairs of Asia, 1910-1929
Roll No. 8: 890d.00/50; 890d.00/59
Roll No.14: 890d.48/82; 890d.48/-, Record Group 84: Records of Foreign Service Posts of the Deparment of State, U.S. Consulate, Beirut, The Lebanon, Confidental Files
RG 84, 800/3049
NARA, Record Group 59, 867.00/1076
NARA, Record Group 59, No: 867.00/1076
League of Nations Archives of Nansen Office for Refugees (L.N)
A.24.1932. XIII.
C.237.1924. XIII.
A.33. 1928. XIII.
A. 41. 1925. XIII.
A. 48. 1927. XIII.
A. 12. 1934. XIII.
A. 23. 1936. XIIIB.
FO 141/629, No. 722/19
FO 21915 / No: E4533/1528/89
FO 371/21915 / No: E4625/1528/89
FO 371/21915 / No: E4624/1528/89
FO 371/21915 / No: E5048/1528/89
FO 371/21915 / No: E4963/1528/89
FO 371/21915 / No: E6985/1528/89
FO 371/21915 / No:E5132/5132/44
FO 371/23302 / No:E5503/5132/44
FO 371/23302 / No:E5905/5132/44
FO 371/23302 / No:E5656/5132/44
FO 371/4000/A, No. 59.
BCA, (030.10.00.108). 710.17
BCA. (030.10.00.225). 515.25
BCA. (030.10.00.224). 512.28
BCA. (030.10.00.225). 515.26
Rapport Á la Sociètè des Nations sur la Situation de la Syrie et du Liban, French Ministère des Afaires Èntrangères, Paris¸ 1922-1938.
Cumhuriyet, 1 Haziran 1938.
Son Posta 25 Ağustos 1938.
Hayasdani Goçnak: (Hafta bir kez yayınlanan bir gazete) Sayı 3 Ocak 1923
Sayı 24 Haziran 1923
Hayrenik Amsakir
Sayı 5, Mart 1938. Sayı 8, Haziran 1938.
Sayı 1, Kasım 1938. Sayı 9, Temmuz 1938.
Sayı 7, Mayıs 1939. Sayı 9, Temmuz 1939.
Sayı 8, Haziran 1939. Sayı 12, Ekim 1939.
Sayı 10, Ağustos 1939. Sayı 5, Mart 1929.
Sayı 4, Mart 1940
Arsuzi-Elamir Dalal, Arabischer Nationalismus in Syrien, Lit Verlag Münster, London, 2003.
Bayramyan, A., Aleksandredi Sançaki Yev Miçazkayin Tivanakidutyunı (1936-1939), Notstsan Daban, Yerevan, 1998, s., 18-19.
El-Ermen, EL Bahs En Melce’ 1917-1939, Ed., Raymond Kevorkian, Levon Nordiguian, Vahe Tachjian, Menşurat Camiet Kuds Yusuf, Beyrut, 2010.
Huşamadyan Musa Leran, Edit., Musa Kuşakcıyan- Boğos Maduryan, Hradaragutyun Cebel Musayi Hayrengts Miyutyun, Beyrut, 1970.
Karpat, Kemal H., Ottoman Population 1830-1914, Demographic and Social Characteristics, Visconsin, 1985.
Lawrance, Martin, The Treaties of Peace 1919-1923, The Law Exchange, Clark, New Jersey, 2007.
Macartney, C. A., Refugees; The Work of the League, League of Nations Union, 1930.
Sökmen, Tayfur, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Yenigün Haber Ajansı AŞ., Ankara 1999.
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasi Antlaşmaları, cilt I, 1920-1945, TTK Yay., Ankara, 1989.
Yerasimos, Stèphane, Questions D’orient, Frontièrs et minoritès des Balkansa au Caucase, Èditions La Dècouverte, Paris, 1993.
Zeidner, Robert F., The Tricolor Over the Taurus 1918-1922, TTK Yay., Ankara, 2005.
Özgiray, Ahmet, “Türk-Fransız Siyasi İlişkileri 1930-1938”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 1994, say., IX.
Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası I”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası-Makaleler-, Yay., Haz., Berna Türkdoğan, ATAM Yay., Ankara 2000.
Weisband, Edward, “The Sanjak of Alexandretta 1920-1939: A Case Study”, Near Eastern Round Table 1967-1968, Ed., R. Bayly Winder, New York, 1969.
Yorulmaz, Şerife, “Fransız Manda Yönetimi Döneminde İskenderun Sancağı’nın Sosyo-Ekonomik ve Siyasal Durumuna İlişkin Bazı Kayıtlar 1918- 1939”, Atatürk Yolu Dergisi, C. 6, Sayı: 22, Kasım 1998.