Urartu Krallığı’nda Din Görevlileri

Urartu Devleti M.Ö. I. binde Önasya’da güçlü bir devlet olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Urartuların egemen olduğu coğrafyada siyasi ve askeri üstünlüğünün yanı sıra dinsel alanda da önemli gelişmeler ortaya koydukları bilinmektedir. Arkeolojik verilerden Urartu dininde Meher Kapı kaya nişi, tapınaklar ve açık hava kutsal alanlar ile bu alanlarda gerçekleştirilen dini ayinlerin olduğu anlaşılmaktadır. Bu yönüyle söz konusu ayinlerde din görevlilerinin de önemli bir yeri olduğu kanaatindeyiz. Dini ritüellerde önemli bir yeri olan din görevlilerinin bir kısmının adına Urartu yazılı kaynaklarında rastlamaktayız. Yazılı kaynakların yanı sıra dönemin tasvirli eserleri de din görevlileri hakkında bize önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmamızda Urartulularda din görevlileri ile ilgili cinsiyet ve statü farklılığı gibi bazı sorulara açıklık getirilmiştir. Ayrıca din görevlilerin ritüeller esnasında yaptıkları işler, kendi aralarındaki iş bölümü de incelenmiştir. Böylelikle Urartu dini yaşamında önemli bir yeri olan din görevlilerinin dünyası aralanmaya çalışılmıştır.

Religious Officials in Urartian Kingdom

We see Urartian State as a powerful state in Near East during I. millenium B.C. Hence it is known that the Urartians had significant improvements also in religious field as well as their political and martial in the geography in which the Urartians dominated. By archaeological data, it is understood that there were Meher Kapı rock niche, temples and open-air shrines and religious rituals performed in this areas. From this aspect, we consider that also religious officials had a significant role in these rituals. We encounter names of some religious officials who had a significant role in religious rituals in Urartian written sources. Beside the written sources, depicted arts of that period also provide significant data about the religious officials to us. In this study, some questions such as gender and status differences about religious officials in the Urartians have been clarified. In addition, works made by religious officials during rituals and also division of labor between each other have been analyzed. Thus, world of the religious officials who had a significant role in Urartian religious life has been tried to be unveiled.

Keywords:

Urartu, religious rituals, religious officials temples,

PDF

___

Abay, E., “Seals and Sealings”, Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusaḫinili Eiduru-kai 1989-1998, (Eds. A. Çilingiroğlu and M. Salvini), ss. 321-355, CNR Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, Roma 2001.
Ayvazian, A., Urartian Glyptic: New Perspectives, University of California, Berkeley 2006.
Barnett, R. D., “Further Russian Excavations in Armenia (1949-1953)”, Iraq 21/1 (1959), ss. 1-19.
Baştürk, M. B., Din ve Dini Ayinlerin Urartu Krallığı’ndaki Toplumsal ve Siyasal Rolü, (Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2006.
Belli, O., Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1999.
Black, J. ve Green, A, Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: an İllustrated Dictionary, Published by British Museum Press for the Trustees of the British Museum, London 1992.
Burney, C. A., “A First Season of Excavations at the Urartian Citadel of Kayalıdere”, Anatolian Studies 16 (1966), ss. 55-111.
Calmayer, P., “Helmet and Quivers”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991, ss. 123-133.
Collon, D., “Depictions of Priests and Priestesses in the Ancient Near East”, Priest and Officials in the Ancient Near East: Papers of the Second Colloquium on the Ancient Near east-the City and its Life, held at the Middle Eastern Culture Center in Japan (Mitaka, Tokyo), March 22-24, 1996 (Ed. K. Watanabe), Heidelberg: Winter 1999, ss. 17-47.
Çavuşoğlu, R., Urartu Kemerleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), Erzurum 2002.
“Rock-cut Tombs and an Open-Air Shrine at Madavank Eastern Turkey”, Ancient Near Eastern Studies XL (2003), ss. 135-159.
Urartu Kemerler/Urartian Belts, Rezan Has Müzesi Yayınları, İstanbul 2014.
Çavuşoğlu, R., ve Gökce B., “Urartu Krallığı’nda Metal Kazan Kullanımı”, Tarhan Armağanı/M. Taner Tarhan’a Sunulan Makaleler/Essays in Honour of M. Taner Tarhan (Eds. O. Tekin, M. H. Sayar, E. Konyar), Ege Yayınları, İstanbul 2013, ss. 105-115.
Çavuşoğlu, R., Işık, K. ve Gökce, B., “ Women and Their Status in Urartu: A Critical Rewiev”, Ancient Near Eastern Studies 51 (2014), ss. 235-261.
Çevik, N., Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
Çilingiroğlu, A., Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir 1997.
“Urartu’da Tapınma ve Tapınma Yerleri”, Light on Top of the Black Hill Studies Presented to Halet Çambel/Karatepe’deki Işık Halet Çambel’e Sunulan Yazılar, (Eds. G. Arsebük, M. J. Mellink, W. Schirmer), Ege Yayınları, İstanbul 1998, ss. 229-239.
“Ayanis Tapınak Alanında Bir Ocak ve Bereketlilik Kültü ile İlişkisi”, Refik Duru’ya Armağan/Studies in Honour of Refik Duru (Eds. G. Umurtak, Ş. Dönmez, A. Yurtsever), Ege Yayınları, İstanbul 2007, ss.265-271.
“Ayanis Kalesi Depo Odaları ile İlgili Bazı Öneriler”, Muhibe Darga Armağanı, (Eds. A. Tibet, E. Konyar, T. Tarhan ve A. Colby), Sadberk Hanım Müzesi Yayınevi, İstanbul 2008, ss. 187-197.
Derin, Z. ve Çilingiroğlu, A., “Armour and Weapons”, Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusaḫinili Eiduru-kai 1989-1998, (Eds. A. Çilingiroğlu and M. Salvini), ss. 155-189, CNR, Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, Roma 2001.
Diakonoff, I. M., “Sacrifices in the City of Teiseba (UKN 448)-Lights on the Social History of Urartu”, Archäologische Mitteilungen aus Iran 21 (1991), ss. 13-21.
Fales, F. M.,“People and Profesions in Neo-Assyrian Assur”, Assyrien im Wandel der Zeite/XXXIXe Recontre Assyriologique Internationale, Heidelberg, 6-10 Juli 1992,(Eds. H. Waetzoldt ve H. Hauptmann), Heidelberger Orientverlag, Heidelberger 1997, ss. 33-41.
Gökce, B., “Urartularda İnsan Biçimli Metal Heykelcikler”, Tarhan Armağanı/M. Taner Tarhan’a Sunulan Makaleler/Essays in Honour of M. Taner Tarhan (Eds. O. Tekin, M. H. Sayar, E. Konyar), Ege Yayınları, İstanbul 2013, ss. 211-217.
Harutjanyan, N. V., KUKN=Korpus Urartskich Klinoobraznych Nadpisej, Nacional’naja Akademija Nauk Respubliki Armenii Institut Vostokovedenija, Yerevan 2001.
Hovhannissian, C., The Wall-Paintings of Erebuni, Armenian SSR Academy of Sciences Publishing House, Yerevan 1973.
Işık, C., “Neue Beobachtungen zur darstellung von Kultszenen auf urartäischen Rolltempelsiegeln”, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 101 (1986), ss. 1-22.
Işık, F., “Das Felsgrab von Köseoglu und Totentempel Urartus”, Archäologische Mitteilungen aus Iran 28 (1995), ss. 211-234.
Kellner, H. J., Gürtelbleche aus Urartu, Prähistorische Bronzefunde Abteilung XII Band 3
Franz Steiner Verlag Stutgart 1991a.
“Votive Plaques”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991b, ss., 286-297.
“Personal Adornments”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991c, ss. 164-170. König, F. W.
Hchl=Handbuch de Chaldischen Inschriften, 2 Vols, Biblio Verlag, Graz 1955-57. Luckenbill, D. D.
LAR II=Ancient Records of Assyria and Babylonia II, The University of Chicago Press, Chicago 1968.
Melikişvili, G. A., Die Urartäische Sprache, Biblical Institute Press, Roma 1971.
Merhav, R.,“Chariot and Horse Fittings”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991a, ss. 53-77.
“Pairing and Grouping of Chariot and Horse Gear”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991b, ss. 97-113.
“Ceremonial Buckets”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991c, ss. 214-225.
“Sculpture in the Round”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991d, ss. 274-283.
“Some Observations on Pectorals and Medallions”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991e, ss. 173-176.
“Cauldrons and Their Stands”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991f, ss. 226-243.
Özgüç, T., Altıntepe I Mimarlık Anıtları ve Duvar Resimleri/Architectural Monoments and Wall Paintings, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1966.
Altıntepe II Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler/Tombs, Storerooms and Ivories, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1969.
Piotrovskii, B. B., “Urartu Dini”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 23 (1965), ss. 37-48.
Karmir-Blur, Al’bom, Leningrad 1970.
Rehm, E., Kykladen und Alter Orient Bestandskatalog des Badischen Landesmuseums Karlsruhe, Badisches Landesmuseum, Karlsruhe 1997.
Salvini, M., “Monumental Stone Inscription”, Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusaḫinili Eiduru-kai 1989-1998, (Eds. A. Çilingiroğlu and M. Salvini), ss. 251-271, CNR, Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, Roma 2001.
Urartu Tarihi ve Kültürü, (Çev. B. Aksoy), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2006.
CTU I= Corpus dei testi uratei, vol. I. Le iscrizioni su pietra e roccia: I Testi, DocAs VIII/1; CNR Istituto di studi sulle civilta dell’Egeo e del Vicino Oriente, Roma 2008.
Salvini, M., ve Belli, O., “Two Clay Documents from Upper Anzaf Fortress Van”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 45/2 (2003), ss. 141-152.
Salvini, Mirjo ve Wegner, İ., Einführung in die urartäische Sprache, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2014.
Seidl,U., “Horse Trappings”, Urartu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E. (Ed. R. Merhav), The Israel Museum, Jerusalem 1991, ss. 79-96.
Bronzekunst Urartus, Verlag Philipp Von Zabern-Mainz Am Rhein 2004.
Sevin, V., Assur Resim Sanatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
Van Loon, M. N., Urartian Art: Its Distinctive Traits in the Light of New Excavations, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut, Leiden 1966.
Wartke, R. B., Toprakkale. Untersuchungen zu den Metallobjecten im Vorderasiatischen Museum zu Berlin (=Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients 22), Printed in the German Democratic Republic, Berlin 1990.