Gazi Hüsrev Bey'in Saraybosna'daki vakıfları

Sultan II. Bayezid’in kızı Selçuk Sultan’dan torunu olan Hüsrev Bey, kısa fasılalarla 1521 ile 1541 yılları arasında Bosna sancak beyliği görevinde bulunmuştur. Savaş meydanlarında büyük başarılar kazanmış, Bosna’nın kuzeybatısı, Hrvatistan ve Slavonya’da önemli fetihler bizzat o ya da adamları tarafından gerçekleştirilmiştir. Gazi Hüsrev Bey kazandığı serveti, temelleri 15. yüzyıllın ortalarında atılan Saraybosna şehrinin kentsel gelişimini tamamlayacak müesseseler kurmak için harcamıştır. 16. yüzyılın otuzlu yıllarında cami (1530/31), hankâh, imaret, mekteb, medrese (1537/38) ve kütüphaneden oluşan büyük bir külliye yaptırmıştır. Bu binalara ilaveten şehirde kervansaray, han, hamam ve dükkanlar yaptırmıştır. Gāzî Hüsrev Bey, yapımına büyük özen ve önem verdiği bu binaların işlev ve bekâsı için de gerekli önlemleri almış, büyük miktarda nakit para (900.000 akçe) ve gayrimenkūl vakf etmiş ve vakfedilen bu gelirlerin nerelere ve nasıl sarfedileceğini vakfiyeler hazırlamak suretiyle belirlemiştir. Gāzî Hüsrev Bey’in evkāfı Bosna sancağı tahrîr defterlerinde de kayıtlıdır. Bosna sancağı vakıflarını içeren 1540, 1565 ve 1604 tarihli üç tahrîr defteri bulunmaktadır.

Gazi Husrev Beg's foundations in Sarayjevo

Gazi Husrev Beg, Sultan Bayezid II's grandson from his daughter Selçuk Sultan, occupied the position of sandjak beg of the Bosnia for short intervals between 1521 and 1541. Important conquest in the northwest of Bosnia, Croatia and Slavonia were fulfilled either by him or with the assistance of his close men such as Murad Beg Tardic. Husrev Beg spent his fortune on building the necessary institutions for the completion of urbanization of the Sarajevo city established in the middle of the 15th century. In this respect, he has founded a kiilliye (complex of building) in the thirties of 16th century which contains a mosque, hankdh (dervish convent), imdret (soup kitchen), mekteb(elementary-primary school), madrasa (college) and library. He also built a kervansaray, hdn, a hamam and stores. Then he took the necessary precautions to guarantee the well functioning and operation of these institutions, to which he attached great importance to. He granted a large amount of cash (900.000 akchas) and real estate, also he has determined where and how the money is to be spent through foundation charters. Gazi Husrev Beg's foundation (vaqfs) are also registered in the tahrir defters (survey tax registries) of the Bosnian sanjak dated 1540, 1565 and 1604. This paper studies Gazi Husrev Beg's foundations in Sarajevo based on the records of foundation charters and survey tax registries.

PDF

___

TD.211, 1540-42 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
MAD.625, 1563-65 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
TD.ll (eski no: 477), 1604 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi.
TT. 435, 1563-65 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
Opsirni popis Bosanskog sandzaka iz 1604. godine, Bosnjacki institut Zürich-odjel Sarajevo i Orijentalni institut u Sarajevu, Monumenta Turcica, serije II, deften, knji-ga 4, sv. 1/1-2, obradio Adem Hancic; sv. II obradila Snjezana Buzov, Priredila Lejla Gazic; sv. III, obradila Amina Kupusovic, Sarajevo 2000.
İbn Kemal, Tevârîh-i Al-i Osman, VIII. Defter, haz. Ahmet Uğur, Ankara 1997, s. 98.
Truhelka, Ciro, Tursko-Slovenski Spomenici Dubrovacke Arhive, Sarajevo 1911. s-176.
Hadîdî, Tevârîh-i Al-i Osman, 1299-1523, haz. Necdet Öztürk, İstanbul 1991, s. 323.
İbrahim Peçevi, Historija 1520-1576, prijevod, uvod i bljeşke:Fehim Nametak, Sarajevo 2000.
Salih Sıdkı Muvakkit, Tarih-i Bosna, Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi. Hüsrev Bey'in Saraybosna'daki Evkafına Ait Vakfiyeler, Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter No. 633, s. 133; 139-142.(Tarih-i Bosna'nın 242 ila 256 sayfaları arasında da Gazi Hüsrev Bey'in cemâziye'l-evvel sene 928 tarihi ile cami için hazırlattığı vakıfnamesi bulunmaktadır.)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin, V. Kitap, İstanbul 2001, s.224.
Basagic-Redzepasic, Safvet Beg, Kratka Uputa u Proslost Bosne iHercegovine (odg. 1463-1850), Sarajevo 1900.
Zlatar, Behija, Zlatno Doba Sarajeva, Sarajevo 1996.
Eyice, Semavi, "Gazi Hüsrev Bey Külliyesi", Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul 1996, 454-458.
Hadzic, Kasim, i "Gazi Husrevbegova Medresa u Sarajevu (u razdoblju od 1920 do kraja 1982.)", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 263-279.
Handzic, Adem, "Husrev-begov vakuf na prelazu iz XVI u XVII stoljece", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 207-217.
Handzic, Ahmed, "Gazi Husrev-begovi vakufi u tesanskoj najiji u XVI stoljecu", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, knjiga II-III, Sarajevo 1974, 161-174.
Hukic, Abdurrahman, "Socijalne i humanitarne ustanove Gazi Husrev-begova va-kufa", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 233-240.
Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, c. 2, İstanbul 2005.
Kardiç, Fikret, "Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi", Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul 1996, 458-459.
Kasumovic, ismet, Skolstvo i obrazovanje u bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske uprave, Mostar 1999.
Kresevljakovic, Hamdija, "Dzamija i vakufnama Muslihuddina Cekrekcije" Gla-snik Islamske vjerske zajednice Kraljevinejugoslavije, god. VI (1938.), br. 1, Sarajevo 1938.
Traljic, Mahmud, "Forma i sadrzaj ibadeta u Gazi Husrev-begovoj dzamiji", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, knjiga IX-X, Sarajevo 1981, s. 315-320.
Mazuran, ive, Hrvati i Osmansko Carstvo, Zagreb 1998.
Mujezinovic, Mehmed, "Turski natpisi u Sarajevu iz XVI vijeka", Prilozi za orijental-nufilologiju i istoriju jugoslovenskih narodapod turskom Vladavinom, II/1951, Sarajevo 1952, 97-98.
Nakicevic, Ömer, "Mjesto Gazi Husrev-begove medrese u sistemu osmansko-turskog skolstva i sistem skolstva u osmanskoj turskoj", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 241-262.
Okiç, M. Tayyib, "Gazi Hüsrev Bey", Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul 1996, 453-454.
Okiç, M. Tayyib, "Husrev Beg, Gazi", İslâm Ansiklopedisi (MEB), c.5/I, İstanbul 1977,601-605.
Oruç, Hatice, "Tarih-i Bosna", Tarih Araştırmaları Dergisi, XX/32, Ankara 2002, 215-221.
Öztürk, Mehmet Cemâl, Cermhîlik, İstanbul 2004.
Spomenica Gazi Husrev-begove cetiristogodisnjice, Sarajevo 1932.
Sabanovic, Hazim, "Dvije najstarije vakufname u Bosni", Prilozi za orijentalni Filo logiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod Turskom vladavinom, II (1951), Sarajevo,1952, 5-38.
Sabanovic, Hazim, "Postanak i razvoj Sarajeva", Radovi naucnog drustva Bosne i Herce govineXIII, Odjeljenje istorijsko filoloskih nauka, knj.5, Sarajevo 1960, 71-115.
Suceska, Avdo, "Vakufski krediti u sarajevu prema podacima iz sidzila sarajevskog kadije iz godine 973, 974 i 975 / 1564, 65 i 66", Prilozi za orijentalnu filologiju,U-45/ 1994-95, Sarajevo 1996, 99-132.
Sukric, Nijaz, "Objekti Gazi-begova vakufa i mogucnosti njihovi revitalizzacdije", Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 291-304.
Truhelka, Ciro, "Gazi Husrefbeg, njegov zivot i njegovo doba", Glasnik Zemaljskog Muzeja u Bosni i Hercegovini, XXIV, Sarajevo 1912.
Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1983.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. II, Ankara 1988 (beşinci baskı).
www.rijaset.ba - Bosna ve Hersek İslam Birliği web sayfası
www.vakuf-gazi.ba - Husrev Bey Vakfı web sayfası
www.aneks8komisija.com.ba - Bosna ve Hersek Milli Anıtları Koruma Komisyonu web sayfası
www.ghbibl.com.ba/index.php - Saraybosna'da Gazi Husrev Bey Kütüphanesi web sayfası