ÇORLULUZÂDE SALİH MÜNİR BEY’İN MATBUAT-I ECNEBİYE MÜDÜRLÜĞÜ (1890-1891)

1878 yılından itibaren iç ve dış muhalefetin etkisini azaltmak için bir dizi tedbir alan Sultan II. Abdülhamid, yabancı basında çıkan asılsız haberleri önlemek için 1884 yılında Hariciye Nezareti’ne bağlı Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’ni kurmuştur. Osmanlı sınırları içinde yayın yapan Türkçe dışı basın ve Avrupa basınını takip ederek gerektiğinde tekzip ve reddiye yazmak Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’nin görevi idi. Bu müdüriyetin kurulmasındaki amaç, Avrupa kamuoyunda hasara uğrayan imparatorluk imajını düzeltmek, eski haşmetli günlerinden eser kalmayan devletin dünya dengesindeki yerini tamamen yitirmesini önlemekti. Kurumun ilk müdürü Keçecizâde Abdullah Macid Bey’in Altıncı Daire-i Belediye Reisliği’ne nakledilmesiyle müdürlüğe 27 Ağustos 1890 tarihinde Hariciye Mektupçusu Salih Münir Bey tayin edilmiştir. Münir Bey, İstanbul’da yayın yapan yabancı dilli gazetelerin takibi ile ilgilendiği gibi Avrupa’daki saygın gazete ve gazetecilerle görüşerek onları para ve nişanlarla Osmanlı yanlısı yayınlar yapmaya teşvik etmiştir. Salih Münir Bey’in Matbuat-ı Ecnebiye Müdürlüğü, imparatorluk üzerindeki Fransız-Alman rekabeti sebebiyle uzun sürmemiştir. Beyoğlu’nda Fransız çıkarları doğrultusunda yayın yapan Le Stamboul gazetesinin Alman imparatoru hakkındaki ifadeleri, Fransa yanlısı Salih Münir Bey’in müdüriyet görevini tehlikeye düşürmüştür. II. Abdülhamid, ittifak içerisinde olduğu Alman imparatoru aleyhinde yayın yapılmasının ilişkilere zarar vereceğini düşünerek hem gazeteyi kapatmış hem de yakın adamlarından olmasına rağmen 10 Aralık 1891 tarihinde Salih Münir Bey’i görevden almıştır. II. Abdülhamid’in Türkçe dışı basın rejimi hakkında fikir veren Matbuat-ı Ecnebiye Müdürlüğü, Münir Bey’in elçilik yıllarında edineceği deneyimlerle ters yönlü bir seyir takip etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sultan II. Abdülhamid, Salih Münir Bey, Le Stamboul, Yabancı Basım

CORLULUZÂDE SALIH MUNIR AS THE INSPECTOR FOR THE FOREIGN PRESS (1890-1891)

The agitation saying that the Bulgarian people were cruelly massacred by the Ottomans in 1876, had done serious harm to the Ottoman image in the European public opinion. In order to ameliorate the empire image that was damaged, there was a need to publish in countenance in the foreign press. In 1882 Abdülhamid II required a report from the Grand Vizier Said Pasha to seek a solution to prevent European newspapers from publishing against the Ottoman Empire. In his report Said Pasha stressed that policies had begun to be developed to share the Ottoman Empire with the Congress of Berlin (1878) and that newspapers were used to facilitate sharing. The mere goal of these publishings was to disgrace the Ottoman sultan by keeping on saying the same things about him and to immediately end the Eastern Question by showing the European public opinion how complicated the condition of the Ottoman Empire was. Therefore there was a need for making arrangements both in the internal and external press. Said Pasha’s offer to establish an office to follow the foreign press was taken into consideration. On the fourth of May 1884 The Inspectorate for the Foreign Press was established as a unit in affiliation with the Ministry of Foreign Affairs. The institution was in charge of following the foreign press, writing a refutation whenever necessary, preventing entrance into the country, inspecting the foreign newspapers operating in the country before going to the press and encouraging the owners and reporters in these newspapers to make news in support of the Ottoman Empire. The institution which initially drew the reactions of foreign ambassadors, aimed to ameliorate the Ottoman image especially with refutations and supporting articles to be published abroad. The Secretary General of the Turkish Ministry of Foreign Affairs Çorluluzade Salih Münir Bey (d. 1939) was appointed to the Inspector for the Foreign Press on 27 August 1890. When the Inspector for the Foreign Press Abdullah Macid Bey was assigned as the Sixth Mayor, the assistant manager Papazyan Simon Efendi was expected to replace him as manager. Although the demand of the Minister of Foreign Affairs was in this direction, Abdülhamid II demanded that this assignment be given to the Secretary General of the Turkish Ministry of Foreign Affairs Salih Münir Bey. Abdülhamid II and Salih Münir Bey had been acquainted since the lineage years. Salih Münir Bey’s assignment as the Secretary General of the Turkish Ministry of Foreign Affairs kept him busy enough. The primary reason that he was also given the foreign press management which required a constant follow-up and tiring efforts, was that he was close to Abdülhamid II. Abdülhamid II had a serious trust issue with his staff. The trust issue led to the development of an excessively precautious environment and this environment to the rise of a secret service with a considerable number of members. He was able to overcome the trust issue by giving Salih Münir Bey two important assignments in Foreign Affairs in such an environment. Another reason for Salih Münir Bey to be chosen to the Inspector for the Foreign Press was that he was hardworking, successful in bilateral relations, experienced in French and Armenian and had sympathetic manners. These features also enabled him to be chosen in the foreign press as in the foreign policy. In addition the exchange of views between Abdülhamid II and Salih Münir regarding the press had started long before he was assigned this task. At the beginning of the 1880s when Abdülhamid II tried to provide a personal authority, he demanded an extended report from Salih Münir Bey regarding the nature and purpose of the foreign press, which gradually increased its impact and posed a threat to his sultanate, in order to put an end to this problem. In 1883 Salih Münir Bey filed a comprehensive report regarding the foreign press and reporters. This report by Münir Bey was effective on the establishment of the Inspector for the Foreign Press in 1884 and his assignment as an inspector in the advancing years.

Keywords:

Sultan Abdülhamid II, Salih Münir Bey, Le Stamboul, Foreign Press,

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahval Defterleri Fihristi (DH.SAİD.d), 1/588.
Hariciye Nezareti Sicill-i Ahval (HR.SAİD), 12/14.
İrade Dahiliye (İ.DH), 1256/98590, 8 Cemaziyelevvel 1309 (10 Aralık 1891).
İrade Hariciye (İ.HR), 294/18505 8 Şaban 1301 (2 Haziran 1884).
İrade Hariciye (İ.HR), 319/20510, 25 Zilhicce 1307 (11 Ağustos 1890).
İrade Hariciye (İ.HR), 414/35, 21 Receb 1306 (18 Ağustos 1908).
İrade Hususi (İ.HUS), 44/91, 4 Receb 1313 (20 Aralık 1895).
Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 12/24, 27 Rebiülevvel 1300 (6 Şubat 1883).
Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 82/58 2 Safer 1300 (13 Aralık 1882).
Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), 24/51, 8 Cemaziyelevvel 1309 (10 Aralık 1891).
Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA), 11/96, 24 Muharrem 1308 ( 9 Eylül 1890).
Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR), 13/88, 27 Şevval 1306 (26 Haziran 1889).
Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR), 14/22, 3 Receb 1308 (12 Şubat 1891).
Yıldız Perakende Evrakı Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT), 8/100, 28 Rebiülevvel 1310 (19 Ekim 1892).
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 239/32, 8 Safer 1308 (23 Eylül 1890).
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 243/1, 1 Cemaziyelahir 1308 (12 Ocak 1891).
Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES),18/20, 5 Safer 1300 (16 Aralık 1882).
“Münir Paşa”, Sabah, 19 Aralık 1913.
Akyıldız, Ali, “Sultan II. Abdülhamid’in Yönetim Anlayışı”, II. Abdülhamid, Modernleşme Sürecinde İstanbul, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti, İstanbul 2010, ss. 72-94.
Ardıç, Murat, Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2009.
Banoğlu, Niyazi Ahmet, Basın Tarihimizin Kara ve Ak Günleri, M. Sıralar Matbaası, İstanbul 1960.
Buzpınar, Tufan, Hilafet ve Saltanat II. Abdülhamid Döneminde Halifelik ve Araplar, Alfa Yayınları, İstanbul 2016.
Çağlar, Burhan, Anglophone Press in Constantinople: The Levant Herald & Eastern Express (1859-1878), Libra Kitap, İstanbu 2020.
Çorlu, Salih Münir, “Ecnebi Fikirlerine Sükûn Vermeye Çalışırken”, Cumhuriyet, 3 Birincikanun 1934.
Duhani, Said N., Beyoğlu’nun Adı Pera İken, çev. Nihal Önol, İstanbul Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 1990.
Emil, Birol, Jön Türklere Dair Vesikalar I Edebiyatçı Jön Türklerin Mektupları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1982.
Hızlı, Kasım, Paris Büyükelçisi Salih Münir Paşa’nın (Çorlu) Hayatı ve Faaliyetleri (1857-1939), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2020.
İskit, Server, Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başvekalet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1943.
Kırmızı, Abdülhamit, Abdülhamid’in Valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, Klasik Yayınları, İstanbul 2007.
Koloğlu, Orhan, “Osmanlı’daki Türkçe Dışı Basın”, Kebikeç, C. I, S. 2, 1995, ss. 127-138.
Koloğlu, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul 2006.
Kuneralp, Sinan, Son Devri Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922), Isis Press, İstanbul 2003.
Kurşun, Zekeriya, “II. Abdülhamid Döneminde Batı Basınında İmaj Düzeltme Çabaları: Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’nin Kurulması ve Faaliyetleri”, Türk Kültür İncelemeleri Dergisi, S. 1, 1999, ss. 105-118.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu ve Alman Diplomasisi: Drang Nach Osten”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, Haz. İsmail Soysal, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, c. I, Haz. Kemal Gurulkan, Yusuf İhsan Genç, Uğurhan Demirbaş, Resul Köse, Yılmaz Karaca, Ersin Kırca, Kevser Şeker, Muzaffer Albayrak, Abdullah Sivridağ, Ahmet Ergün, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2013.
Salih Münir, Meclis-i Mebusan-ı Osmani Heyet-i Celilesi’ne, 27 Ocak 1909.
Söylemezoğlu, Galip Kemali “Salih Münir PŞ”, Yedigün, 7 Şubat 1939, ss. 12-13.
Ülker, Mustafa Birol, “Gazeteci ve Matbaacı Selim Faris Şidyak’ın Terekesi”, Kitaplara Vakfedilen Bir Ömre Tuhfe İsmail E. Erünsal’a Armağan, Haz. Hatice Aynur, Bilgin Aydın, Mustafa Birol Ülker, Ülke Yayınları, ss. 1133-1153.
Yasamee, A. K., Abdülhamid’in Dış Politikası Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı 1878-1888, çev. Yusuf Selman İnanç, Kronik Yayınları, İstanbul 2018.