BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA İSTANBUL RUMLARININ SOSYO-KÜLTÜREL FAALİYETLERİ

1914 yılında başlayan ve kısa sürede yayılan Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti, Balkan Savaşları ile yaşanan yenilginin yaralarını sarmak ve Avrupa’daki yalnızlaşma psikolojisinden kurtulmak için müttefik arayışlarına girişmiş ve bu arayış, Almanya ile imzalanan bir müttefiklik anlaşmasıyla sonuca ulaşmıştır.Balkan Savaşları ile başlayan, Birinci Dünya Savaşı ile devam eden ve sosyal yaşama da yansıyan bunalım, Osmanlı ülkesinin hemen her yerinde kendini hissettirmiş özellikle İstanbul kıtlık, bulaşıcı hastalıklar, tüketim ihtiyaçlarının karşılanamaması, karartmalar, ulaşım sıkıntısı gibi daha birçok sorunu daha belirgin şekilde yaşamaya başlamıştır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında faaliyet gösteren Rum cemiyetleri tıpkı daha önceki dönemlerde olduğu gibi, varlıklı Rumların destekleriyle faaliyetlerini sürdürmeye çalışırken, kadın ve hayırsever cemiyetleri zor durumda olan Rumlara çeşitli yardım faaliyetlerinde bulunmuş, meslek cemiyetleri ise Meşrutiyet döneminde temellendirdikleri siyasallaşmayı Yunanistan ile kurdukları bağlantıyla sağlamlaştırmışlardır. Spor ve sanat cemiyetleri ise faaliyetlerini yavaşlatırken, spor salonları ve tiyatro sahnelerini hayırsever Rum cemiyetlerinin yardım organizasyonları için seferber etmişlerdir. Bu çalışmada İstanbul Rumlarının cemiyetleşme faaliyetleri, bu cemiyetlerin Osmanlı yönetimine, Yunanistan’a ve savaşa olan yaklaşımları, cemiyetlerin niteliklerinde yaşanan değişimler, cemiyetlerin kuruldukları bölgelerdeki Rumlara sağladıkları imkânlar, daha evvelki dönemlerdeki faaliyetleri ile kıyaslanacak, çeşitli araştırma eserleri, Rumca/Osmanlıca süreli yayınlar, cemiyetlerin Rumca nizamnameleri ve raporları kullanılarak ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, Cemiyetler, İstanbul, Rumlar, sosyo-kültürel

THE SOCIO-CULTURAL ACTIVITIES OF ISTANBUL GREEKS DURING THE WORLD WAR 1ST

In the eve of World War 1st, which broke out in 1914 and spreaded fastly, Ottoman State began to find allies not only to fix the damages of Balkan Wars but also to quit her psychology of isolation and this enterprise resulted with the treaty of alliance which was signed by Ottoman State and Germany. The war broke out in 1914 and continued till 1918. During this period Ottoman State fought in many fronts in the side of Central Powers.Also the war affected Ottoman State’s economical, social and political structure. The depression in social life which began with Balkan Wars and continued with World War 1st, showed itself all around the Ottoman State particularly Istanbul began to encounter lots of problems such as famine, communicable diseases, absence of consumption goods, darkenings and transportation and distinctively. This situation affected all Ottoman communities. The Greek community living in İstanbul which began to constitute its social organizations from Tanzimat Period continued to work despite the unfavorable conditions of the war. Also the Greek community wanted to take the support of Greece and they tried to reinforce their relations with Greece.The main reason effected the associations to be politicized should be searched in their relations with Greece. In this context from the process that began with Balkan Wars, the conflicts between greece and Turkey resulted with the approach of İstanbul Greek community with Greek government.Also during the First World War the creator of the control mechanism of İstanbul Greeks, Eleftherios Venizelos supported the Greek community’s activities. Another political lunge of Eleftherios Venizelos was supporting the collaboration of Armenian and Greek communities aproachment and moreover to conduct these activities. The reason that Venizelos’s support of Greek and Armenian collaboration and making organizations in Western countries can be define as the next step of him about the next process.Other significant improvement during the First World War was the Dardanalles campaign which caused Bosphorus to be closed and this situation affected İstanbul People in negative way. Increasing contagious diseases, famine and other negative events really caused İstanbul to have serious problems.While the Greek associations were active during the World War 1st, they also tried to work with the support of wealthy Greeks in Istanbul as they did in previous periods, women and philanthropist associations helped Greeks in bad condition and also vocational associations secured their politization, by their relations with Greece. While sport and art associations were slowing down their activities, they mobilized their gymnasiums and theatre halls for the organizations of philanthropist associations. The socio cultural Greek oragnizations began to change their targets and activities into the political way. And this change began to form the relations between Ottoman State and Greek community.During the First World War the because the social conditions got worse, famine and migrations effected the socio cultural Greek organizations. So in this period the establishment of associations decreased in comparison to other periods. From tanzimat period till the World War period, only in İstanbul 400 socio cultural associations were founded and these organizations exhibitedthe social mıvement of İstanbul Greek community.Also it must be said that the new organizations founded during the First World War and other associations focused on philantropy. Because the famine in İstanbul forced this organizations to help Greek community esspecially the students, homeless and indigents. A lot of soup kitchens were opened and this kind of places made collaborations with women associations. So this reinforced the unity of Greek community.

Keywords:

Birinci Dünya Savaşı, Cemiyetler, İstanbul, Rumlar, Sosyo-kültürel,

PDF

___

Ellinikos Syndesmos Tataoulon Kanonismos, Konstantinupolis, 1919.
Kanonismos kai Esoterikai Diatakseis tou en Tatavlis Gimnastiku Sillogu “İraklis”, Konstantinupoli, 1906.
Kanonismos Tamiu Syntakseon ton Laikon İpallilon tou İkumeniki Patriarhiu, Konstantinupoli, 1918.
Kanonismos tou en tois en Tzibalio Zafirop. Ekpadevtiriois Liturguntos iper ton Aporon Mathiton kai Mathitrion “Sissitiu”, 1914, Konstantinupoli.
Syndesmos ton en Konstantinupoli Ellinon İatron Ekthesis Pepragmenon tou Etous 1919-1920, Konstantinupoli.
Benaki Musio, Arhio Venizelu, 173.153.04 (Benaki Müzesi Eleftherios Venizelos Arşivi).
BOA, DH.UMVM., 101/14, 9 Zilhicce 1333. (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü)
Ahmad, Feroz, From Empire To Republic Essays on the Late Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume I, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008.
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınları, İstanbul, 2010.
Atabeyoğlu, Cem, Türk Spor Tarihi Ansiklopedisi 1453-1991, Fotospor, İstanbul, 1991.
Bozis, Sula, İstanbullu Rumlar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
Bozis, Yorgo - Bozis, Sula, Paris’ten Pera’ya Sinema ve Rum Sinemacılar, Yapıkredi Yayınları, İstanbul, 2013.
Bulut, Sedef, “İşgal İstanbul’unda Bolşevik Faaliyetler: İtilaf Devletleri’nin Bolşevizm Endişesi ve Uyguladıkları Politikalar”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 9.
Cihangir, Çiğdem Kılıçoğlu, “Yunanistan’da Ulusal Bölünme ve Birinci Dünya Savaşı’na Giriş”, II. Uluslararası Tarih Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Buca Belediyesi, İzmir, 2015.
Gianakopoulos, Yorgos A., O Ellinikos Filologikos Syllogos Konstantinopoleos 1861-1922: H Elliniki Paidia Epistimi os Ethniki Politiki stin Othomaniki Autokratoria, Ethniko kai Kapodisriako Panepistimio Athinon Sholi Nomikon kai Oikonomikon kai Politikon Epistimon Timima Politikis Epistimis Dimosias Dioikis, Athina, 1998.
Gianakopoulos, Yorgos A., O Ellinikos Filologikos Syllogos Konstantinopoleos 1861-1922: H Elliniki Paidia Epistimi os Ethniki Politiki stin Othomaniki Autokratoria, Ethniko kai Kapodisriako Panepistimio Athinon Sholi Nomikon kai Oikonomikon kai Politikon Epistimon Timima Politikis Epistimis Dimosias Dioikis, Athina, 1998.
Kahraman, Arif, Osmanlı Devleti’nde Spor, T.C Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Müdürlüğü, Ankara, 1995.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), IX. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
Karataşer, Büşra, “Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Döneminde İstanbul’un İaşesi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl. 2013, Sayı. 2, Cilt. 3.
Kaya, Erol, “1917 Yılında Osmanlı Devleti’nin Durumu Hakkında Bir Rapor”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt-Sayı: 11-2, Yıl: 2009.
Macar, Elçin,Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
Mamoni, Kiriaki, Gynaikeioi Syllogoi Stin Konstantinoupoli 1861-1922, Estia, Athina, 2002.
Mamoni, Kiriaki –İstikopoulou, Lidas, Syllogoi Konstantinopoleos 1861-1922, Hrisoun Metallion Akadimias Athinon, Athina, 2009.
Mutlu, Cengiz, Mütareke Döneminde Rum Nüfus Hareketleri 1918-1922, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014.
Ntokme, Outkou Kırlı, “ Ulus Devlet Oluşturmada Yunanistan Örneği: Büyük Ülkü- Megali İdea”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 46, Güz 2010.
Orga, İrfan, Bir Türk Ailesinin Öyküsü, Ana Yayıncılık, İstanbul, 1994.
Özdemir, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti Tarafından Gerçekleştirilen Rum Tehciri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VI/14, (2007 Bahar).
Peninta Hronia Apo Ta Septemvriana Konstantinupoli Prin-Tote- Meta, ELİA, Athina, 2006.
Türker, Orhan, Osmanlı İstanbulu’unda Bir Köşe Tatavla, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2009.
Sonyel, Salahi, İngiliz Gizli Belgelerinde Türk Yunan İlişkileri 1821-1923, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011.
__________, Minorities and the Destruction of the Ottoman Empire, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
Spataris, Haris, Biz İstanbullular Böyleyiz 1906-1922, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2011.
Stavrou, Tatiana, O En Konstantinupoli to İpurgio Paidias tou Alitrotu Ellimismu, Athinai, 1967.
Üçok, Coşkun, Siyasi Tarih Dersleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1951.
Toprak, Zafer, “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983.
Tağmat, Çağla D., “İstanbul’da Sosyo-Kültürel Helenizm’in Temsilcisi Bir Cemiyet: Syllogos (1861-1923)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2015, Sayı: 13.
__________, "Türk ve Yunan Kaynakları Çerçevesinde Megali İdea Değerlendirmeleri", Ed. Yeliz Okay, Türk-Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler, Doğu Kitabevi,İstanbul, 2014.
Trombukis, Konstantinos, İ Elliniki İatriki Stin Konstantinupoli 1856-1923, Syndesmos ton en Athinais Megalosholiton, Athina, 2000.
Tsokona, İo, To Pera ton Ellinon Stin Konstantinupoli tou Htes kai tou Simera, Metehmio, Athina, 2013.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler İttihat ve Terakki: Bir Çağın Bir Kuşağın Bir Partinin Tarihi, Cilt III., Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989.
Vakalopoulos, Ap. Konstantinos, İon Dragoumis Martirion kai İroon Aima Anatomia Elladikis Pragmatikotitas, İrodotos, Thesaloniki, 2008.