Mahfuz ZARİÇ

Hat Sanatında Besmele III - Bağlam, Motif, Geometrik Form

Resim ve heykel sanatlarına mesafeli yaklaşan İslam sanatçıları çizgi hünerlerini daha çok hat sanatıyla ortaya koymuşlardır. Hattatlar, çalışmalarında başta Allah ve Muhammed lafızları olmak üzere Esma’ül Hüsna, ayetler, hadisler, şiirler ve özlü güzel sözlere yer vermişlerdir. İslam inanç ve uygulamalarında önemli bir yer tutan Besmele lafzı da hat sanatında önemli bir yer tutmuştur. Hattatlar, Aklâm-ı Sitte öncesi kûfî ve ma’kıl’î; Aklâm-ı sitte’den muhakkak, reyhanî; sülüs, nesih; tevki’ ve rikaa’, Aklâm-ı sitte sonrası ise ta’lîk, divanî ve rik’a hatlarıyla Besmele örnekleri ortaya koymuşlardır. Besmele hatlarının elde edilmesinde pek çok istifleme ve yazım tekniğinden yararlanmışlardır. Söz konusu Besmele örneklerinin bir kısmı “Hûd Sûresi’nin 41., Neml Sûresi’nin 31. ve Nahl Sûresi’nin 89. ayeti gibi farklı ayetleri ve bazı hadisler bağlamında hat sanatına konu edilmişlerdir. Bazı hattatlar da ortaya koydukları Besmele yazılarıyla anahtar, gemi, güvercin, tuğra, nar gibi çağrışım gücü zengin motifler, çeşitli geometrik formlar ve resimler elde etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Hat sanatı, Besmele, motifler, geometrik formlar

Formula “Bismillahirrahmanirrahim” In Line Art Iii - Context, Motive, Geometric Form

Islamic artists who approached the distance to the painting and sculpture have shown their drawing talents especially by line art. Calligraphers have gave place to words “Allah” and “Muhammad”, “Esma’ül Hüsna (The names of God)”, verses, hadith, poetry and beautiful concise words in their work The Calligraphers have esteem the formula “Bismillahirrahmanirrahim” that has been seen in Islamic beliefs and practices. The calligraphers have penned the sorts of Besmele by ancient fonts “kûfî, ma’kıl’î; muhakkak, reyhanî; sülüs, nesih; tevki’, rikaa’ ” that had been named as six pen/Aklâm-ı sitte and “ta’lîk, divanî, rik’a” that had been occurred after six pen/Aklâm-ı sitte from sixteenth century to date. Furthermore some of the samples of Besmele forms have been subject of calligraphy in the context of some verses of Holy Qur’an like Chapter Hûd/41, Chapter Neml/31, Chapter Nahl/89 and some hadiths. Some calligraphers have achieved various motives like “key, ship, pigeon, monogram and pomegranate” and geometric forms, pictures and powerful connotations via Besmele patterns that they revealed.

Keywords:

Islamic line art Besmele, aesthetic, six pens/Aklâm-ı sitte, motives,

PDF

___

Alparslan, Ali, (2004), Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Benefşe, Yusuf Coşkun. (2008), “Besmeleye Gönül Veren Hattatlar”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 6, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
Berk, Süleyman. (2006), Hat San’atı Tarihçe Malzeme ve Örnekler, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
Bilgegil, M. Kaya. (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), Enderun Kitabevi, İstanbul:
Çevik, Savaş, (2013), “Emin Barın’da Tâlim”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 16. İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
Derman, M. Uğur. (1992). İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı, İstanbul: Ircica Yayınları
Doruk, Zeynep. (2016). İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 21, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
Güven, İrem. (2010), “Sedefin ve Metalin Ruhuna İnce Bir Dokunuş: Kesme Hat”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 10. İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
[İnal] İbnülemin Mahmud Kemal. (1955), Son Hattatlar, İstanbul: Maarif Basımevi
(2015), İSMEK El Sanatları Albümü 2015, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
(2009), Kur’an-ı Kerim Meâli, , Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları
(2013), Meşk IV, Küçükçekmece Belediyesi Uluslararası Geleneksel Sanat Buluşmaları Sergi Kataloğu, İstanbul: Kültür Sanat Basımevi
Özsayıner, Zübeyde Cihan. (2008), “Hat Sanatında Meyve İstifli Hatlar”, Volume 3/5 Fall Ankara: Turkish Studies
Taşkale, Faruk. (2016), İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 21, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
Uğur, Sezen. (2012), “Reisü'l-Hattâtîn Hasan Çelebi”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 13. İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
Yazır, Mahmud Bedreddin. (1974), Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kelem Güzeli II. Kısım, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları