İNSANÎ EYLEM-İLAHÎ FİİL İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DİYALOGUN KELAMÎ ANALİZİ

Bu çalışma insan fiillerine ilişkin Eş‘arî ekolünün yaklaşımı ile Mutezile ekolünün yaklaşımını karşılaştırmalı olarak ele alır. İki ekolün önemli isimlerinin polemik edebiyatına konu olan bir diyaloğu esas alınarak bir değerlendirme yapmayı amaçlar. Eş‘arî ekol adına Ebu’l-İshak İsferâyînî, Mu‘tezile ekol adına da Kâdî Abdulcebbâr’a nispet edilen bu diyalog, kısa fakat tartışmaya ilişkin önemli ipuçlarını içinde bulundurur. Ebu’l-İshak İsferâyînî, üçüncü kuşak bir Eş‘arî ekol temsilcisidir. Buna karşın Kâdî Abdulcebbâr Mu‘tezilî ekolün son büyük isimlerinden biridir. O, ekolün görüşlerinin günümüze taşınmasında önemli bir görev üstlenmiş bir âlimdir. Kâdî Abdulcebbâr’a ilişkin ilginç bir anekdot da onun yaşamının bir döneminde Eş‘arî ekole mensup bir alim olup, daha sonra Mu‘tezilî ekole geçtiğidir. Dolayısıyla onun, Eş‘arî ekolün öğretisini detaylı bir biçimde bildiği varsayılabilir. Kâdî Abdulcebbâr kendi ekolünün son temsilcilerinden biridir. Öte yandan Ebu’l-İshak İsferâyînî ise kendi ekolünün erken dönem temsilcilerinden biridir. Tarafların teolojinin bu önemli konusuna ilişkin söz konusu diyaloga yansıyan görüşleri bu iki ekolün yaklaşımları bağlamında çalışmamızda ele alınacaktır.

THEOLOGICAL ANALYSIS OF A DIALOGUE ON THE RELATIONSHIP OF HUMAN ACTIONS AND DIVINE ACTIONS

This study deals with the approach of the Ash'ari school and the approach of the Mu’tazilah school regarding human actions. It aims to make an evaluation based on a dialogue of the important names of the two schools, which is the subject of polemic literature. This dialogue, which is attributed to Abu al-Ishaq Isferayini, Qadi Abduljabbar on behalf of the Ash'ari school, is short but contains important clues regarding the discussion. Abu al-Ishaq İsferayini is a third generation Ash'ari school representative. However, Qadi Abduljabbar is one of the last great names of the Mu’tazilah school. He is a scholar who has undertaken an important task in carrying the views of the school to the present. An interesting anecdote about Qadi Abduljabbar is that he was a scholar of the Ash'ari school at some point in his life and later passed to the Mu’tazilah school. Therefore, it can be assumed that he knew in detail the teaching of the Ash'ari school. Qadi Abduljabbar is one of the last representatives of his school. On the other hand, Abu al-Ishaq Isferayini is one of the early representatives of his school. The views of the parties reflected in this dialogue on this important issue of theology will be discussed in our study in the context of the approaches of these two schools.

Keywords:

Theology, Human Actions, Abu al-İshaq İsferâyînî, Qâdî Abdulcebbâr Aqkirmanî.,

PDF

___

Abrahamov Bunyamin. “Kitâbü’l-Lüm‘a’ya Göre Eşarî’nin Kesb Teorisinin Yeniden İncelenmesi Çev. Hayrettin Güdekli”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40/ (2011): 187–200.
Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa el-. “İrâde-i Cüz’iyye Risâlesi sad. Abdulhamid Sinanoğlu”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/ (2010): 119–148.
Ayğan, Fadıl. “Eş’ari Kelâmın Sistemleşmesine Katkıları Bakımından Ebû İshak el-İsferâyini”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2012): 7–28.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. Halku Ef’ali’l- İbad thk. Fahd b. Suleyna el- Fuheyd 2 Cilt. Riyad: Dâru’t-turasi’l - Hadara, 2005. Ebu’l-İshak İsferâyînî. Ebû İshâk el-İsferâyînî ve Akaid Risalesi nşr. Mehmet Gündoğdu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
Ebu’l-Kâsım el-Ensârî. el-Ğunye fi’l-kelâm thk. Mustafa Hasaneyn Abdülhadî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
Kâdî Abdulcabbâr, El-Hâmedânî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse çev. İlyas Çelebi 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
Es-Sanhaci, Muhammed b. Ca’fer. Şerhu Akideti Ebi İshâk el-İsferâyinî nşr. Fadıl Ayğan. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Kahire: Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye, 1955.
Fadıl, Ayğan; Muhammed b. Ca’fer Es-Sanhaci’nin" Serhu Akideti Ebi İshâk el-İsferâyinî Adlı Eserine Göre Ebû İshâk El-İsferâyini’nin Kelâmi Görüşleri. İstanbul Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Gazzalî, Ebu Hamid. el-İktisad fi’l İtikad Çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Gazzalî, Ebu Hamid. “Madnun Bihi Alâ Gayri Ehlihi thk. İbrahim Emin Muhammed”. Mecmuatu Resail. Kahire: Mektebetu’t -Tevfikiyye, ts.
Mâturîdî, Ebu Mansur el-. Kitâbu’t-Tevhîd,thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. Beyrut-İstanbul: Daru Sadr-Mektebetu’l-İrşad, 2010.
Nesefî, Ebu’l-Mûin. Tabsiratu’l Edille fi Usuli’d Din thk.Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
Taftazânî, Saduddin. Şerhu’l -Akaîd thk. Ali Kemal. Beyrut: Dâru ihyai’t- turasi’l- Arabiyye, 2014.