Âsım Kıraatinin Senedi ve Şu'be-Hafs Rivayetlerinin Temellendirilmesi

Üçüncü tabaka kurrâdan olan İmam Âsım’ın senedinde tabiînden Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Zirr b. Hubeyş ve Ebû Amr eş-Şeybânî sayılmaktadır. Sülemî, Hz. Ali, Hz. Osman, Übeyy b. Ka’b, Zeyd b. Sâbit ve İbn Mes’ûd’dan; Zirr ise, İbn Mes’ûd, Hz. Ali, Hz. Osman’dan; Şeybânî de sadece İbn Mes’ud’dan okumuştur. Âsım, Hafs ile Şu’be arasındaki kıraat farkının nedeni olarak Hafs’a Sülemî’nin Hz. Ali’den gelen kıraatini, Şu’be’ye de Zirr’in İbn Mes’ûd’dan gelen kıraatini okuttuğunu belirtmiştir. Bu sebeple bazı eserlerde Hafs rivayetinin Sülemî / Hz. Ali’nin kıraati, Şu’be rivayetinin de Zirr / İbn Mes’ûd’un kıraati olduğu vurgulanmaktadır. Bu konuda Âsım’ın talebelerine verdiği cevap ne anlama gelmektedir? Âsım tamamen Sülemî’den aldığı usûlî ve ferşî ihtilafları Hafs’a, Zirr’den aldığı kıraati Şu’be’ye mi öğretmiştir, yoksa tercih ettiği muhtelif rivayetleri mi öğretmiştir? Bu çerçevede makalede konuyla alakalı rivayetler incelenip tahlil edilmiş, Hafs ve Şu’be’nin senedinde geçen tâbiîn ve sahâbenin kıraatinden örnekler verilerek zikredilen sorulara cevap aranmıştır. Netice itibariyle Hz. Ali, İbn Mes’ûd, es-Sülemî ve Zirr b. Hubeyş’in kıraat örneklerinde Âsım kıraatine uymayan vecihler şunu göstermektedir ki, Âsım hocalarından aldığı kıraat vecihleri arasından tercih ettiklerini talebelerine öğretmiştir. Bu nedenle Hafs rivayeti usûl ihtilafında genel olarak es-Sülemî’yi, Şu’be de Zirr b. Hubeyş’i temsil etmektedir. Ancak ferşî ihtilaflarda aynı durum söz konusu değildir. Çünkü Tefsir kaynaklarındaki rivayetlerden her iki râvînin okuyuşlarıyla Sülemî ve Zirr'in okuyuşlarının tamamen aynı olmadığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Sened, Sülemî, Zirr, Âsım, Hafs, Kıraat

In the sanad of Imam Asim, who is one of the thirdlayer qurras are Abu Abdurrahman as-Thulami, Zirr b. Hubaysh and Abu Amr as-Shaybani. Thulamî have taken lesson from Hz. Ali, Hz. Osman, Ubayy b. Ka'b, Zayd b. Sâbit and Ibn Mas'ud; Zirr have taken lesson from Ibn Mas'ûd, Hz. Ali, Hz. Osman; Shaybani have taken lesson only from Ibn Mas'ud. Asim has said about Recitation difference between Hafs and Shu'ba that he tought the recitation coming from Hz. Ali to Hafs and he tought the recitation coming from Ibn Mas'ûd to Zirr. Therefore İt Iyas Saîd in the some of books that Hafs’s report was Thulami / Hz. Ali’s report and Shu’ba’s report was Zirr / Ibn Mas'ûd’s report. What means the reply that he answered to his students? Did Asim teach completely usuli and fershi differences that he have taken from Thulami or different reports that he have preferred? In this window the reports about this subject have been examined and analyzed. Giving examples from the recitation of the companions and followes that their names have been mentioned in the sanad of Hafs and Shu'ba were sought Answers to the questions. As a result, the differences that do not comply with Asim recitation in the examples of Hz. Ali’s, Ibn Mas'ud’s, as-Thulami’s and Zirr b. Hubaysh’s recitation, show that Asim have tought his prefers from the differences he have taken from his teachers to his students. For that Hafs report, have represented generally as-Thulami. Şhu’ba have represented Zirr b. Hubaysh. However there is not the same situation fershî differences. Because it has understood that two reporter’s recitations was not the same wiht as-Thulami’s and Zirr b. Hubaysh’s recitations in the commentary sources.

Keywords:

Qiraat Sanad, Thulami, Zir, Asim, Hafs, Shu'ba,

PDF

___

Akdemir, Mustafa Atilla. “Kıraat İlminde Tahrîrât Meselesi”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2018): 83-112.
Âli İsmail, Muhammed İbrahim. İlmü’l-kıraat. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1419.
A'zamî, Muhammed Mustafa. Kur’ân Tarihi. çev. Ömer Türker, Fatih Serenli. 2. bs. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Bayraktutan, Osman. Kıraatlerde Tevatür Olgusu. Ankara: Gece Akademi, 2018.
Beylî, Ahmed. el-İhtilafü beyne’l-kıraat. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1988.
Çetin, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
Çetin, Abdurrahman. Ebû Amr ed-Dânî ve Kıraat İlmindeki Yeri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair-”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) VII/2 (2007): 57-110.
Dânî, Ebû Amr (ö. 444/1053). Câmiu’l-beyân fi kıraati’s-seb’i’l-meşhur. thk. el-Cezâirî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2005.
Dânî, Ebû Amr (ö. 444/1053). et-Teysîr fi kıraati’s-seb’. thk. Ali eş-Şarkâvî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Endelüs, 2015.
Dânî, Ebû Amr Osman b. Said (ö. 444/1053). el-Mukni’ fî resmi mesâhifi’l-emsâr mea Kitabi’n-nakt. thk. Muhammed es-Sadık Kamhâvî. Kahire: Mektebetü’l-Küllyyâti’l-Ezheriyye, 1978.
Ebû Şâme el-Makdîsî, Ebu’l-Kasım Sihabüddîn Abdurrahman (ö. 665/1267). Mürşidü’l-vecîz ilâ ulûmi tetealleki bi’l- Kitabi’l-Azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sâdır, 1975.
Eşvah, Kübrâ. İ’câzü’l-kıraati’l-Kur’âniyye. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1998.
Fazlî, Abdülhâdî. el-Kıraatü’l-Kur’âniyye. 4. bs. Beyrut: Merkezü’l-Gadîr, 2009.
Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd (ö. 207/822). Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd. Mısır: Dâru’l- Mısriyye, t.y.
Firyâl, Zekeriyye el-Abd. el-Mîzân fî ahkâmi tecvîdi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Îmân, t.y.
Hamed, Ganim Kaddûrî. el-Muhâdarât fî ilmi’l-kıraat. Amman: Dâru Ammâr, 2003.
Hanbelî, Ebu’l-Mevâhib Muhammed b. Abdilbâkî (ö. 1126/1714). Kâidetü kıraati hafs min tariki’ş-Şâtıbiyye. thk. Abdullah İbrahim el-Muğlâc. İmarat: Meclisi’l-Vataniyye, 2017.
Hatîb, Abdüllatîf. Mu’cemü’l-kıraat. Dımaşk: Dâru Sa’d-Dîn, 2000.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhakk b. Galib b. Abdurrahman (ö. 541/1147) Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitabi’l- Azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris (ö. 327/938). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 3. bs. Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suudiyye: Mektebetü Nazzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
İbn Galbûn, Abdulmun’im (ö. 399/1009). Tezkira fî kıraati’s-semân. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. 2 Cilt. Cidde: Cemaatü’l-Hayriyye, 1991.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449). Tezhîbü’t-tezhîb fî ricâli’l-hadîs. thk. Âdil Ahmed Abdülmahmud-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
İbn Kuteybe, Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 276/889). Meârif. thk. Servet Akaşa. 4. bs. Kahire: Dâru’l-Meârif, t.y.
İbn Mücâhid (ö. 324/936). Kitabü’s-seb’a fi’l-kıraat. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
İbn Sellâr, Abdülvehhâb b. Yûsuf b. İbrahim (ö. 782/1380). Tabakâtü’l-kurrâi’s-seb’a ve zikru menâkibihim ve kıraatihim. thk. Ahmed Muhammed Azuz. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2003.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf (ö. 833/1429). Müncidü’l-mukrîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1999.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf (ö. 833/1429). Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. thk. Bergstrasser. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf (ö. 833/1429). Tahbîru’t-teysîr fi’l-kıraati’l-aşr. thk. Muhammed Muflih el-Kudât. Ürdün: Dâru’l-Furkân, 2000.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yusuf (ö. 833/1429). en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr. thk. Mahmud eş-Şenkitî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir İbnü’l-Enbârî (ö. 328/940). Îzâhü’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddîn Abdurrahman Ramazan. Dımaşk: Matbuat Macmau’l-Luga, 1971.
İnanç, Yonis. Teşekkül Sürecinde Nahiv-Kıraat İlişkisi. İstanbul: İfav Yayınları, 2016.
Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri Ve Mütevâtir Kıraatlerinin Yorum Farklılıklarına Etkisi. 3. bs. İstanbul: İfav Yayınları, 2018.
Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. 7. bs. İstanbul: İfav Yayınları, 1998.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir (ö. 671/1273). el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî-İbrahim Etfayiş. 2. bs. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1964.
Küçük, Raşit. “Sened”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 23: 154-159. İstanbul: İSAM Yayınları, 2001.
Mekkî, Ebî Tâlib el-Kaysî (ö. 437/1045). el-İbâne an meâni’l-kıraat. thk. Abdülfettâh İsmail Şelebî. Mısır: Dâru’n- Nehdâ, t.y.
Mekkî, Ebî Tâlib el-Kaysî (ö. 437/1045). Kitabü’t-tebsıra fi’l-kıraati’s-seb’. thk. Muhammed Gavs en-Nedvî. 2. bs. Bombay: Dâru’s-Selefiyye, 1982.
Mellâha, Ali Ömer Ahmed. Âsım fî rivâyeti Şu’be an tarîki’ş-Şâtıbiyye. İskenderiyye: Merhaletü’l-Âliye, 1430.
Mezînî, Abdülaziz Süleyman b. İbrahim. Mebâhis fî ilmi’l-kıraat. Riyad: Memleketü’l-Arabiyyet’s-Suudiyye, 2011.
Muhaysin, Muhammed Sâlim (ö. 1422/2001). el-Kıraat ve eseruhâ fî ulûmi’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l- Küllyyâti’l-Ezheriyye, 1984.
Muhaysin, Muhammed Sâlim (ö. 1422/2001). Mu’cemü’l-huffâzi’l-Kur’ân abra’t-târîh. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1992.
Muhaysin, Muhammed Sâlim (ö. 1422/2001). el-Hâdî şerhi tayyibeti’n-neşr. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1997.
Önen, Hacı. Kıraat Tarihi ve Kıraat Farklılıklarının Kur’ân Tefsirine Etkisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
Râzî, Muhammed Allâme Ziyâüddîn Fahruddîn (ö. 604/1208). Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Rüşdî, Eymen Süveyd. es-Selâsilü’z-zehebiyye bi’l-esânîdi’n-neşriyye min şuyûhi ile’l-hazreti’n-nebeviyye. Suudi Arabistan: Dâru Nuri’l-Mektebât, 2007.
Sâbûnî, Muhammed Ali. et-Tıbyân fî ulûmi’l-Kur’ân. 3. bs. y.y.: Dâru Hisân, 2003.
Sâlih, Subhi. Kur’ân İlimleri. çev. Mehmet Sait Şimşek. 2. bs. Konya: Kitap Dünyası, 2008.
Sehâvî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed es-Samed (ö. 643/1245). Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şeref. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 2010.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim (ö. 375/985). Bahru’l-ulûm. thk. Muhammed Muavvıd, Âdil Ahmed, Zekeriyya Abdülmecid. Beyrut: Dâru’-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf (ö.756/1355). ed-Dürru’l-masûn fî ulûmi Kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Beyrut: Dâru’l-Kalem, t.y.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celaleddîn (ö. 911/1505). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnavudî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
Şen, Ziya. Şia’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
Şükrü, Ahmed Hâlid - Müflih, Muhammed Ahmed - Mansûr, Muhammed Hâlid. el-Mukaddimât fi ilmi’l-kıraat. Amman: Dâru Ammâr, 2001.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922). Câmiu’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru-Hicr, 2011.
Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa (ö. 968/1561). Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Tayyibî, Şehâbuddîn Ahmed b. Bedruddîn (ö. 979/1571). et-Tenvîr fî mâ zâdeh’n-neşr ale’l-hırz ve’t-teysîr li-eimmeti’s-seb’ati’l-budûr. Yüksek Lisans, Câmiatü’l-İslamiyye, 1427.
Ubeydî, Fethi b. eş-Şerif. Esânîdü’l-kıraati’l-mütevâtira. Beyrut: Dâru İbn Hazm, t.y.
Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınevi, 2005.
Yıldız, Süleyman. Klasik Dönem İmamiyye Şiası Tefsirlerinde Kıraat Olgusu: Tûsî ve Tabersî Örneği. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Zehebî, Ahmed b. Osman (ö. 748/1348). Ma’rifetü kurrâi’l-kibâr ale’t-tabakâti ve’l-âsârî. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: İSAM Yayınları, 1995.
Zehebî, Ahmed b. Osman (ö. 748/1348). Siyeru a’lâmü’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavudî. 2. bs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
Zemahşerî, Cârullah Ebi’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144). el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-akâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdülmahmud-Ali Muhammed Muavvıd. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddîn Muhammed b. Abdullah (ö. 794/1392). el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütüb, 1957.
Zürkânî, Muhammed Abdülazim (ö. 1367/1948). Menâhilü’l-irfân. çev. Halil Aldemir. İstanbul: Beka Yayınları, 2015.