Fatma Gülben TEKİNARSLAN, Emine Sevinç SEVİ TOK

Engelli Çocuğu Olan Annelerde Öz-Şefkat, Sosyal Destek ve Psikolojik Dayanıklılığın Öznel İyi Oluşla İlişkisi

Bu araştırmada engelli çocuğa sahip annelerde öz-şefkat, sosyal destek, psikolojik dayanıklılık ve öznel iyi oluş değişkenleri arasındaki olası ilişkiler irdelenmiş, tüm diğer değişkenlerin öznel iyi oluş seviyesini ne derece yordadığı sorgulanmıştır. Ardından yol analizi aracılığıyla bir model denemesi yapılmıştır. Araştırmanın örneklemi zihinsel engelli çocuğa sahip ve araştırmaya gönüllü katılmayı kabul eden 70 anneden oluşmuştur. Veri toplama araçları olarak Demografik Bilgi Formu, Öz-Şefkat Ölçeği- Kısa Form, Yetişkinler İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Öznel İyi Oluş Ölçeği kullanılmış, veriler yüz yüze görüşmeler vasıtasıyla toplanmıştır. Yapılan analizler sonucunda tüm değişkenler arasında yüksek seviyede anlamlı korelasyon katsayılarına ulaşılmıştır. Engelli çocuğa sahip annelerin öz-şefkat, psikolojik dayanıklılık ve sosyal destek toplam puanlarının birlikte oluşturduğu regresyon modelinin, öznel iyi oluş toplam puanının varyansının %79’unu açıkladığı saptanmıştır. Son olarak yüksek uyum indeksleri gösteren yol analizi modelinde, öz-şefkat ve sosyal destek düzeyinin psikolojik dayanıklılık toplam puanı üzerinden öznel iyi oluşu yordadığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Engelli Annesi, Öz-Şefkat, Sosyal Destek, Psikolojik Dayanıklılık, Öznel İyi Oluş

The Relationship of Self-Compassion, Social Support, and Psychological Resilience with Subjective Well-Being in Mothers with Disabled Children

In this study, the possible relationships between the variables of self-compassion, social support, psychological resilience and subjective well-being of mothers with disabled children were examined, and it was investigated to what extent all other variables predict subjective well-being. Then, a model trial was conducted through path analysis. The sample of the study consisted of 70 mothers who had a mentally disabled child and agreed to participate voluntarily in the study. The Demographic Information Form, The Short Form of the Self-Compassion Scale, The Resilience Scale for Adults, The Multidimensional Scale of Perceived Social Support, and The Subjective Well-Being Scale were used as data collection tools, and all scales were administered to the participants face to face. As a result of the analyzes, significant correlation coefficients were obtained between all variables. The proposed regression model, including the total scores of self-compassion, psychological resilience, and social support of mothers with disabled children, explained 79% of the variance of the total subjective well-being scores. Finally, in the path analysis model showing high adjustment indices, it was observed that the level of self-compassion and social support predicted subjective well-being over the total psychological resilience scores.

Keywords:

Mothers with Disabled Children, Self-Compassion, Social Support, Psychological Resilience, Subjective Well-Being,

PDF

___

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2020). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni. https://www.ailevecalisma.gov.tr/- media/42250/istatistik-bulteni-2020-mart.pdf
Akçakın, M. ve Erden, G. (2001). Otizm tanısı konmuş çocukların anne ve babalarındaki ruhsal belirtiler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 8(1), 2-10.
Aksel, B. (2018). 0-6 yaş arası çocuğu olan annelerin psikolojik iyi oluşlarının öznel iyi oluş, öğrenilmiş güçlülük ve algılanan sosyal destek açısından yordanması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
Aktürk, Ü. (2012). Engelli çocuğu olan anne-babaların kaygı düzeyi ve başa çıkma stratejilerinin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi.
Aral, N. ve Gürsoy, F. (2007). Özel eğitim gerektiren çocuklar ve özel eğitime giriş (1. Baskı). Morpa Yayınları.
Arkar, H., Eker, D. ve Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), 17-25.
Artan, İ., Bayhan, P. ve Baykoç Dönmez, N. (2001). Engelli çocuğu olan ailelerin yaşam döngüsü içinde karşılaştıkları sorunların incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(2), 31-43.
Barnartt, S. N. ve Altman, B. M. (2001). Exploring theories and expanding methodologies: Where we are, and where we need to go? (1st ed.). Emerald Group Publishing Limited.
Basım, H. N. ve Çetin, F. (2011). Yetişkinler için psikolojik dayanıklılık ölçeğinin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2), 104-114.
Batık, M. V. (2012). Psikolojik destek programının zihinsel yetersizliği olan çocukların annelerinin umutsuzluk ve iyimserlik düzeylerine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 64-87.
Bradley, G. ve Klag, S. (2004). The role of hardiness in stress and illness: An exploration of the effect of negative affectivity and gender. British Journal of Health Psychology, 9(2), 137-161. https://doi.org/10.1348/135910704773891014
Buluş, S. ve Ersoy, A. F. (2019). Engelli çocuğu olan annelerde tükenmişlik: Nitel bir çalışma. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(3), 764-781.
Coşkun, Y. ve Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
Demirel, K. (2021). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin psikolojik dayanıklılıklarının, evlilik uyumu ve umutsuzlukları ile ilişkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi.
Diener, E. (2000). Subjective well-being: The science of happiness and a proposal for a national index. American Psychologist, 55(1), 34-43. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.34
Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeğinin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
Duran, S. ve Barlas, G. (2014). Zihinsel engelli bireylerin ebeveynlerinin öznel iyi oluş, öz duyarlık ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 69-79.
Duru, S. ve Duyan, V. (2017). Engelli çocuğa sahip ailelerde toplumsal cinsiyet rolleri. Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(2), 200-211.
Durualp, E., Kadan, G. ve Kaytez, N. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 197-214.
Duyan, V. (2003). Aileye yönelik planlı müdahale sürecinin aşamaları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 14(1), 41-61.
Duyan, V. (2007). Gruplarla sosyal hizmet, grup çalışmasının engelli çocuğa sahip annelerin benlik saygısı ve yalnızlık düzeyine etkisi (1. Baskı). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Engelliler Hakkında Kanun (2005). T.C. Resmi Gazete (25868, 7 Temmuz 2005).
Eroğlu, Y., Arıcı Özcan, N. ve Peker, A. (2015). Özel gereksinimli çocuğa sahip anneler ile tipik gelişim gösteren çocuğa sahip annelerin psikolojik sağlamlık, iyilik hali ve mutluluk düzeylerinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(3), 142-150. https://doi.org/10.19126/suje.31984
Folbre, N. ve Bittman, M. (2004). Family time: The social organization of care (1st ed.). Routledge.
Friborg, O., Hjemdal, O., Rosenvinge, J. H. ve Martinussen, M. (2003). A new rating scale for adult resilience: what are the central protective resources behind healthy adjustment?. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 12(2), 65-76. https://doi.org/10.1002/mpr.143
Gedik, Z. ve Toker, H. (2018). Üniversite öğrencilerinin engelli bireylere yönelik tutumları ve sosyal beğenirlik düzeyleri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 8(1), 111-116.
Güner, F. ve Çetinkaya Bozkurt, Ö. (2018). İşgörenlerin öznel iyi olma düzeylerinin farklı sosyo-demografik değişkenler açısından incelenmesi: Banka çalışanları üzerinde bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi, 2(1), 1-21. https://doi.org/10.31200/makuubd.334570
Haegele, J. A. ve Hodge, S. (2016). Disability discourse: Overview and critiques of the medical and social models. Quest, 68(2), 193- 206. https://doi.org/10.1080/00336297.2016.1143849
Heiman, T. (2002). Parents of children with disabilities: Resilience, coping and future expectations. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 14(2), 159-171. https://doi.org/10.1023/A:1015219514621
İçöz, A. (2001). Zihinsel engelli bir çocuğa sahip aile bireylerinin kaygı düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
Işıkhan, V. (2005). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin psiko-sosyal ve sosyoekonomik sorunları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 16(2), 35-52.
Kahriman, İ. ve Bayat, M. (2008). Özürlü çocuğa sahip ebeveynlerin yaşadıkları güçlükler ve algıladıkları sosyal destek düzeyleri. Öz-Veri Dergisi, 5(1), 1175-1194.
Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 129-142.
Kavak, S. (2007). Algılanan aile yakınları destek ölçeğinin geliştirilmesi ve 0-8 yaş arası engelli çocuğu olan annelerin yakınlarından aldığı desteği algılamaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
Kerns, K. ve Siklos, S. (2006). Assesing need for social support in parents of children with autism and down syndrome. Journal of Autism Development Disorders, 36(7), 921-933. https://doi.org/10.1007/s10803-006-0129-7
Koyuncu, E. (2021). Özel gereksinimli çocuğa sahip anne babaların öz-anlayış ve iyimserlik düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
Küçüker, S. (1993). Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışma hizmetleri. Özel Eğitim Dergisi, 1(3), 23-29. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000018
Lefebvre, H., Pelchat, D. ve Perreault, M. (2003). Differences and similarities between mothers' and fathers' experiences of parenting a child with a disability. Journal of Child Health Care, 7(4), 231-247. https://doi.org/10.1177/13674935030074001
Llyod, J., Muers, J., Marzcak, M. ve Patterson, T. G. (2019). Self-compassion, coping strategies, and caregiver burden in caregivers of people with dementia. Clinical Gerontologist, 42(1), 47-59. https://doi.org/10.1080/07317115.2018.1461162
Neff, K. (2003a). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85-101. https://doi.org/10.1080/15298860309032
Neff, K. D. (2003b). The development and validation of a scale to measure self-compassion. Self and Identity, 2(3), 223-250. https://doi.org/10.1080/15298860309027
Özdevecioğlu, M. (2004). Sosyal destek ve yaşam tatmininin mesleki stres üzerindeki etkileri: Kayseri'de faaliyet gösteren işletme sahipleri ile bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), 209-233.
Palancı, M. (2017). Engelli çocuğa sahip anne babaların aile yılmazlığı, öznel iyi oluş ve evlilik uyumlarının psiko-sosyal yeterlikler ile yordanması. Eğitim ve Bilim, 43(193), 217-236. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2017.4384
Porterfield, S. L. (2002). Work choices of mothers in families with children with disabilities. Journal of Marriage and the Family, 64(4), 972–981. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2002.00972.x
Prilleltensky, O. (2012). Eleştirel psikoloji ve engelli çalışmaları: Ana akımı eleştirmek, eleştiriyi eleştirmek (E. Erdener vd., Çev.). İçinde Fox, Prilleltensky ve Austin (Eds.), Eleştirel Psikoloji (ss. 329- 349). Ayrıntı Yayınları.
Scorgie, K., Wilgosh, L. ve McDonald, L. (1998). Stress and coping in families of children with disabilities: An examination of recent literature. Developmental Disabilities Bulletin, 26(1), 22-42.
Shearn, J. ve Todd, S. (2000). Maternal employment and family responsibilities: The perspectives of mothers of children with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 13(3), 109–131. https://doi.org/10.1046/j.1468-3148.2000.00021.x
Shulman, C. ve Werner, S. (2013). Subjective well-being among family caregivers of individuals with developmental disabilities: The role of affiliate stigma and psychological moderating variables. Research in Developmental Disabilities, 34(11), 4103-4114. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2013.08.029
Softa Kaçan, H. (2013). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeylerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 589-600.
Sucuoğlu, B. (2009). Zihin engelliler ve eğitimleri (1. Baskı). Kök Yayıncılık.
Sumiati, N. (2018). The influence of self-compassion and coping strategies to subjective well-being of parents with intellectual disabled children. Atlantis Press, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 153, 106-110.
Süel, N. ve Ünlü, H. (2020). Yalnızlık ve algılanan sosyal destek: Beden eğitimi öğretmen adayları üzerine bir araştırma. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 106-123. https://doi.org/10.17556/erziefd.515096
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2002). Türkiye özürlüler araştırması, 2002. http://www.ozurluveyasli.gov.tr/tr/html/305/Turkiye+Ozurluler+Arastirmasi+2002
Tuzgöl Dost, M. (2005). Öznel iyi oluş ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(23), 103-111.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2011). Nüfus ve konut araştırması 2011. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id= 15843
Üstün, V. (2018). Engelli çocuğa sahip ailelerin sosyal sorunlarının değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
WHO [World Health Organization]. (1980). International classification of impairments. disabilities, and handicaps: A manual of classification relating to the consequences of disease. Geneva: World Health Organization.
WHO [World Health Organization]. (2011). World report on disability. Malta: World Health Organization.
WHO [World Health Organization]. (2015). WHO global disability action plan 2014–2021: Better health for all people with disability. Geneva, Switzerland: WHO Press.
Yavuz, F. (2016). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelerin karşılaştıkları sosyal dışlanma sorunsalı üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
Yıldırım, M. ve Sarı, T. (2018). Öz-şefkat ölçeği kısa formunun Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2502-2517. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018.18.41844-452171
Yıldırım Sarı, H. (2007). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelerde aile yüklemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11(2), 1-7.
Yüksel, A. (2021). Dezavantajlılığın bir adım ötesi: Engelli çocuk sahibi kadınların yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi ve sosyal politika önerileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
Zengin, B. (2013). Özel eğitime muhtaç çocuğa sahip ebeveynlerin algıladıkları sosyal destek, psikolojik dayanıklılık ve umut düzeyleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G. ve Farley, G. K. (1988). The multidimensional scale of perceived social support. Journal of Personality Assessment, 52(1), 30-41. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa5201_2