Görev Temelli Yeni Bir Stokastik Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımı Önerisi

Gerçek hayattaki karar problemlerinde genellikle, karar konusuyla ilgili yeterli düzeyde bilgi ve deneyime sahip sınırlı sayıdauzmanın görüşlerinden yararlanılarak sonuca ulaşılmaktadır. Çalışmada, karar verme süreçlerinde uzman sayılarının arttırılmasıylayeni görüşlerin elde edilebilmesine ve uzman değerlendirmelerindeki belirsizliğin rassallık dikkate alınarak gerçek hayata uygun birşekilde modellenebilmesine imkan tanıyan yeni bir Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yaklaşımı önerilmiştir. Bu kapsamda, farklıbakış açılarıyla alternatif sıralamalarını elde etmeyi sağlayan Oran Analizi Temeline Dayalı Çok Amaçlı Optimizasyon Yöntemi (TheMulti-Objective Optimization by Ratio Analysis Method-MOORA) kapsamındaki iki farklı yöntem, sürekli düzgün dağılımkullanılarak geliştirilmiştir. Bu yaklaşımlar, MOORA Oran ve MOORA Referans Noktası yaklaşımlarıdır. Sürekli düzgün dağılım,belirli bir aralıkta yer alan her bir değerin ortaya çıkma şansının eşit olması nedeniyle tercih edilmiştir. Bu durum, farklı uzmangörüşlerinin her birine eşit şans verilmesi anlamını taşımaktadır. Buna göre, sınırlı sayıda uzmanın görüşleri kullanılarak, süreklidüzgün dağılımla rastgele sayılar üretilip; kriter ve alternatiflerin değerlendirmelerine ilişkin sonuçlar arttırılabilir. Her bir farklıdeğerlendirme, bir uzmanı temsil etmektedir. Rastgele sayılar, mevcut uzmanların en yüksek ve en düşük değerlendirmeleri dikkatealınarak, söz konusu aralıkta üretilmiştir. Bunun sebebi ise, karar konusuna ilişkin bir ön değerlendirme elde etmektir. Bununlabirlikte, önerilen yaklaşım görev temelli bir yaklaşım olup, karar vericiler alternatifleri değerlendirmeden önce ilgili alternatiflerinkullanımını gerçekleştirmektedirler. Bu kullanım esnasında, karar vericilere uygulamaya dönük farklı görevler verilmektedir.Görevlerin gerçekleştirilme etkinliği, karar vericilerin gerçek kullanıcıların ihtiyaçlarını anlamalarını sağlamakta ve farklı bir bakışaçısıyla alternatifler değerlendirilebilmektedir. Çalışmada alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi kapsamında dikkate alınanevrensel tasarım prensipleri ve kullanıcı mennuniyeti kriterleri açısından da önerilen görev temelli ÇKKV yaklaşımı önemtaşımaktadır. Geliştirilen iki farklı MOORA yaklaşımı, alışveriş merkezlerinin evrensel tasarım prensipleri ve kullanıcı memnuniyetikriterleri dikkate alınarak değerlendirilmesi için uygulanmış ve elde edilen alternatif sıralamaları tartışılmıştır. Ayrıca, söz konusu ikifarklı yaklaşımın, kriterlerin önem ağırlıklarını da hesaplayabilecek şekilde geliştirilmesi de sağlanmıştır. Gerçekleştirilen çalışma,önerilen yeni yaklaşım ve alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesinde dikkate alınan kriterler açısından orjinallik içermektedir.

A New Task-Based Stocastıc Multi-Criteria Decision Making Approach

In real life decision problems, the result is generally obtained by using the opinions of a limited number of experts who have sufficient knowledge and experience on the subject of the decision. In the study, a new Multi Criteria Decision Making (MCDM) approach was proposed, which enables new views to be obtained by increasing the number of experts in decision-making processes and modeling uncertainty in expert evaluations in a real-life manner. In this context, two different methods, which are based on the The MultiObjective Optimization by Ratio Analysis (MOORA) Method, are developed using continuous uniform distribution. These approaches are MOORA Ratio and MOORA Reference Point approaches. Continuous uniform distribution was preferred because each value within a certain range had an equal chance of occurrence. This means that each expert opinion is given an equal chance. Accordingly, by using a limited number of experts' opinions, random numbers are generated with continuous uniform distribution; the results of the evaluation of criteria and alternatives can be increased. Each different assessment represents an expert. Random numbers were generated within this range, taking into account the highest and lowest assessments of current experts. The reason for this is to obtain a preliminary assessment of the decision. However, the proposed approach is a task-based approach and decisionmakers make use of relevant alternatives before evaluating them. During this use, decision makers are given different practical tasks. The efficiency of performing tasks enables decision-makers to understand the needs of real users and can be evaluated from a different perspective. The task-based MCDM approach is also important in terms of universal design principles and user satisfaction criteria considered in the evaluation of shopping centers in the study. Two different MOORA approaches have been applied in order to evaluate the shopping centers considering universal design principles and user satisfaction criteria and the alternative rankings obtained have been discussed. In addition, these two different approaches were developed to calculate the importance weights of the criteria. The study involves originality in terms of the proposed new approach and the criteria considered in the evaluation of shopping centers.

PDF

___

Afacan, Y., & Erbug, C. (2009). An interdisciplinary heuristic evaluation method for universal building design. Applied Ergonomics, 40(4), 731-744.
Akhavan, P., Barak, S., Maghsoudlou, H., & Antuchevičienė, J. (2015). FQSPM-SWOT for strategic alliance planning and partner selection; case study in a holding car manufacturer company. Technological and Economic Development of Economy, 21(2), 165- 185.
Akkaya, G., Turanoğlu, B., & Öztaş, S. (2015). An integrated fuzzy AHP and fuzzy MOORA approach to the problem of industrial engineering sector choosing. Expert Systems with Applications, 42(24), 9565-9573.
Arabsheybani, A., Paydar, M. M., & Safaei, A. S. (2018). An integrated fuzzy MOORA method and FMEA technique for sustainable supplier selection considering quantity discounts and supplier's risk. Journal of cleaner production, 190, 577-591.
Archana, M., & Sujatha, V. (2012). Application of fuzzy moora and gra in multi-criterion decision making problems. International Journal of Computer Applications, 53(9).
Aslaksen, F., Bergh, S., Bringa, O. R., & Heggem, E. K. (1997). Universal design: Planning and design for all.
Atalay, K. D., & Can, G. F. (2018). A new hybrid intuitionistic approach for new product selection. Soft Computing, 22(8), 2633-2640.
Baležentis, T., & Baležentis, A. (2014). A survey on development and applications of the multi‐criteria decision making method MULTIMOORA. Journal of Multi‐Criteria Decision Analysis, 21(3-4), 209-222.
Beecher, V., & Paquet, V. (2005). Survey instrument for the universal design of consumer products. Applied Ergonomics, 36(3), 363- 372.
Bircan, H., Arslan, R., & Eleroğlu, H. (2018, October). MOORA ve COPRAS yöntemleriyle Kayseri ilinde kurulabilecek biyogaz tesislerinin optimallik sıralaması. In ICPESS (International Congress on Politic, Economic and Social Studies) (No. 5).
Brauers, W. K., & Zavadskas, E. K. (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy. Control and Cybernetics, 35, 445-469.
Canbazoğlu, E., Ercan, U., & Çetin, E. İ. (2018). ticari taksi araç yenilemelerinde ahs ve moora yöntemlerine dayalı karar destek mobil uygulaması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 117-134.
Chawla, S., Agrawal, S., & Singari, R. M. (2019). Integrated TOPSİS-MOORA Model for Prioritization of New Bike Selection. In Advances in Engineering Design (pp. 755-765). Springer, Singapore.
Çelikbilek, Y. (2018). Personel Seçimi için Bütünleşik Gri AHP–MOORA Yaklaşımının Kullanılması: Sağlık Sektöründe Yönetici Seçimi Üzerine Bir Uygulama. Alphanumeric Journal, 6(1), 69-82.
Erdoğdu, A. (2018). Katılım Bankalarının Performans Analizlerine MULTIMOORA Yöntemi ile Bir Bakış. Ekonomi, Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 99-111.
Ghoushchi, S. J., Yousefi, S., & Khazaeili, M. (2019). An extended FMEA approach based on the Z-MOORA and fuzzy BWM for prioritization of failures. Applied Soft Computing, 81, 105505.
Gümüş, U. T. (2019). bist’de işlem gören ulaştırma sektöründeki firmaların finansal performans analizleri: MOORA ve VIKOR uygulama. TURAN-SAM, 11(41), 275-284.
Hahn, J., Nattapon, L., Dilinazi, D., Jiang, Q., & Takahashi, F. (2018). Potential Universal Design of Rubbish Bins for Visually Impaired People and Their Psychological Preference Analysis. In Proceedings of the Annual Conference of Japan Society of Material Cycles and Waste Management The 29th Annual Conference of Japan Society of Material Cycles and Waste Management (p. 527). Japan Society of Material Cycles and Waste Management.
Hanifatulqolbi, D., Ismail, I. E., Hammad, J., & Al-Hooti, M. H. (2019, April). Decision support system for considering the best teacher performance using MOORA method. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 1193, No. 1, p. 012018). IOP Publishing.
Imrie, R. (2012). Universalism, universal design and equitable access to the built environment. Disability and rehabilitation, 34(10), 873-882.
İç, Y. T. (2019). A Multi-Objective Credit Evaluation Model Using MOORA Method and Goal Programming. Arabian Journal for Science and Engineering, 1-14.
Karande, P., & Chakraborty, S. (2012). A Fuzzy-MOORA approach for ERP system selection. Decision Science Letters, 1(1), 11-21.
Karakaş, S., & Kırmızı, M. (2019). Multı-purpose TUGBOAT/AHT selectıon for Northern Caspıan Sea wıth TOPSIS and MOORA methods. Journal of Naval Sciences and Engineering, 15(1), 21-38.
Karayel, S. D., Atmaca, E., Yalçın, C., & Burçak, E. R. O. L. (2018). VIKOR ve MOORA yöntemleri ile malzeme taşıma sistemi seçimi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 695-708.
Konak, T., Elbir, G., Yılmaz, S., Karataş, B. M., Durman, Y., & Düzakın, H. (2018). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Tekstil Firmalarının TOPSIS ve MOORA Yöntemi ile Analizi. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), 11-44.
Kuşakçı, A. O., Ayvaz, B., Öztürk, F., & Feyza, S. O. F. U. Bulanık MULTIMOORA İle personel seçimi: havacılık sektöründe bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(1), 96-110.
Liu, H. C., You, J. X., Lin, Q. L., & Li, H. (2015). Risk assessment in system FMEA combining fuzzy weighted average with fuzzy decision-making trial and evaluation laboratory. International Journal of Computer Integrated Manufacturing, 28(7), 701-714.
Liu, Y. E., Lee, S. T., Kascak, L. R., & Sanford, J. A. (2015, August). The bridge connecting theory to practice-A case study of universal design process. In International Conference on Universal Access in Human-Computer Interaction (pp. 64-73). Springer, Cham.
Mackelprang, R. W., & Clute, M. A. (2009). Access for all: universal design and the employment of people with disabilities. Journal of social work in disability & rehabilitation, 8(3-4), 205-221.
Meşhur, H. F. A., & Tekin, M. (2018). Evrensel Tasarım Yaklaşımının Şehir Planlama Disiplini Bakış Açısı ile Değerlendirilmesi. Online Journal of Art and Design, 6(5).
Meyer, A., & Fourie, I. (2016). Make the makers’ voices count: combining universal design and participatory ergonomics to create accessible makerspaces for individuals with (physical) disabilities. In 15th Eahil Conference, Spain.
Mustaquim, M. M., & Nyström, T. (2017). Some aspects of using universal design as a redesign strategy for sustainability. In Advances and New Trends in Environmental Informatics (pp. 49-60). Springer, Cham.
Myerson, J., & West, J. (2015). Make It Better: how universal design principles can have an impact on healthcare services to improve the patient experience.
Ohlan, A. (2016). Intuitionistic fuzzy exponential divergence: application in multi-attribute decision making. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 30(3), 1519-1530.
Oral, L. O., Karagöz, E., Tecim, V., & Ergül, A. V. (2019). TOPSIS, MOORA ve COPRAS Tekniklerine Dayalı Etkin Sunucu Yönlendirme Sistemi: Mobil Uygulama.
Organ, A., & Kenger, M. D. (2018). Bütünleşik Bulanık AHP-Bulanık MOORA Yaklaşımının Market Personeli Seçimi Problemine Uygulanması. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(ICEESS’18), 271-280.
Ökten, G. (2018). Evrensel Tasarım İlkeleri Doğrultusunda Engelsiz Üniversite Kampüslerinin Tasarlanması ve Biçimlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü.
Ömürbek, N., & Eren, H. (2019). PROMETHEE, MOORA ve COPRAS Yöntemleri İle Oran Analizi Sonuçlarının Değerlendirilmesi: Bir Uygulama-Evaluation of the results of the rate analysis with PROMETHEE, MOORA and COPRAS Methods: An Application. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 174-187.
Pérez-Domínguez, L., Rodríguez-Picón, L. A., Alvarado-Iniesta, A., Luviano Cruz, D., & Xu, Z. (2018). MOORA under Pythagorean fuzzy set for multiple criteria decision making. Complexity.
Pittman, C. N., & Heiselt, A. K. (2014). Increasing accessibility: Using Universal Design principles to address disability impairments in the online learning environment. Online Journal of Distance Learning Administration, 17(3), 1-11.
Rieh, S. Y., & Lee, M. W. (2016). A study on the universal design in elementary school facilities-focused on analysis of design guidelines. The Journal of Korean Institute of Educational Facilities, 23(2), 19-29. Stanujkic, D. (2016). An extension of the ratio system approach of MOORA method for group decision-making based on intervalvalued triangular fuzzy numbers. Technological and Economic Development of Economy, 22(1), 122-141.
Stanujkic, D., Zavadskas, E. K., Smarandache, F., Brauers, W. K., & Karabasevic, D. (2017). A neutrosophic extension of the MULTIMOORA method. Informatica, 28(1), 181-192.
Steen-Hansen, L., Gine Lundh, M. V., & Chen, W. (2014). How universal design principles can enhance the interface of 3D printing programs. In DS 78: Proceedings of the 16th International conference on Engineering and Product Design Education (E&PDE14), Design Education and Human Technology Relations, University of Twente, The Netherlands, 04-05.09. 2014 (pp. 123-128).
Story, M. F. (1998). Maximizing usability: the principles of universal design. Assistive technology, 10(1), 4-12.
Swaine, B., Labbé, D., Poldma, T., Barile, M., Fichten, C., Havel, A., ... & Rochette, A. (2014). Exploring the facilitators and barriers to shopping mall use by persons with disabilities and strategies for improvements: Perspectives from persons with disabilities, rehabilitation professionals and shopkeepers. ALTER-European Journal of Disability Research/Revue Européenne de Recherche sur le Handicap, 8(3), 217-229.
Terece, T., & Berkin, G. (2019). Alışveriş Merkezlerinde Evrensel Tasarım ve Konfor: İstanbul'da Geniş Programlı Bir Alışveriş Merkezi Deneyimi. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (13), 211-236.
Vanderheiden, G., & Tobias, J. (2000, July). Universal design of consumer products: current industry practice and perceptions. In Proceedings of the human factors and ergonomics society annual meeting (Vol. 44, No. 32, pp. 6-19). Sage CA: Los Angeles, CA: SAGE Publications.
Yılmaz Kaya, B., & Dağdeviren, M. (2016). Selecting occupational safety equipment by MCDM approach considering universal design principles. Human Factors and Ergonomics in Manufacturing & Service Industries, 26(2), 224-242.
Zavadskas, E. K., Antucheviciene, J., Hajiagha, R., Hossein, S., & Hashemi, S. S. (2015). The interval-valued intuitionistic fuzzy MULTIMOORA method for group decision making in engineering. Mathematical Problems in Engineering, 2015.