OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇEKİRGE İSTİLALARI VE SOSYO-EKONOMİK HAYATA ETKİLERİ (1789-1839)

Öz İnsanoğlu tarih boyunca farklı şekillerde birçok doğal afete maruz kalmıştır. Meydana gelen afetler neticesinde çok sayıda can ve mal kaybının meydana geldiği kaynaklardan tespit edilmektedir. Biyolojik kökenli olarak görülen bazı doğa olayları ise insanları yine olumsuz yönde etkilemektedir. Bu tür olaylar, insanların yaşamlarını sürdürmek amacıyla ekip yetiştirdiği ürünlerin, bir anda ortaya çıkan çok sayıdaki haşere veya hayvanlar tarafından tahrip edilmesi ile meydana gelir. Bu canlılarla mücadele edilememesi ve alınan önlemlerin yetersiz kalması sonucunda ise durum afete dönüşmektedir. Biyolojik afetlere neden olan ve verdiği zarar ile insanlar arasında büyük sıkıntılara sebep olanların başında ise çekirgeler gelmektedir. Tarihin çeşitli dönemlerinde ve dünyanın farklı bölgelerinde çekirge istilaları ile oluşan afetlere rastlanmaktadır. İnsanlara doğrudan bir tehdit yaratmayan çekirgeler dolaylı olarak büyük zararlara neden olmuştur. Çok sayıdaki çekirgenin ekili ve dikili alanları istila ile tahrip etmesi neticesinde toplumlarda kıtlık olayları görülmüştür. Toplumlar bu afet karşısında önlem almaya çalışmışsa da pek başarı sağlayamamıştır. Osmanlı Devleti’nde de çeşitli dönemlerde görülen bu tür afetler, kıtlık başta olmak üzere, ekonomik, göçler, hastalıklar vb. sorunların oluşmasına neden olmuştur. İncelenen dönemde de benzer şekilde ortaya çıkan çekirge istilaları ve etkileri, Osmanlı Devleti’nde benzer sıkıntıları beraberinde getirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çekirge, Doğal Afet, Kıtlık

PDF

___

AYDINER, Mesut, (2006), “Küresel Isınma Tartışmalarına Tarihten Bir Katkı: Arşiv belgeleri ışığında XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Diyarbekir ve çevresinde meydana gelen büyük kıtlık ve alınan tedbirler”, OTAM, Sayı,19: s.123-138.
BABAOĞLU BALKIŞ, Lale (1994), “16. Ve 18. Yüzyıllarda Avusturya Sanatında Türkler”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
BALAMİR, Süleyman, (1952-a), “Türkiye’de Fas Çekirgesi Durumu (1939 - 1951)”, Bitki Koruma Bülteni, Cilt 0, Sayı 1: s.11-16.
BALAMİR, Süleyman, (1952-b), “Yakın Doğuda Çöl Çekirgesi”, Bitki Koruma Bülteni, Cilt 0, Sayı 3: s.14-26.
BEYRU, Rauf, (2011), 19. Yüzyılda İzmir’de Doğal Afetler, İzmir, İzmir Büyük Şehir Yayınları.
DEMİRTAŞ, Mehmet, (2004), “XVI. Yüzyılda Meydana Gelen Tabii Afetlerin İstanbul’un Sosyal Ve Ekonomik Hayatına Etkilerine Dair Bazı Misaller”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.IV, S.2: s.37-50.
DEMİRSOY, Ali, (2003), Yaşamın Temel Kuralları Omurgasızlar/Böcekler Entomoloji, C.2/Kısım 2, Ankara: Meteksan Basımevi.
ERLER, Mehmet Yavuz, (2012), Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
ERLER, Mehmet Yavuz, (2019), “19. Yüzyılda Doğal Afetler ve Kuraklığa Bağlı Konya Göçleri”, Konya Kitabı XVII Geçmişten Günümüze Göçler, C.2, Konya: s.11-32.
ERLER, Mehmet Yavuz, (2002-a), “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler Ansiklopedisi, C. XIII, Ankara, Yeni Yürkiye Yayınları, s.762-770.
ERLER, Mehmet Yavuz, (2002-b) “Kıbrıs’ta Çekirge İstilası (1845-1869)”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C.X, No.1: s.195-204.
GÜRAN, Tevfik, (2014), 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
HÜTTEROTH, Wolf-Dieter; (2011), “Osmanlı Topraklarının Ekolojisi”, Türkiye Tarihi 1603-1839, (Edit. Suraiya Faroqhi), (Çeviren: Fethi Aytuna), İstanbul: Kitap Yayınevi.
MCGOWAN, Bruce, (2006), “Ayanlar Çağı 1699-1812”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert), (Çevirenler: Ayşe Berktay, Süphan Andıç, Serdar Alper), C.2, İstanbul: Eren Yayıncılık.
KARADEMİR, Zafer, (2014), İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), İstanbul: Kitap Yayınevi.
KILIÇ, Orhan, (2002), “Osmanlı Devleti'nde Meydana Gelen Kıtlıklar”, Türkler Ansiklopedisi, C.10, Ankara: Yeni Yürkiye Yayınları, s.718-730.
KIZILKAYA, Oktay - AKAY, Tolga, (2017), “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kıbrıs’ta Çekirge İstilasına Karşı Alınan Tedbirler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:13, s.171-193.
LODOS, Niyazi, (1991), Türkiye Entomolojisi, C.1, İzmir: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Basımevi.
ÖZER, Sevilay, (2016), Anadolu’da Görülen Çekirge İstilaları Ve Halk Üzerindeki Etkisi (1914-1945), Ankara, Türk Tarih Kurumu.
ÖZTÜRK, Yücel, (2000), Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe 1475-1600, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
PANZAC, Daniel, (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850) (Çeviren: Serap Yılmaz), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
SEETZEN, Ulrich Jasper, (2017), İstanbul Günlükleri 12 Aralık 1802-22 Haziran 1803, (Çeviren: Selma Türkis Noyan), Cilt:2, İstanbul: Kitap Yayınevi.
TARHAN, M. Taner, (2002), “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 1, Ankara, Yeni Yürkiye Yayınları, s.597-610.
TEKİN, Mehmet, (1999), “Çekirgenin Tarihte, Folklorumuzda ve Edebiyatımızdaki Yeri”, Güneyde KültürAylık Fikir ve Sanat Dergisi, Yıl:10, Sayı:110: s.11-30.
WİLLİAM, Wittman, (2011), Osmanlı’ya Yolculuk 1799-1800-1801, (Çeviren: Belkıs Dişbudak), Ankara: ODTU Yayıncılık.
YILDIRIM, Mehmet Ali, (2014), “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Beşinci Düşmanı: Çekirgeler”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.XIII, S.4: s.1017-1042.
YILDIZ, Bilal, (2013), “XIX. Yüzyıl Başlarından XX. Yüzyılın İlk Çeyreğine Kadar (1800- 1920) Denizli Çevresinde Yaşanan Çekirge İstilaları Ve Yapılan Mücadele Çalışmaları”, İstem, Sayı:22: s.69-94.
Arşiv Kaynakları
Ali Emiri Tasnifi;
AE.SSLM.III; 3461, 14721, 19605, 19835-3, 19835-5.
AE.SMHD.II; 02927.
TS.MA.E.: 0080.
Cevdet Tasnifi;
Cevdet Askeriye; 3818, 5989, 21930-3, 26801, 30307, 38400.
Cevdet Belediye; 417-1, 417-3, 2594, 2993.
Cevdet Dahiliye; 1887, 6177, 10030, 15722.
Cevdet Hariciye; 541.
Cevdet İktisat; 388, 652, 1836, 1851.
Cevdet Maliye; 375, 10720, 12195, 14521, 15804, 27946.
Hatt-ı Hümayun; 5, 20361, 20361-B, 27100-A, 27100-B, 34561, 34749-A, 34749-P, 34768, 34768-C, 36543-A, 37214-B, 41855-L.