MAARİF SALNAMELERİNE GÖRE HAMİDABAD SANCAĞINDA EĞİTİM (1898-1903)

Osmanlı Tarihi çalışmalarında yararlanılan birçok temel kaynak vardır. Bunlardan birisi de salnamelerdir. Salname yıllık anlamına gelen Farsça kökenli bir kelime olup, adından da anlaşılacağı üzere neşredildiği kurum/alan ile sınırlı olmak kaydıyla yıl içinde o kuruma ait bilgilerin kayıt altına alındığı önemli belgelerdendir. Salnameler vasıtasıyla devlet idaresi ilgili kurumdaki değişim ve gelişmeleri tespit etme imkânı bulmuş ve salnamenin neşredildiği kurum/alan ile ilgili verileri derli toplu bir şekilde kayıt altına almıştır. Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda salnameler neşredilmiştir. Bahsi geçen salnamelerden biri de Maârif Nezareti tarafından neşredilen Maârif Salnameleridir. Maârif Salnameleri, Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye ismiyle neşredilmiştir. İlki H.1316 (1898/1899) yılında neşredilen bu salnameler eğitim tarihinin önemli kaynakları arasındadır. Osmanlı Devleti’nin tüm vilayet, sancak ve kazalarına ait eğitim ile ilgili önemli bilgilerin bulunduğu Maârif Salnamelerinde, okullarda uygulanacak müfredattan öğretmen isimlerine, okulların masraflarının ne şekilde karşılandığından hademe sayısına kadar eğitim-öğretim ile ilgili birçok konuda bilgi verilmiştir. Bu sebeple genel olduğu kadar yerel tarih açısından büyük öneme sahip kaynaklardır. Bu çalışmada H.1316-1321/M.1898-1903 yılları arasında neşredilen Maârif Salnameleri esas alınarak Osmanlı Devleti’nin önemli merkezlerinden olan Konya vilayetine bağlı Hamidabad Sancağına ait eğitim verileri incelenerek tahlil edilmiştir. H.1320 (1901/1902) yılına ait Maârif Salnamesine günümüze değin ulaşılamadığından ilgili yıla ait bilgiler çalışmaya dâhil edilememiştir. Maârif Salnameleri aracılığıyla Hamidabad Sancağı ve kazalarındaki Maârif idareleri, medrese ve çeşitli kademedeki okullar, gayrimüslimlere ait okullar, okulların idareci ve öğretmenleri, öğrenci sayıları, okulların ne zaman açıldıkları, ruhsatlı olup olmadıkları incelenmiştir. Kültürel yönden Hamidabad Sancağı içindeki Kütüphaneler ve kitap sayıları incelenerek sancağın eğitim durumu hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Hamidabad Sancağı, Salname

PDF

___

Akyüz, Yahya. (2007). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000 - M.S. 2007) (11 b.). Ankara: Pegem.
Başaran, İbrahim Ethem. (1994). Türkiye Eğitim Sistemi. Ankara.
Bilim, Cahit Yalçın. (2002). Türkiye'de Çağdaş Eğitim Tarihi (1774-1876). Eşkişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Duman, Hasan. (2000). Osmanlı Salnameleri ve Nevsalleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu. Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı.
Ergin, Osman. (1977). Türk Maârif Tarihi (Cilt 1-5). İstanbul: Eser Matbaasi.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, IRCICA, İstanbul, 1998
Karahan, Fatih. (2022). Maârif Salnamelerine Göre Kayseri'de Eğitim (1898-1903). Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karaman, Hayrettin-Topaloğlu, Bekir. (2004). Yeni Kamus. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Kılıç, Musa, " Sicill-i Ahval kayıtlarına göre II. Abdulhamid dönemi Osmanlı bürokrasisinde Yahudi memurlar", OTAM, 31, 129-156.
Koçer, Hasan Ali. (1991). Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: MEB Yayınları.
Kodaman, Bayram. (1991). Abdulhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Konya Vilayet Salnamesi (H.1317). Konya Vilayet Matbaası.
Köprülü, Mehmed Fuad. (1991). Osmanlı Devletinin Kuruluşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.