19. Yüzyıl İngiliz Kadın Seyyahların Osmanlı Devleti Eğitim Sistemine Bakışı

19. yüzyılda Osmanlı Devleti topraklarına birçok kadın ve erkek seyyah gelerek gözlemlerini, duyduklarını ve yaşadıklarını kaleme alarak Osmanlı Devletinin toplum yapısı ile ilgili birçok eser ortaya koymuştur. Önemli tarihi kaynaklara sahip olan ve ayrıca kültür aktarımını gelecek nesillere taşıyan bu seyahatnamelerde Osmanlı eğitim sistemine ayrı bir önem verilmiştir. Şüphesiz bunun öncelikli sebebi bir toplumun inşasında eğitimin oynadığı önemli roldür. Seyyahların eğitim sistemine bakış açıları ayrıca kendi deneyimlerine, araştırmalarına ve farklı kültürel, dini veya ideolojik geçmişlerine de dayanmaktadır. Kadın seyyahların eserleri de dönemin genel eğilimleri ve kendi öznel deneyimleri tarafından etkilenmiştir. Bu nedenle ülkelerdeki okulları ve eğitim kurumlarını ziyaret eden, eğitim sisteminin nasıl işlediğini yazan ve öğrencileri gözlemleyen seyyahların yaptıkları çıkarımların doğrulukların ayrıca teyit edilmesi gerekmektedir. Nitekim çalışmada ele alınan gezginler kimi zaman önyargıyla ve oryantalist bir tutumla hareket etmişlerdir. Eleştirilerini yaparken 19. yüzyıl Viktorya Dönemindeki eğitim eşitsizliğine değinmemiş, özellikle çocukların o dönemde nitelikli bir eğitim almamasını görmezden gelmişlerdir. Osmanlı Devletinde 19. yüzyılda gerçekleştirilmeye çalışılan eğitim reformlarını geri kalmış Doğu’ya has bir özellik olarak görmüşlerdir. Özcü yaklaşımlarla eğitim konusunda yaptıkları çıkarımları bir toplumu analiz etmeye çalışmışlardır. Ortak tutumları bu yüzyılda gerçekleştirilen reformların yetersiz olduğu yönündedir. Çalışmada 19. yüzyılda dünyayı keşfetmek ve seyahat etmek için cesurca adımlar atan dört İngiliz kadın seyyahın kitapları ele alınarak, Osmanlı Devleti eğitim sisteminin geçirdiği aşamalar ve seyyahların eğitime bakış açıları detaylı bir şekilde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Eğitim, Kadın Seyyahlar, Osmanlı Devleti, Seyahatname, Viktorya Dönemi

The 19th Century British Women Travelers’ Perspective on The Ottoman Empire Education System

In the 19th century, many men and women travelers came to the lands of the Ottoman Empire, and writing down their observations, heard, and lived, they produced many works about the social structure of the Ottoman Empire. These travel books, which have important historical sources and also carry the cultural transfer to future generations, gave special importance to the Ottoman education system. Undoubtedly, the primary reason for this is the important role of education plays in the construction of a society. Travelers' perspectives on the education system were also based on their own experiences, research, and different cultural, religious, or ideological backgrounds. The works of female travelers were influenced by the general tendencies of the period and their own subjective experiences. Thus the accuracy of the inferences made by the travelers who visited schools and educational institutions in different countries and wrote about how the education system worked and observed the students should be confirmed. The travelers discussed in the study sometimes acted with prejudice and an Orientalist attitude. While making their criticisms, they did not mention the education inequality in the 19th-century Victorian Period, especially ignoring that children did not receive a qualified education then. They saw the educational reforms that were tried to be carried out in the 19th century in the Ottoman Empire as a peculiarity of the backward East. They tried to analyze society with the inferences they made on education with essentialist approaches. Their common attitude is that the reforms carried out in this century were insufficient. The study will discuss the books of four British female travelers who took bold steps to explore the world and travel in the 19th century, the stages of the Ottoman Empire's education system, and the travelers' perspectives on education will be examined in detail.

Keywords:

Education, Ottoman Empire, Travel Book, Victorian Period, Women Travelers,

PDF

___

Aksoy, Volkan. “Şemsi Efendi Mektebi”. Atatürk Ansiklopedisi. www.ataturkansiklopedisi.gov.tr. (Erişim tarihi: 05.08.2022).
Aksu, Ayşe. 2008. “İngiltere – Amerika – Osmanlı Hattında Lancaster Öğretim Sistemi”, Değerler Eğitimi Dergisi, 6 (16): 29-67.
Akyüz, Yahya. 1999. Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer’in Yetişmesi ve Meslek Hayatı, Milli Eğitim, C. 143: 12-32.
Baer, Marc David. 2011. Selanikli Dönmeler: Yahudilikten Dönenler, Müslüman Devrimciler ve Seküler Türkler. Çev. Sevinç Kayır. İstanbul: Doğan Kitap
Berkes, Niyazi. 2002. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Blunt, Fanny Janet Sandison. 1878. The People of Turkey, Twenty Years’ Residence Among Bulgarians, Greeks, Albanians, Turks and Armenians Volume I-II. Ed. Stanley Lane-Poole. London: Murray.
British Literature Wiki, Education in Victorian England, https://sites.udel.edu/britlitwiki,(Erişim Tarihi: 15.07.2018)
Engin, Vahdettin. “Galatasaray Lisesi”. Atatürk Ansiklopedisi. www.ataturkansiklopedisi.gov.tr. (Erişim Tarihi: 17.08.2022).
Garnett, Lucy. M.J. 1904. Turkish Life in Town and Country. New York: G.P Putnam’s Sons. Garnett, Lucy. M.J. 1915. Turkey of the Ottomans. New York: Charles, Scribner's Sons. Görmüş, Evrim. 2020. “Allıance Israelıte Unıverselle: Osmanlı Yahudilerinin Dönüşümünde Bir İtici Güç". Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (40): 257-267. Hızlı, Mefail. 1987. “ Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2(1): 273-280. Karpat, Kemal H. 2002. Studies on Ottoman Social and Political History Selected Articles and Essays. Leiden: Brill Kıral, Bilgen. 2020. “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı (15): 170-189.
Murdoch, Lydia. 2014. The daily life of Victorian Women. California: The Greenwood Press. Ortaylı, İlber. 2010. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları. Öcal, Mustafa. 1991. “Âmin Alayı”. ss. 63 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3. Ankara: TDV Yayınları.
Özcan, Abdülkadir. 1997. “Harbiye”. ss. 115-119 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16. Ankara: TDV Yayınları.
Özlü, Hüsnü. 2020. “Erkân-ı Harbiye Mektebi”. Atatürk Ansiklopedisi. www.atatürkansiklopedisi.gov.tr. (Erişim Tarihi (29.10.20209).
Pardoe, Julia. 2021. Sultanlar Şehri İstanbul. İş Bankası Kültür Yayınları, Ed. Emre Yalçın. Çev: M. Banu Büyükkal. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Şanal, Mustafa. 2003. “Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(14): 149-168.
Şanal, Mustafa. 2009. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kız Öğretmen Okulunun (Dârülmuallimât), Kuruluşu, Okutulan Dersler ve Kapatılışı (1870–1924)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (26): 221-244.
Tholfsen, Trygve R. 1980. “Moral Education in the Victorian Sunday School”, Cambridge University Press, 20(1): 77-99.
Walker, Mary Adelaide. 2016. Eastern Life and Scenery, With Excursions in Asia Minor, Mytilene, Crete, and Roumania Cilt I-II. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.