BÜYÜK DEVLETLERİN KAFKASYA'DAKİ ERMENİ SİYASETİ (Kafkasya'daki Ermeni Olaylarına Işık Tutan Bir Arşiv İncelemesi 1910-1920)

ÖzetXVIII. asırda Kafkasya'yı ve Kuzey Azerbaycan'ı ele geçirmek için geniş çaplı savaş faaliyetine başlayan Çarlık Rusya'sı ve Batılı ülkeler, XIX asırda kendi amacına ulaşmıştır. Ermenilerin Kafkaslar'a ve Azerbaycan'a yerleştirilmesi ve güçlendirilmesinin esas sebebi Rusya ve diğer güçlerin bu arazide yürüttüğü Hıristiyanlaştırma ve doğal zenginlikleri, özellikle Bakü petrolünü ele geçirme siyasetinin sonucu idi. Ermenilere, Rusya başta olmak üzere dış güçlerin destek olduğunu gösteren çok sayıda arşiv kaynağı bulunmaktadır. Bu kaynakların bir kısmını makalemizde kullanmaya çalıştık. Arşiv kaynakları, Ermeniler büyük devletlerin desteğiyle sadece Osmanlı sınırları içerisindeki Anadolu Türklerine değil, aynı zamanda Azerbaycan Türklerine de mezalim uyguladıklarını göstermektedir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Azerbaycan, Rusya, Ermeni, İngiltere. AbstractArmenian Policy of Great Powers in the Caucasus (An Archival Study Lights tothe Armenian Incidents in the Caucasus 1910-1920)In XVIIIth century Tsarist Russia and Western countries which have started largescalewar activities to capture the Caucasus and Northern Azerbaijan, achieved their owngoals in XIXth century. The main reason of settlement of Armenians in the Caucasusand in Azerbaijan, increase in this population and strengthen of them was makeChristian poltics and as a result of the policy that capture its natural riches, especiallyBaku oil which carried out by Russia and other powers in this land. There are largenumber of archival sources which show that external forces especially Russia supportedArmenians. We have tried to use some part of these resources in this article. In thearchive sources appear that, Armenians with support of the great powers, implementedthe atrocities not only to Anatolian Turks within the boundaries of Ottoman Empire,also Azerbaijani Turks.Keywords: Ottoman, Azerbaijani, Russian, Armenian, British.

Armenian Policy of Great Powers in the Caucasus (An Archival Study Lights to the Armenian Incidents in the Caucasus 1910-1920)In XVIIIth century Tsarist Russia and Western countries which have started largescale war activities to capture the Caucasus and Northern Azerbaijan, achieved their own goals in XIXth century. The main reason of settlement of Armenians in the Caucasus and in Azerbaijan, increase in this population and strengthen of them was make Christian poltics and as a result of the policy that capture its natural riches, especially Baku oil which carried out by Russia and other powers in this land. There are large number of archival sources which show that external forces especially Russia supported Armenians. We have tried to use some part of these resources in this article. In the archive sources appear that, Armenians with support of the great powers, implemented the atrocities not only to Anatolian Turks within the boundaries of Ottoman Empire, also Azerbaijani Turks.

Keywords:

Ottoman, Azerbaijani, Russian, Armenian British.,

PDF

___

Arşiv Kaynakları • ARDA, Fond. 894, Siyahı. 10, İş. 69. (Azerbaycan Respublikası Devlet Arşivi) • ARDA, F. 894, Siy. 10, İş. 6, Say. 3. • ARDA, F. 894, Siy. 4, İş. 65. • ARDA, F. 897, Siy. 1, İş. 20. • ARDTA, F. 484, Siy. 1, İş. 5. (Azerbaycan Respublikası Devlet Tarih Arşivi) • ARMDA, F. 970, Siy. 1, İş. 12. (Azerbaycan Respublikası Milli Devlet Arşivi) • ARSPİHA, F. 267, Siy. 8, İş. 259. (Azerbaycan Respublikası Siyasi Partiler ve İçtimai Hareketler Arşivi) • ATASE (III. Ordu Mezalim Dosyası, No: 28–29) • ATASE, 2922/512.(Kafkas Olayları Hakkında İstihbara Raporlarına Esasen)

• ATASE Askeri Tarih Araştırmaları Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, C. II (Türk Harbi Kafkas Cephesi, Askeri Tarih Bülteni) • BOA, HR, SYS, 2877/56 (Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri (1896–1922), Cilt: IV, Ankara.

• RFDTA, F. 544, L. 13, D. 20. (Rusya Federasyonu Devlet Tarih Arşivi) • RFDTA, F. 1405, D. 119. • RFDTA, F. 841, L. 7, D, 290. • RFDTA, F. 821, L. 7, D. 220.

• SBKPA, F. 461, Senet. 42.446 (Sovyetler Birliği Komünist Partisi Arşivi) Telif ve Tetkik Eserler • ATTAR, Aygün, Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti, Ankara 2005.

• CAVADOV, G, Azerbaycan’ın Azsayılı Xalqları ve Milli Azlıqları, Bakı 2000.

• EKBER, N. Necef, “Kafkasya’ya Rus Göçleri”, Rey Dergisi, no 3, (Ocak-Şubat-Mart), Ankara 2000.

• GLİNKA, S. N, Ermenilerin Azerbaycan’a Köçürülmesi, Rusya’nın Erzurum’daki Başkonsolosu Mayeviski’nin Qeydleri, Bakı 1995.

• GRANVİLLE, Edgar, Çarlık Rusyası’nın Türkiye’deki Oyunları (Ermeni Meselesine Işık Tutan Bir İnceleme), Ankara 1967.

• GÜZEL, Hasan Celal, “Ermeni Sorununa Genel Bir Bakış”, Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Ermeni Özel Sayısı, Ankara 2001.

• HACALOĞLU, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul 1976.

• İSMAYIL, Mahmud, Azerbaycan Tarixi, Bakı 1993.

• KARTAL Kinyas, Erivan’dan Van’a Hatıralarım, Anadolu Basın Birliği Merkezi Genel Başkanlığı, Ankara 1987.

• KRAVJİN, Gurko V, “Büyük Sovyet Ansiklopedisinde Ermeni Sorunu”, Tarihten Güncelliğe Ermeni Sorunu, Tahliller-BelgelerKararlar, İstanbul 2007.

• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya (1798–1919), Ankara 1970. • McCARTHY Justin, “Bırakın Tarihçiler Karar Versin”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, ASAM Yayınları, Ankara 2007.

• MEMMEDZADE, Mirza Bala, Ermeniler ve İran, Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, Bakı 1991.

• MUSTAFAYEV, Beşir, “Armenian Relations in Iran and the Caucasus Ceography of Outside Forces (1915–1920)”, Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, XIII/51, (Kasım 2011-Ocak 2012), İstanbul.

• MUSTAFAYEV, Beşir, “Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’daki Faaliyetleri (1905–1920)”, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İzmir 2009.

• MUSTAFAYEV, Beşir, “İlk Cumhuriyet Döneminde Azerbaycan Petrolünün Ermeni Faaliyetlerindeki Rolü (1918-1920)”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 1, (Nisan 2012), Iğdır 2012. • MUSTAFAYEV, Beşir “Qarabağ İşğalı Kölgəsində Erməni Diasporunun ”Ənənəvi Aprel” Fəaliyətləri”, Sumqayıt Dövlet Universiteti, Sosyal ve Humanitar Elmler Bölmesi Jurnalı, c. VIII, no. 4, 2012, Aralık 2012, Sumqayıt-Azerbaycan.

• ORDUBADİ, Memmed Seyid, Qanlı İller, Bakı 1991.

• PAŞAYEV, Ataxan, Açılmamış Sehifelerin İzi İle, Azerbaycan Neşriyyatı, Bakı 2001.

• QASIMOV, Musa, Birinci Dünya Muharebesi İllerinde Böyük Dövletlerin Azerbaycan Siyaseti (1914–1918), c. I, Bakı 2000.

• QASIMOV, Musa, Birinci Dünya Muharebesi İllerinde Böyük Dövletlerin Azerbaycan Siyaseti (1914–1918), c. II, Almanya Arşivlerinin Çap Olunmuş Senetleri, Bakı Trsz.

• SARAY, Mehmet, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1996.

• SARIAHMETOĞLU, Nesrin, Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920), TTK Yayınları, Ankara 2006.

• SÜREYYA, Münir Bey, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (18771914), No: 53, BOA Yayınları, Ankara 2001.

• SWIETOCHOWSKİ, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920, (Çev. N. Mert), İstanbul 1988. • TURAN, Ömer, “Amiral Bristol ve Türk-Ermeni İlişkileri Bağlamında Amerika’da Yürütülen Türk Karşıtı Propaganda (1919-1922)”, Uluslararası Askeri Tarih Dergisi, no. 87, ATASE Yayınları, Ankara 2007, s. 159-164.

• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul 1987. • ZAİM, Sabahaddin, Türk ve İslam Dünyasının Yeniden Yapılanması, İstanbul 1998.

• ZEYNALOĞLU, Cahangir, Muxteser Azerbaycan Tarixi, Azerbaycan Kitap Palatası, Bakı 1992.