Buhara’dan Hicaz’a Hac Yolculuğunda Hacıların Kültürel Temasları (XIX. Yüzyıl)

Türkistan Müslümanlarının Hicaz’a gerçekleştirdikleri hac ziyaretleri, zaman zaman kesintiye uğramakla birlikte, hacıların Osmanlı Devleti ve Osmanlı vatandaşlarıyla kültürel bağlar kurması bakımından önem arz etmektedir. Uzun süren hac yolculuğunun farklı güzergahları olmakla birlikte, İstanbul üzerinden Hicaz’a ulaşmak Türkistanlı hacıların önceliği olmuştur. Zor ve sıkıntılı yolculuğun İstanbul durağı, hem dinlenme hem de kültürel ve dini bağları kuvvetlendiren bir fonksiyon üstlenmiştir. Osmanlı topraklarına gelen Türkistanlı hacılar arasında Buhara Emirliği’nden gelen hacıların yoğun olduğu arşiv belgelerinden tespit edilebilmektedir. Buhara uleması ve dervişlerine büyük ilgi gösterilmiş, bulundukları yerlerde usulünce ağırlanmışlardır. Uzun süreli kalmak istekleri var ise gerekli kolaylık sağlanarak, medrese ve tekkelerle ilişkili olmalarına önem verilmiştir. XIX. yüzyılın sonlarına doğru ulaşım imkanlarının artmasıyla birlikte yoğunlaşan hac ziyaretleri, Türkistan’ı idaresi altında bulunduran Rusya’yı endişelendirmeye yetmiştir. Bu endişe, hac ziyaretlerinin bölge Müslümanlarının dini ve siyasi bağımsızlık noktasında Rusya’dan ayrılmaya sevk edebilecek bir rolü olduğu iddiasından kaynaklanıyordu. Bu çalışma, Buhara’dan hac yolculuğuna çıkanların hac güzergahında Osmanlı Müslümanlarıyla kurdukları kültürel temaslarını Osmanlı Arşivi belgeleri temelinde değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Buhara, Hac, İstanbul, Rusya, Osmanlı Devleti

Pilgrims’ Cultural Contacts on Their Journey to the Hijaz from Bukhara in the 19th Century

Although the pilgrimages of Turkestan Muslims to the Hijaz were interrupted from time to time, establishing cultural ties with the Ottoman Empire and Ottoman citizens was important to the pilgrims. Despite the presence of different routes for the long pilgrimage, reaching the Hijaz by way of Istanbul was a priority for Turkestani pilgrims. The Istanbul stop along the difficult and troublesome journey took on the function of both being a rest and way to strengthen cultural and religious ties. According to archival documents, the pilgrims from the Emirate of Bukhara made up a very significant number of the pilgrims from Turkestan who came to Ottoman lands. Great attention was paid to the Bukhara ulama and dervishes, and they were duly hosted in the places they visited. If they wished to stay for a long period of time, they were provided with the necessary facilities, with emphasis placed on their association with madrasahs and Sufi lodges. Toward the end of the 19th century, the pilgrimages intensified with the increase in transportation facilities; this was enough to worry Russia, which ruled Turkestan. The concern stemmed from the claim that pilgrimages played a role that could lead the Muslims of the region to separate from Russia in terms of religious and political independence. The aim of this study is to evaluate the cultural contacts the pilgrims from Bukhara had with Ottoman Muslims along the pilgrimage route based on Ottoman archival documents.

Keywords:

Bukhara, Hajj, Istanbul, Russia, Ottoman Empire,

PDF

___

Arşivler google scholar
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi google scholar
Kitaplar ve Makaleler google scholar
Asker, Ahmet, “Alman Konsolosluk Raporlarına Göre 1911-1914 Yılları Arasında Osmanlı Liman Kentlerinde Kolera”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 22, 1 (2021), s. 101-119. google scholar
Beyoğlu, Süleyman, “Millî Mücadele ve Özbekler Tekkesi”, Üsküdar Sempozyumu I 23-25 Mayıs 2003 Bildiriler, Cilt 1, İstanbul 2004, s. 201-210. google scholar
Nuran Çetin, “Murâd’ı Buhârî Tekkesi ve Fonksiyonları”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Sayı 4), 2005, s. 6-36. google scholar
Kane, Eileen, Russian Hajj Empire and the Pilgrimage to Mecca, New York 2015. google scholar
Kara, Mustafa, “Emir Buhârî”, DİA, 11. Cilt, s. 125-126. google scholar
Kuneralp, Sinan, “Osmanlı Yönetimindeki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera”, çev. Münir Atalar, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 7 (1996), s. 497-511. google scholar
Özcan, Azmi “İttihâd-ı İslâm”, DİA, 23. Cilt, s. 470-475. google scholar
Sarınay, Yusuf, “Türkistanlı Hacıların Ziyaret Merkezi Olarak İstanbul”, Bilig, Kış 2019, Sayı: 88, s. 1-18. google scholar
Sibgatullina, Alfina, İki İmparatorluk Arasında Rusyalı Müslüman Türkler, İstanbul 2014. google scholar
Tanman, M. Baha, “Özbekler Tekkesi-İstanbul Kadırga’da Orta Asya’dan gelen dervişlerin barınması için inşa edilen Nakşibendî tekkesi”, DİA, 34. Cilt, s. 121-123. google scholar
Tanman, M. Baha, “Özbekler Tekkesi-İstanbul Üsküdar’da Orta Asya’dan gelen dervişlerin barınması için inşa edilen Nakşibendî tekkesi”, DİA, 34. Cilt, s. 123-124. google scholar
Toshova, Sharifa, “Türkistanlı Hacı ve Seyyahların Gözüyle İstanbul”, GTTAD, Cilt: 3, Sayı: 6, Temmuz 2021, s. 401-408. google scholar
Varol, Muharrem, “19. Yüzyıl İstanbulu’nda Bazı Tekkelerin Matbaacılık Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLII, 2013, s. 317-347. google scholar