Telafer'in stratejik önemi ve Türkmenler
Bugün Kuzey Irak bölgesinin önemli bir ilçesi olan Telafer Türkiye, Suriye ve Irak arasında Orta Doğu’nun en stratejik noktalarından birisini oluşturmaktadır. 500 bin nüfusu ile dünyanın en büyük ilçelerinden birisi olan Telafer ve çevresi bu özelliğinin yanı sıra Türkmen nüfusunun yoğunluğu ile de dikkat çekmektedir. Türkmenlerin Telafer ile birlikte Kuzey Irak bölgesine gelmesi İslam öncesi döneme kadar gider. Fakat bölgeye Türkmen akını yoğun olarak Selçuklu ve Osmanlı döneminde olmuştur. Musul ile Sincar arasında kalan Telafer, Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı idaresine girdiğinde Sincar Sancağına bağlı bir nahiye idi. Bölgedeki fetihler sonrası Sincar Diyarbakır’a bağlanınca Telafer de Diyarbakır Eyaletine bağlanmış oldu. Fakat Kanuni döneminde Bağdat feth edilinc Telafer ve çevresi Bağdat sınırları içerisine dâhil edildi. Telafer bir ara Musul’a bağlanmış ise de sonradan tekrar Diyarbakır’a bağlandı. Sincar ve Telafer XIX. yüzyılın ortalarına kadar Diyarbakır Eyaletine bağlı kaldı. Telafer, Osmanlı idaresinde olduğu dönemde birçok idari değişikliğe uğradı. Bu dönem zarfında giderek stratejik önemi artan Telafer, 25 Mart 1914 tarihinde ikinci sınıf nahiyeden birinci sınıf nahiyeye çevrildi. Kent, 1917 yılı içerisinde de bağlı bulunduğu Sincar’dan ayrılarak kaza merkezi haline getirildi. Telafer, startejik öneminin yanı sıra, tamamen Türkmen aşiretleri ile meskûn bir bölgedir. Buradaki her Türkmen aşiretinin yoğun olarak yaşamakta olduğu bölgeler farklı olmakla birlikte aşiretlerin tamamının isimleri Türkçedir.
Strategic importance of telafer and Turkman
Telafer, today as an important district in northern-Iraq among Turkey, Syria and Iraq, constitutes one of the most strategic points in the Middle East. With a population of 500 thousand of the world’s largest district Telafer which is one of those features and the surrounding area as well as the Turkmen population density and also draws attention. Telafer with Turkmen in northern Iraq, the region to come up to the pre-Islamic period expenses. But the heavy influx of the Turkmen Seljuk and Ottoman period have been. Remaining between Mosul and Sinjar Telafer, Yavuz Sultan Selim to the period when the Ottoman rule into the starboard Sincar was connected to the township. After conquering in this region Sinjar when comected to Diyarbakır, Telafer also connected to Diyarbakır Province. In the region after conquering Sinjar when connected to Diyarbakir Diyarbakır Province de Telafer linked. But the legal period to conquer Baghdad and around Baghdad Telafer were included within the borders. Mosul is repeated with a Telafer linked to Diyarbakır linked. Sinjar and Telafer XIX. Until the middle of the century was due to the Diyarbakir Province. Until the middle of the century was due to the Diyarbakir Province. Telafer, in the reign of Ottoman rule has undergone many administrative changes. During this period, gradually increasing strategic importance Telafer, 25 March 1914 at the first class of second-class township to township were commuted. City, in 1917, within the center are connected into an township were separated Sinjar. Telafer, as well as strategic importance, is inhabited entirely by Turkmen tribes. It’s intense as the lives of the Turkmen tribes of the region that are different but the names of all of the tribes are Turkish.
___
- Al-Hirmizi, Arshad. The Turkmen Reality in Iraq, Kerkuk Vakfı Yayınları, İstanbul, 2005.
- Banguoğlu, Tahsin. “Oğuzlar ve Oğuz Eli Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, S. 180.
- Bayatlı, Nilüfer. XVI. Yüzyılda Musul Eyaleti, TTK, Ankara, 1999.
- Celepoğlu, Hamza. Dünden Bugüne Irak Türkmenleri, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2006.
- Ekinci, Abdullah. “XIV Yüzyılda Urfa ve Çevresinde Döğerler ve Milli Bütünlüğümüz İçerisindeki Rolü”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 143, Nisan 2003.
- Gündüz, Ahmet. “Musul Sancağında Aşiretler ve Şekavetleri(1523-1575)”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 143, Nisan 2003.
- Gündüz, Ahmet. “Osmanlı Devrinde Musul’un İdari Yapısı”, Türkler, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
- Heyet. Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul, Global Strateji Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2005.
- Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t-Tevarih, C. IV, (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Eskişehir, 1992.
- Hut, Davut. Musul Vilayeti’nin İdari, İktisadi ve Sosyal Yapısı, 1864-1909, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2006.
- Hürmüzlü, Erşat. Irak’ta Türkmen Gerçeği, Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul, 2006.
- Hürmüzlü, Habib ve Ekrem Pamukçu. Irak’ta Türkmen Boy ve Oymakları, Global Strateji Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2005.
- Kayılı, Ali Gökhan. The Iraqi Turkmen 1921-2005, Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul, 2008.
- Kerkuklu, Mofak Salman. The Turkmen City of Tuz Khormatu, Irak Türkleri Yardımlaşma Derneği Yayınları, Dublin, 2008.
- Kerkuklu, Mofak Salman. Turkmen of Iraq, Boyut Yayınevi, Ankara, 2007.
- Köprülü, Sadun. www.acikistihbarat.com/Dosyalar/irak-turklerinde-taninan-oymaklar.doc. Erişim: 18.09.2009.
- Marufoğlu, Sinan. Osmanlı Döneminde Kuzey Irak, Eren Yayınları, İstanbul, 1998.
- Mehmed Neşri. Kitab-ı Cihan-nüma (Neşri Tarihi), C. I, (Yay. Faik Reşit Unat ve Mehmed Altay Köymen), TTK, Ankra, 1995.
- Mustafa Koçi Bey. Koçi Bey Risalesi, (Sad. Zuhuri Danışman), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 1985.
- Musul Vilayeti Salnamesi, Musul Matbaası, 1325.
- Necib Asım. “Musul ve Havalisinde Türkler”, Anadolu Mecmuası, C. I, S. 4, 1 Temmuz 1340.
- Saatçi, Suphi. Tarihi Gelişim İçinde Irak Türkleri, Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
- Sümer, Faruk. “Bayatlar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1952, C. IV, S. 4, s. 374-379.
- Tellioğlu, İbrahim. “Musul’daki Türk Varlığı ve Milletler Cemiyeti’nin Bölge İle İlgili Raporu”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 156, Haziran 2005.
- Tunç, Hasan. “Tarihten Bugüne Kerkük ve Geleceği”, Global Strateji, S. 9, İlkbahar 2007.
- Türkmen, Zekeriya. Musul Meselesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2003.
- Yakuboğlu, Enver. Irak Türkleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1976.
- Yılmazçelik, İbrahim. “XIII. Yüzyıl ile IX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaletinin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması” Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 18, S. 29, 1996.
- Yinanç, Mükrimin H. “Diyarbekir”, İslam Ansiklopedisi, C. III, MEB, İstanbul, 1993.
- Zekeriya Türkmen, Musul Meselesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2003
- Arşiv Kaynakları:
- BOA, A.{DVN. MHM. d, 60.
- BOA, A. MKT. MHM, 757/115.
- BOA, C. DH, 13239.
- BOA, C. ML, 185/7732.
- BOA, DH. EUM. 2. Şb, 58/58.
- BOA, DH. EUM. 4. Şb, 22/28
- BOA, DH. MKT, 360/24; 679/42; 682/10; 726/52; 744/2; 778/1; 1171/31; 1476/29, 1506/46; 1572/83; 1965/80; 1891/29; 1930/36; 1965/80;2120/75; 2280/25. 2536/45.
- BOA, DH. SAD.d, 107/377.
- BOA, DH. ŞFR, 83/88, 179.
- BOA, İ. DH, 252/15458; 596/41492. BOA, İ.
- MVL, 223/7580; 245/8892; 300/12237, 433/19095.
- BOA, TD, 998.
- ISSN: 1300-1604
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı