Mehmet RIHTIM

5330

IX-XIX. asırlar Azerbaycan kültür tarihinde tasavvufi hareketler

Azerbaycan İslamiyet ile ilk tanışan bölgelerden biridir. Bunu müteakip tasavvuf hareketleri de Azerbaycan’da görülmeye başlar. Tasavvuf tarihinde adına rastladığımız birçok önemli sufi bu bölgede yaşamış, bir kısım önemli tarikat da burada ortaya çıkmıştır. Azerbaycan tasavvufu Ebu Said Ebu’l Hayr’ın müridleri tarafından kurulan tekkelerle yayılmıştır. Sühreverdiyye tesiri ile oluşan Ebheriyye, Zahidiyye, Halvetiyye ve Safeviyye tarikatlarına; Hurufilik, İşrakilik ve Ahilik gibi önemli felsefi ve mistik hareketlerin çıkışına kaynaklık etmiştir. Bunun yanında Yusuf Hemedani, Nizami, Şebüsteri, Nesimi, Kasım Envar, Hakani, Nigari gibi yüzlerce sufi mütefekkir ve şairin vatanı olan Azerbaycan, tasavvuf felsefesi, tarihi ve edebiyatı açısından önemli bir medeniyet merkezi olarak dünyanın farklı bölgelerine tesir etmiştir.

In IX-XIX the centuries sufi orders in the culture history of Azerbaijan

Azerbaijan is one of regions to meet Islam. Settling of sufism in this area has also been early. Many important sufis whose names are counted in mystical history has lived here and many important orders has also appeared in this area. Mystical history of Azerbaijan which has started with Weisel Garany, has spread with the institutions that has been set up by the followers of Abu Said abu al-Khayr. Abhariyyah which has been arisen by the influence of Suhreverdiyyah, has been the beginning source of many ideological and mystical orders such as Hurufiyyah and Ishragiyyah beside Zahidiyyah, Khalvetiyyah, and Safeviyyah. Beside all, beginning from Yoosuf Hamadany, Shebustery Nasimy, Qaasem Anvar, Haqany, Nigary Azerbaijan has been the homeland of many sufi poets and from mystical, philosophical and literary standpoint it has been a very important center and its influences spread across all over the world.
PDF

___

  • Abdurrahman Câmî. Nefehatü’l-Üns Min Hadaratü’l-Kuds Tercümesi, (Çev. Kamil Candoğan) Bedir Yayınları, İstanbul, 1971.
  • Abdülkerim Kuşeyrî. Kuşeyri Risalesi (Çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul, 1978.
  • Akabali, Fahrettin. Hümay-ı Arş. (elimizde bulunan yazma kopyasından).
  • Akgündüz, Ahmet, Said Öztürk ve Yaşar Baş. Darende Tarihi, OSAV Yayınları, İstanbul, 2002.
  • Algar, Hamid. Nakşibendîlik, İnsan Yayınları, İstanbul, 2007.
  • Âli. Tuhfatu’l Mücahidin Behçetü’z Zahidin, Nuru Osmaniye Kütüphanesi, No: 2293.
  • Allouche, Adel. Osmanlı Safevi İlişkileri, Kökenleri ve Gelişimi, Anka Yayınları, İstanbul, 2001.
  • Arı, Saim. Nadir Şah Dönemi Osmanlı İran İlişkileri, Yüzüncüyıl Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1995.
  • Arpad, Ehad. “Abdülkadir Maragi” Küçük Türk-İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, 1974.
  • Âşık Paşazade. Tevârih-i Âl-i Osman, İstanbul, 1332.
  • Azamat, Nihat. “İbrahim Gülşeni” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XXI, İstanbul, 2000, s. 301-304.
  • Bakihanov, Abbasgulu Ağa. Gülistan-ı İrem, İlim Neşriyatı, Bakı, 1970.
  • Bakuvi, Seyyid Yahya. Şifa el-Esrar, Süleymaniye Kütüphanesi, H. Mahmud Efendi, No: 2283.
  • Barlas, Cafer. Kafkasya Özgürlük Mücadelesi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1999.
  • Belazuri. Futuh el-Buldan, (Çev. Mustafa Fayda), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,1983.
  • Bertels. Tasavvuf ve Edebiyat-ı Tasavvuf, Tahran, 1975.
  • Bilgin, Azmi. “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”, Tasavvuf Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2003.
  • Bunyadov, Ziya. Azerbaycan VII-IX. Asırlarda, Bakı, 2004.
  • Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri I-III. İstanbul, 1333-342.
  • Bursevi, İsmail Hakkı. Silsile-i Celvetiyye, Pamuk Yayınları, İstanbul, 1291.
  • Bünyadov, Ziya. Seçilmiş Eserler, Bakı, 1999, (İbn İmad el-Hanbelî’nin Şezuratü’z-Zeheb C. IV, fasıl 8, s. 155ʼden nakille)
  • Caferov, Nizami. “Kitab-ı Dede Korkut” Türk Halkları Edebiyatı, Bakı, 2006.
  • Cebecioğlu, Ethem. Hacı Bayram Veli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1998.
  • Çemenzeminli, Yusuf Vezir. Tarih-i Coğrafi ve İktisad-ı Azerbaycan, Bakı, 1993.
  • Ebu Sa’d el-Malini. Kitabu’l-Erbain fi Şuyuhi’s-Sufiyye-Muhaddis Sufiler, (Çev. Seyfullah Erdoğmuş), İnsan Yayınları, İstanbul, 2008.
  • Ekinci, Mustafa. Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı, Beyan Yayınları, İstanbul, 2002.
  • Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatler, İFAV Yayınları, İstanbul, 1997.
  • Erdebili, Şeyh Safiyyüddin. Kara Mecmua, Tahran, 1379.
  • Erşahin, Seyfettin. Akkoyunlular-Siyasal Kültürel Ekonomik ve Sosyal Tarih, Bizim Biro Yayınları, Ankara, 2002.
  • Es’ad El-Hatib. Sufiler ve Aksiyon, İnsan Yayınları, İstanbul, 1999.
  • Evliya Çelebi. Seyahatname, I-X, Üçdal Yayınları, İstanbul, 1985.
  • Fatsa, Mehmet. Tasavvufta Mekki kol, Mavi Yayıncılık, İstanbul, 2000.
  • Gündoğdu, Cengiz. Abdülmecid-i Sivasi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
  • Haririzade, Mehmet Kemalettin. Tibyan-u Vesaili’l-Hakayık fi Beyan-i Selasiliʼt- Taraik, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, No: 2306-2309.
  • Has, İbrahim. Şabaniyye Silsilenamesi, Süleymaniye Kütüphanesi, H. Mahmud Efendi, No: 4607.
  • Hemedani, Aynü’l-Kudat. Temhidat (Çev. Nesib Göyüşov), Adiloğlu Neşriyat, Bakı, 2006.
  • Hinz, Walter. IV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, Şeyh Cüneyd ve Uzun Hasan (Çev. Tevfik Bıyıkoğlu), TTK Yayınları, Ankara, 1948.
  • Hocazade, Ahmet Hilmi. Hadikatu’l- Evliya, İstanbul,1318-1320.
  • Hocazade, Ahmet Hilmi. Ziyaret-i Evliya, İstanbul,1320.
  • Hucviri, Ali b. Osman. Keşfu’l-Mahcub, Hakikat Bilgisi, (Çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul, 1996.
  • Hulvi, Cemalettin. Lemezat-ı Hulviyye ez Lemeat-ı Ulviyye, ( Çev. Mehmet Serkan Tayşi) İFAV Yayınları, İstanbul,1993.
  • İbn-i Hacer El-Askalânî. Enbâu’l-Gumr bi-Enbâi’l-Umr, Kahire, 1389/1969.
  • İbn-i Hanbel, Ahmed İbn Muhammed. Kitabü’z-Zühd, (Çev. Mehmet Emin İhsanoğlu), İz Yayınları, İstanbul, 2006,
  • İpek, Ali. İlk İslami Dönemde Azerbaycan, İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1999.
  • İskender, Münşi Beğ-i Türkmen. Târih-i Âlem Ârâ-yi Abbâsî, Tahran, 1314.
  • Kamer, el-Huda. Şihabeddin Ömer Sühreverdi, Hayatı, Eserleri, Tarikatı, (Çev. Tahir Uluç), İnsan Yayınları, İstanbul, 2004.
  • Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatler Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985.
  • Karaismailoğlu, Adnan. “Kasım Envar”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XXIV, s. 542-543, İstanbul.
  • Kelabazi, Ahmed b. Muhammed. et-Taarruf, (Çev. Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul, 1992.
  • Kırımi, Hasan. Makalat-ı Ed’iyye-i Tarikat-ı Halvetiyye-i Cemaliyye Risalesi, Millet Kütüphanesi, No: 1345.
  • Kitapçı, Zekeriya. Azerbaycan-Harzem ve Türk Oğuz Boyları Arasında İslamiyet, Yedi Kubbe Yayınları, Konya, 2005.
  • Konur, Himmet. İbrahim Gülşeni, Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul, 2000.
  • Köçerli, Firidunbey. Azerbaycan Edebiyat Tarihi Materyalleri, I-II, Bakı, 2005.
  • Köprülü, M. Fuad ve Franz Babinger. Anadolu’da İslamiyet, İnsan Yayınları, İstanbul, 1996.
  • Kurt, Yaşar. Nimetullah Nehcuvânî ve Tasavvufî Tefsiri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Basılmamış doktora tezi. Samsun, 1998.
  • Lamii Çelebi. Tercüme-i Nefehatü’l-Üns (Çev. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara) Marifet Yayınları, İstanbul,1995.
  • Mecdi Mehmet Efendi. eş-Şakaıku’n-Nu’maniyye ve Zeyilleri Hadikatu’ş- Şakayık (Nşr: Abdülkadir Özcan), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1989.
  • Mehemmed Celil (M.Rıhtım) ve Faris Halilli. Mövlana İsmail Siraceddin Şirvani, Bakı, 2003.
  • Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri, C. I-II, İstanbul, 1333.
  • Mehmet Nazmi Efendi. Hediyyetü’l-İhvan, Osmanlılarda Tasavvufi Hayat Halvetilik Örneği, (Çev. Osman Türer), İnsan Yayınları, İstanbul, 2005.
  • Mehraliyev, Eybeli. Babakuhi Bakuvi ve Pirhüseyn Şirvani, Bakı, 2002.
  • Memmedov, Zakir. Azerbaycan Felsefesi Tarihi, Bakı, 1994.
  • Musavi, M. Bakı Tarihine Dair Orta Asır Senedler, Bakı, 1967.
  • Musayeva, Azade. Dede Ömer Rövşeni Eserlerinin Elyazmaları Üzerine Araştırmalar-I, Bakı, 2003.
  • Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf 18. Yüzyıl. İnsan Yayınları, İstanbul, 2003.
  • Müneccimbaşı, Derviş Ahmed. Sahaifu’l-Ahbar, (Çev. Ahmet Nedim) İstanbul, 1285.
  • Müsküri, Yusuf. Silsiletü’l-Uyun, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsü, B-5447/7072.
  • Müsküri, Yusuf. Beyanü Esrar Li-t-Talibin, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsü, B-733.
  • Ne’met, Meşedihanım. Azerbaycan’da Pirler, Bakı, 1992.
  • Nişati, Muhammed. Şeyh Safi Tezkiresi Tercümesi, (Çev. Muhsin Nağısoylu), Nurlan Neşriyat, Bakı, 2006.
  • Popovic, Alexandre ve Veinstein Gilles, “Chantal Lemercier-Quelqejay, Kuzey Kafkasyada Tarikatlar”, İslam Dünyasında Tarikatlar (Çev. Osman Türer), Suf Yayınları, İstanbul, 2004.
  • Salabisray, Haseddin ve Navi Taliş. Makalat-ı Seyyid Niku, Reşt, 1378.
  • Sevgi, H.Ahmet. “Gülşen-i Raz”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XIV, s. 253-54. İstanbul.
  • Sühreverdi, Şihabüddin. Avarif el-Maarif, Tasavvufun Esasları, (Çev. Hasan Kamil Yılmaz), Erkam Yayınları, İstanbul, 1993.
  • Şahinoğlu, M.Nazif. “Kuhi-i Şirazi”, İslam Ansiklopedisi, Türkıye Dıyanet Vakfı Yayınları, C. XXVI, İstanbul, 2006, s. 347.
  • Şarani, Abdülvehhab. et-Tabakatü’l-Kübra, Veliler Ansiklopedisi, (Çev. Abdülkadir Akçiçek), I-II, İstanbul, 1986.
  • Şirvani, Abdülhamid. Havaşi ala Tuhfetu’l Muhtac bi Şerhi’l-Minhac Mısır, 1897.
  • Şuşud, Hasan Lütfi. İslam Tasavvufunda Hacegan Hanedanı, İstanbul, 1958,
  • Taşköprülüzade İsamüddin Ebu’l-Hayr Ahmed. eş-Şakaiku’n-Numaniyye fi Ulemai’d- Devleti’l-Osmaniyye, Beyrut, 1975.
  • Terbiyet, Muhammed Ali. Danişmendan-ı Azerbaycan, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakı, 1987.
  • Tosun, Necdet. Bahaeddin Nakşibend, Hayatı, Görüşleri, Eserleri, İstanbul, 2003,
  • Uludağ, Süleyman ve Nurettin Bayburtlugil. “Aynu’l-Kudat el-Hemedani”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. IV, s. 280-281, İstanbul.
  • Uludağ, Süleyman. “Halvetilik”, İslam Ansiklopedisi, Türkıye Dıyanet Vakfı Yayınları, C. XV, s. 393-397, İstanbul.
  • Useynov, M; L.Bretaniski ve A.Salamzade. İstoriya Arhıtekturı Azerbaycana, Moskova, 1963.
  • Uzun, Mustafa. “Dede Ömer Ruşeni”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. IX, İstanbul, 1994, s. 81-82.
  • Üzüm, İlyas. “Kızılbaş” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. IV, İstanbul, 1991, s. 789.
  • Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliya-yı Ebrar fi Şerh-i Esmar-ı Esrar, C. I-V, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, No: 2305-2309.
  • Yahya Dağıstani. Maksadu’t-Talibin, yazma, (M.Rıhtım koleksiyonu).
  • Yazıcı, Tahsin. “Cüneyd Safevi” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. VIII, s. 123-124, İstanbul.
  • Yazıcı, Tahsin. “Ebu Said Ebu’l Hayr”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. X, s. 220. İstanbul.
  • Yazıcı, Tahsin. “Safevîler,” İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, C. X, s. 53, Ankara, 1980.
Avrasya Etüdleri-Cover
  • ISSN: 1300-1604
  • Yayın Aralığı: Yıllık
  • Başlangıç: 1994
  • Yayıncı: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

IX-XIX. asırlar Azerbaycan kültür tarihinde tasavvufi hareketler

Mehmet RIHTIM

Türkmenistan'ın Ahal Bölgesi fiziki coğrafyası

Fatih KOŞAK