AVRUPA KOMŞULUK POLİTIKASI BAĞLAMINDA AB-ERMENISTAN İLİŞKİLERİ VE RUSYA ETKİSİ

Avrupa Komşuluk Politikası, AB’nin Doğu ve Güney’deki komşularıyla daha yakın ilişkiler geliştirmek amacıyla oluşturduğu bir politikadır. Bu çalışma, Avrupa Komşuluk Politikası çerçevesinde Avrupa Birliği ile Ermenistan arasındaki ilişkileri inceleyip, politikanın bu iki aktör arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinde ve Ermenistan’ın Birliğin siyasi, ekonomik ve sosyal değerleri çerçevesinde dönüştürülmesinde oynadığı rolü Rusya’nın da Ermenistan üzerindeki etkisini göz önünde bulundurarak tartışmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel tezi, 2004 yılından bu yana yürürlükte olmasına karşın, Avrupa Komşuluk Politikasının Avrupa Birliği-Ermenistan ilişkilerinde istenen etki ve dönüşümü gerçekleştiremediği yönündedir. Her ne kadar ekonomik anlamda Ermenistan için önemli bir aktör olsa ve ülke ekonomisini Avrupa ekonomisine entegre etme potansiyeli taşısa da Ermenistan’ın güvenlik kaygılarının ortadan kaldırılmasında ve özellikle Dağlık-Karabağ konusunun çözümünde Rusya’nın aksine etkin bir rol oynayamayan Avrupa Birliği’nin, Komşuluk Politikası yoluyla Ermenistan üzerindeki etkisi sınırlı düzeyde ve Rusya’nın tesirinde kalmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Avrupa Birliği, Avrupa Komşuluk Politikası, Doğu Ortaklığı Programı, Ermenistan, Rusya

PDF

___

Adıgözelov, Kamal. “Doğu Ortaklığı’nın 10 yıllık yolu: Güney Kafkasya ülkelerinin farklı yaklaşımları.”Newstimes, 6.9.2019, http://newtimes.az/tr/organisations/6205/, Erişim:12.6.2021
Aljazeera.“AB’den Ermenistan’a: ‘Ya Rusya’ya biz”, 4.9.2013, http://www.aljazeera.com.tr/haber/abden-ermenistana-ya-rusya-ya-biz., Erişim: 7.5.2021
Ametbek, Dinmuhammed. “Nikol Paşinyan’ın Çok Taraflı Dış Politikası”, ANKASAM, 17.10.2018, https://www.ankasam.org/nikol-pasinyanin-cok-tarafli-dis-politikasi, Erişim: 9.5.2021
Armenpress. “EU-Armenia: About Decision to Join the Customs Union”, 6.9.2013, https://armenpress.am/eng/news/732035.html, Erişim: 16.7.2021
AVİM. “2020 Yılından İtibaren Ermenistan Vatandaşları AB Ülkelerinde Vizesiz Seyahat Edebilecek”, 6.11.2018, https://avim.org.tr/tr/Bulten/2020-YILINDAN-ITIBAREN-ERMENISTAN-VATANDASLARI-AB-ULKELERINDE-VIZESIZ-SEYAHAT-EDEBILECEK, Erişim: 17.5.2021
Babayan, Nelli ve Shapovalova, Natalia. “Armenia: the Eastern Partnership’s unrequited suitor.” FRIDE Policy Brief, No. 94, (Eylül 2011), pp.1-5.
Balkır, Canan. “Mare Nostrum’dan Avrupa Akdeniz Ortaklığına: Olmayacak Duaya Âmin Demek”, içinde S. Baykal, S. Akgül Açıkmeşe, B. Akçay, Ç. Erhan (der.), ATAUM 30. Yıl Armağanı -Hukuki, Siyasi ve İktisadi Yönleriyle Avrupa Bütünleşmesinde Son Gelişmeler ve Türkiye-AB İlişkileri içinde, Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınları, 2018, ss. 299-336.
Baunov, Alexander. “Why Russia Biding its Time on Nagorno-Karabakh”, 9.10.2020, https://carnegiemoscow.org/commentary/82933, Erişim 11.4.2021
Bicchi, Federica, “The Union for the Mediterranean or the Changing Context of Euro Mediterranean Relations”, Mediterranean Politics, 16, No. 1, (2011), pp.3-19.
Blockmans, Steven. “The 2015 ENP Review: A policy in suspended animation”, CEPS Commentary, 2015, pp. 1-4.
Boyraz, Hacı Mehmet. “Avrupa’nın Dağlık Karabağ Tutumu”, 4.12.2020, https://www.aa.com.tr/ tr/analiz/avrupa-nin-daglik-karabag-tutumu/2065476, Erişim: 7.5.2021
Commission of the European Communities. “European Neighbourhood Policy Strategy Paper”, 12.5.2004, https://ec.europa.eu/neighbourhood enlargement/sites/near/files/2004_communication_ from_the_commission_-_european_neighbourhood_policy_-_strategy_paper.pdf, Erişim: 4.7.2021
Commission of the European Communities, “Black Sea Synergy–A New Regional Cooperation Initiative”, 11.4.2007, https://eeas.europa.eu/archives/docs/enp/pdf/pdf/com07_160_en.pdf, Erişim 16.7.2022
Council of the European Union. “Joint Declaration of the Prague Eastern Partnership Summit”, 7.5.2009, https://www.consilium.europa.eu/media/31797/2009_eap_declaration.pdf, Erişim: 17.3.2021
Delcour, Laure. “Faithful but Constrained? Armenia’s Half-Hearted Support for Russia’s Regional Integration Policies in the Post-Soviet Space.” The Geopolitics of Eurasian Economic Integration içinde, London: London School of Economics IDEAS, 2014, pp.38-45.
Delcour, Laure. “Dealing with the elephant in the room: the EU, its ‘Eastern neighbourhood’ and Russia.” Contemporary Politics, 24, No.1, (2018), pp. 14-29.
Delcour, Laure ve Ghazaryan, Narine. “Armenia: A Precarious Navigation between Eurasian Integration and the European Union.” Principled Pragmatism in Practice içinde, Brill | Nijhoff, 2021, pp. 143–162.
Delcour, Laure. “The European Union’s Policy in the South Caucasus: In Search of a Strategy.” Reassessing Security in the South Caucasus içinde, Ashgate, 2011.
Delcour, Laure ve Wolczuk, Kataryna. “Armenia is becoming an important test-case for relations between the EU and the Eurasian Economic Union”, 13.5.2015, https://blogs.lse.ac.uk/ europpblog/2015/05/13/armenia-is-becoming-an-important-test-case-for-relations-between- the-eu-and-the-eurasian-economic-union/, Erişim: 16.7.2021
Delcour, Laure ve Wolczuk, Kataryna. “The EU’s Unexpected ‘Ideal Neighbour’? The Perplexing Case of Armenia’s Europeanisation.”, Journal of European Integration 37, No.4, (2015), pp.491- 507. Delegation of the European Union to Turkey. “EU launches free trade negotiations with Armenia”, 20.2.2012, https://www.avrupa.info.tr/en/pr/press-releases-eu-launches-free-trade-negotiations-armenia-1307, Erişim: 25.5.2021
Delegation of the European Union to Armenia. “Armenia and the EU”, 11.5.2016, https://eeas. europa.eu/delegations/armenia_en/896/Armenia%20and%20the%20EU, Erişim: 12.6.2021
Deutsche Welle. “AB’nin Doğu Ortaklığı umutlu başladı”, https://p.dw.com/p/HlXz, Erişim: 14.7.2021
Dilaver, Tutku. “Avrupa Birliği’nin Yepyeni ve “İmtiyazlı” Ortağı: Ermenistan”, 6.12.2017, https:// avim.org.tr/tr/Yorum/AVRUPA-BIRLIGI-NIN-YEPYENI-VE-IMTIYAZLI-ORTAGI-ERMENISTAN, Erişim: 12.11.2021
Dilaver, Tutku. “Ermenistan-Rusya Ekseninde Artan Gerginlik ve Güç Mücadelesi”, 1.7.2020, https://avim.org.tr/tr/Analiz/ERMENISTAN-RUSYA-EKSENINDE-ARTAN-GERGINLIK- VE-GUC-MUCADELESI, Erişim: 12.11.2021
Dilaver, Tutku. “Implementation Of The EU’s Normative Power In Armenia: Transformation or Toleration?” Review of Armenian Studies, No. 42, (2020), pp. 103-121.
Dilaver, Tutku. “Nokta Atışlardan Silahlı Çatışmaya: Azerbaycan-Ermenistan Savaşın Eşiğine Nasıl Geldi?”, 21.7.2020, https://avim.org.tr/tr/Analiz/NOKTA-ATISLARDAN-SILAHLI- CATISMAYA-AZERBAYCAN-ERMENISTAN-SAVASIN-ESIGINE-NASIL-GELDI, Erişim: 14.11.2021
Dilaver, Tutku. “Dağlık Karabağ’da AB Neden Taraf Tutmaktadır?”, 1.3.2021, https://avim.org. tr/tr/Yorum/DAGLIK-KARABAG-DA-AB-NEDEN-TARAF-TUTMAKTADIR, Erişim: 8.7.2022
Ermenistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. “Ermenistan Cumhuriyeti Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi”, 26.1.2007, https://www.mfa.am/filemanager/Statics/Doctrineeng.pdf, Erişim: 20.12.2020
EU Neighbours. “EU-Armenia Action Plan”, 2006, https://library.euneighbours.eu/content/eu-armenia-action-plan, Erişim: 20.5.2020
EU Neighbours. “EU-Azerbaijan Action Plan”, 2006, https://library.euneighbours.eu/content/ eu-azerbaijan-action-plan, Erişim: 20.5.2020
European Commission. “Press Release”, 10.7.1996, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO- 96-69_en.htm, Erişim: 12.6.2021
European Commission. “Joint Communication to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions – COM(2011) 303 final–A New Response to a Changing Neighbourhood”, 25.5.2011, https://eur-lex.europa. eu/legalcontent/HR/TXT/?uri=CELEX:52011DC0303, Erişim: 1.8.2022
European Commission. “Black Sea Synergy, Press Release”, 15.3.2010, http://europa.eu/rapid/ press-release MEMO-10-78 en.htm?locale=en, Erişim: 17.7.2022
European Commission, “Kapsamlı ve Geliştirilmiş Ortalık Anlaşması”, 25.9.2017, https://eur-lex. europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:52017JC0037&from=EN, Erişim: 16.4.2021
European Commission. “Partnership Implementation Report on Armenia”, 20.5.2019, https:// eeas.europa.eu/sites/default/files/partnership_implementation_report_armenia.pdf, Erişim: 5.11.2021
European Council. “Council Conclusions on the Review of the European Neighbourhood Policy”, 14.12.2015, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/04/20/ council-conclusionsreview-european-neighbourhood-policy, Erişim: 2.8.2022 European Parliament. “Report on the State of Ell-Russia Political Relations. Committee on Foreign Affairs”, 8.2.2019, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2019-0073_ EN.html, Erişim: 16.7.2022
European Union External Action Service. “Nagorno Karabakh: Statement by the High Representative/ Vice-President Josep Borrell on the cessation of hostilities”, https://eeas.europa.eu/ headquarters/headquarters-homepage/88476/nagorno-karabakh-statement-high-representativevice-president-josep-borrell-cessation_en, Erişim: 3.12.2021.
Hamzaoğlu, Halit. “Komşuluk Politikası ve Doğu Ortaklığı Programı Çerçevesinde Azerbaycan- Avrupa Birliği İlişkileri”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11, No. 21, (2020), ss. 497-513.
Hill, Christopher. “The Capability-Expectations Gap, or Conceptualizing Europe’s International Role,” Journal of Common Market Studies, 31, No.3 (1993), pp. 305-328.
Hürsoy, Siret ve Kutlu, Erdi, “Yenilenen Avrupa Komşuluk Politikası Perspektifinden Avrupa Birliği’nin Doğu Komşularına Yönelik Yaklaşımı”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 9, No. 2, (2018), ss. 169-189.
Ismailov, Famil. “Dağlık Karabağ: Rusya’nın bölgeye barış gücü göndermesi ne anlama geliyor?”, BBC, 11.11.2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54903568, Erişim: 22.06.2021
Karagül, Soner. “Ermenistan’ın Bağımsızlık Sonrası Avrupa ile İlişkileri.” Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 1, No. 2, (2006), ss. 128-148.
Kausch, Kristina and Youngs, Richard, “The End of the ‘Euro-Mediterranean Vision’”, International Affairs, 85, No. 5, (2009), pp.963-975
Khvorostiankina, Anna. “The EU-Armenia Comprehensive and Enhanced Partnership Agreement: A New Instrument of Promoting EU’s Values and the General Principles of EU Law”, EU External Relations Law içinde, Springer, 2021, pp. 193-226.
Kılıç, Alev. “Ermenistan’ın denge politikası merak konusu”, Muhammet İkbal Arslan’ın Röportajı, Anadolu Ajansı, 28.12.2018, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ermenistan-in-denge-politikasi- merak-konusu/1350936, Erişim: 20.06.2021
Kılıç, Alev. “Olaylar ve Yorumlar.” Ermeni Araştırmaları, No.59, (2018), ss. 11-36.
Kılıç, Alev. “Olaylar ve Yorumlar.” Ermeni Araştırmaları, No.60 (2018), ss. 11-24.
Kınacıoğlu, Müge, “Eski Şarap Yeni Şişe?: Bölgedeki Son Gelişmeler Işığında AB Dış Politikasında Akdeniz Havzası ve Orta Doğu”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33, No. 1, (2015) ss. 135-154.
Kostanyan, Hrant. Assessing European Neighbourhood Policy: Perspectives from the Literature, Rowman and Littlefield International, London, 2017.
Kucera, Joshua. “In Baku, Putin Brings Gunboats Along With Diplomacy”, Eurasianet, 14.8.2013, http://www.eurasianet.org/node/67392, Erişim: 22.6.2021
Kucuk, Bahtiyar. “Nikol Paşinyan: Ermenistan’da otoriter sisteme yer yok”, Euronews, 8.3.2019, https://tr.euronews.com/2019/03/08/nikol-pasinyan-ermenistan-da-otoriter-sisteme-yer-yok, Erişim: 17.5.2021
Loda, Chiara. “The European Union as a normative power: the case of Armenia.” East European Politics, 33, No.2, (2017), pp. 275-290.
Lynch, Dov. “The New Eastern Dimension of the Enlarged Union”, in Partners and Neighbours: A CFSP for a Wider Europe, Paris: Institute for Security Studies Chaillot Papers, 2003, pp. 34-60. Mearsheimer, John. “Why the Ukraine Crisis Is the West’s Fault.” Foreign Affairs, (September/ October 2014), pp.1-9.
Meister, Stefan. “Dağlık Karabağ’da Savaş ve Ateşkes- Güney Kafkasya ve AB için on olası sonuç”, 18.11.2020, https://tr.boell.org/tr/2020/11/18/daglik-karabagda-savas-ve-ateskes-guney-kafkasya- ve-ab-icin-olasi-sonuc, Erişim: 3.7.2021
Milliyet. “Skandal karar! Fransa Ulusal Meclisi Dağlık Karabağ’ı devlet olarak tanıdı”, https:// www.milliyet.com.tr/dunya/son-dakika-skandal-karar-fransa-ulusal-meclisi-daglik-karabagi- devlet-olarak-tanidi-6370729, Erişim: 14.11.2021
Missiroli, Anotonio. “The EU and Its Changing Neighbourhoods: Stabilisation, Integration and Partnership.” in Partners and Neighbours: A CFSP for a Wider Europe, Paris: Institute for Security Studies Chaillot Papers, 2003, pp. 9-34.
Nuriyev, Elkhan. “EU Policy in the South Caucasus: A View from Azerbaijan.” CEPS Working Document No. 272, (Temmuz 2007), pp. 1-27.
Oğurlu, Ebru. “Avrupa Birliği’nin Akdeniz Politikaları Özelinde Stratejik Özerkliğinin Değerlendirilmesi”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 19, No.4, (2021), ss. 232-256.
Oktay, Emel. “Avrupa Komşuluk Politikası ve Azerbaycan: Eleştirel Bir Değerlendirme.” Bilig, No.75, (Bahar 2015), ss. 75-102.
Özçelik, Ali Onur ve Zandaradze, Sopiko. “Avrupa Birliği Doğu Ortaklığı Projesinin Gürcistan’a Etkisi.” Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 8, No.1, (2020), ss. 167-193.
Özdaşlı, Esme. “Avrupa Komşuluk Politikası Çerçevesinde Avrupa Birliği-Ermenistan İlişkileri.” Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8, No.1, (2016), ss. 135-146.
Özerdem, Füsun. “Avrupa Birliği Doğu Ortaklığı Programı ve Program Ülkelerinin Algıları: Üyelik Olmadan Asla.” Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi 13, No. 1, (Ocak 2012), ss. 14-34.
Özinian, Alin. “Ermenistan-AB yakınlaşmasının anlattıkları”, 30.11.2017, http://www.agos.com. tr/tr/yazi/19787/ermenistan-ab-yakinlasmasinin-anlattiklari, Erişim: 12.11.2021
Patten, Christopher ve Javier Solana, “Joint Letter on Wider Europe,” 7.8.2002, Brüksel. http:// eeas.europa.eu/archives/docs/enp/pdf/pdf/com03_104_en.pdf, Erişim: 14.4.2021
Prime Minister. “Nikol Pashinyan attends Supreme Eurasian Economic Council meeting–Armenia takes on EAEU presidency”, 6.12.2018, http://www. primeminister.am/en/press-release/ item/2018/12/06/EAEU-meeting/, Erişim: 15.6.2021
Prodi, Romano. “A Wider Europe- A Proximity Policy as the Key to Stability”, Konuşma, Altıncı ECSA-Dünya Konferansı, Brüksel, 5-6.12.2002, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/ detail/en/SPEECH_02_619, Erişim: 15.4.2021
Reichwein, Alexander. “Realism and European Foreign Policy: Promises and Shortcomings,” The Sage Handbook of European Foreign Policy içinde, Londra: Sage, 2015, pp.99-121.
Reuters. “New Armenian PM tells Putin he wants closer ties with Russia”, 14.5.2018, https:// www.reuters.com/article/us-russia-armenia-putin-pashinyan/new-armenian-pm-tellsputin- he-wants-closer-ties-with-russia-idUSKCN1IF1A3, Erişim: 14.5.2021
Sıvış, Efe “Bölgeselcilik Kavramı Işığında Karadeniz Bölgesi: Soğuk Savaş Sonrası Dış Politika Dinamikleri”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakülte Dergisi 12, No. 4, (2019), ss.563-577.
Sol. “Rusya Doğu Ortaklığı Girişimi’nden rahatsız”, 12.7.2021, https://haber.sol.org.tr/dunyadan/ rusya-dogu-ortakligi-girisimi-nden-rahatsiz-haberi-13962, Erişim: 8.11.2021
Smith, Karen. “The Outsiders: The European Neighbourhood Policy”, International Affairs, 81, No. 4, (2005), pp. 757-773.
Straw, Jack. Jack Straw to Josep Piqué, Londra, 28.1.2002.
Şahbazov, Rövşen. Yeni̇ Küresel Si̇stemde Avrupa Birliği ve Güney Kafkasya Genişleme ve Komşuluk Politikası Ekseninde. EkoAvrasya Yayınları, Ankara, 2015.
Terzyan, Aram. “Identity Conflicts? The Sense of ‘Victimhood’and the Enemy Images of Turkey and Azerbaijan in the Foreign Policy Discourse of Armenia.” Slovak Journal of Political Sciences, 2, No. 18, (2018), pp. 155-179.
Terzyan, Aram. “Bringing Armenia Closer to Europe? Challenges to the EU-Armenia Comprehensive and Enhanced Partnership Agreement Implementation.” Romanian Journal of European Affairs, 19, No. 1, (2019), pp. 97-110.
The Prime Minister of the Republic of Armenia. “Prime Minister Nikol Pashinyan delivers speech at UN General Assembly”, http://www.primeminister.am/en/press-release/item/2018/09/26/Nikol-Pashinyan-speech/, Erişim: 22.12.2020
TRT Haber. “Putin’den Azerbaycan’a “enerji ve askeri” çıkarma”, https://www.trthaber.com/haber/dunya/putinden-azerbaycana-enerji-ve-askeri-cikarma-97198.html, Erişim: 2.8.2021
Tsantoulis, Yannis. “Black Sea Synergy and Eastern Partnership: Different Centres of Gravity, Complementarity or Confusing Signals?”, Policy Brief, No 12, (2009), International Centre for Black Sea Studies (ICBSS), pp.1-11.
Tuncel, Turgut Kerem. “Avrupa Birliği’nin ‘Doğu,’ ‘Doğu’nun Avrupa Birliği Serüveni: “Doğu Ortaklığı’nın On Bir Yılı”, 1.7.2020, https://avim.org.tr/tr/Analiz/AVRUPA-BIRLIGI-NIN-DOGU-DOGU-NUN-AVRUPA-BIRLIGI-SERUVENI-DOGU-ORTAKLIGI-NIN-ON-BIR-YILI, Erişim: 2.7.2021