Kendilik Bahsi ve ‘Ahlat Ağacı’ Filminde Modernite Eleştirisi

Bu çalışmada modern bireyin kendini var etme çabası bağlamında çağ getirisi olarak karşılaştığı problemler, zorunluluklar ve değer yargıları ele alınmıştır. Türkiye özelinde bireyin kendisiyle çatışması, aidiyeti, yaşam biçimi, ahlâkî problemleri ve modern dönemde oluşan dikotomilerden olan kent-taşra ve gelenek-modernite ilişkisi incelenmiştir. Aşırı bireycilik, modernite ile birlikte geleneksel değerlerin önemsizleşmesi ve tüketim odaklı anlık yaşam tarzına geçilmesinin neticesinde oluşan ait olma hissinin kaybı, vicdan ve ahlâk kavramlarının bireylerdeki karşılığı ile birlikte işlenmiştir. Bu çerçevede ahlâk meselesi odak noktayı teşkil etmektedir. Modern iletişim çağında sinema, yaşamın gerçeklerini yansıtma konusunda önemli bir araç haline gelmiştir. Film odaklı sosyal hayat incelemeleri bu doğrultuda önemlidir. Makalede Türkiye’de temelde yaşanan değişim ve dönüşümlerin bireydeki etkileri, modern çağda sosyal hayat, eğitim, din, meslek ve aile mevzuları, Ahlat Ağacı filmi üzerinden irdelenmiştir. Film senaryosu, senaristlerinden biri ve Nuri Bilge Ceylan’ın amcasının oğlu olan Akın Aksu’nun hikayesi üzerine yazılmıştır. Nuri Bilge Ceylan, filmlerinde insan doğasını ve toplumsal sorunları derinlemesine işlemektedir. Gerçekliği filmlerinde doğrudan, birçok yön ve detayıyla göstermeye çalışmaktadır. Ceylan’ın filmleri üst-kurguya sahip eleştirel filmlerdir. Ahlat Ağacı da tüketim toplumunu, kapitalist yaşam biçimini ve bireydeki yansımalarını ince bir alay ve ironi ile sergilediği uzun soluklu yapıtlarındandır. Film, Sinan’ın kendini arama serüveninde karşılaştığı karakterler ile kurduğu ilişkiler doğrultusunda analiz edilmiştir. Nuri Bilge Ceylan’ın filmde yalnızca modernitenin izlerine değil, post-modernitenin sorunlarına da cesurca değindiği ve eleştirilerini de diyaloglarla apaçık şekilde sunduğu görülmüştür. Yapıt, post-modern dönemde çekilmiş ve Türkiye’nin toplumsal sorunlarıyla birlikte çağa ait problemlere de değinmiştir. Bireylerin moderniteyle birlikte kendilik süreçlerinde bağsız, süreksiz ve parçalı yaşam biçimine sürüklenmesi kimlik bunalımlarına sebep olmuştur. Bu durum kişisel olmakla birlikte toplumsal hafızaya müdahaleyi de ifade etmektedir. Taşradan kente geçişte izleri zamanla bulanıklaşsa da gelenek ve modernite ikiliği göze çarpmaktadır. Çalışmada bu bireysel değişimle birlikte aile ve toplumda gerçekleşen değişiklikler de incelenmiştir. Modernite ile artan hızlı yaşam zorunluluğu ve güncelden geri kalmanın oluşturduğu bunalımlar ele alınmıştır. Bireyin davranışlarında kararsız, sıkışmış ve yalnız hissetmesi son yüzyılda belirginleşmiştir. Bu bağlamda Ahlat Ağacı’nda başkarakter Sinan’ın yalnızlığı, taşra ve kent, hayalleri ve hayat şartları arasında sıkışmışlığı da taşradan kaçmasıyla başlamış ve taşrada kendini bulmasıyla sonuçlanmıştır. Kendi gerçekliğinden kaçarak tekrar taşraya babasının kaldığı yere dönen Sinan karakterinde değişim içinde süreklilik perspektifi görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Din Sosyolojisi, Kendilik, Modernite, Nuri Bilge Ceylan, Taşra, Ahlat Ağacı, Sinema

Sense of Self and The Criticism of Modernity in The Film ‘The Wild Pear Tree’

This study aims to address the problems, obligations and value judgments that the modern individuals encounter while endeavoring to shape their own identities with the emergence of the new era in general. It examines the conflicts of the individuals within themselves, their senses of belonging, lifestyles, moral problems and the relationship between not only city and countryside but also tradition and modernity, one of the dichotomy in the modern era, in the context of Turkey in particular. More specifically, the study emphasizes extreme individualism, the trivialization of traditional values owing to modernity, the loss of sense of belonging as a result of a shift to a consumption-oriented lifestyle as well as individuals’ sense of conscience and morality. In this sense, the issue of morality might be construed as the focal point of the present study. In the modern communication era, cinema has played a pivotal role in reflecting the realities of life. Therefore, film-oriented social life studies are particularly important. In this study, the effects of fundamental changes and transformations in Turkey, and the issues in the realms of social life, education, religion, profession and family in the modern era are examined through the film ‘The Wild Pear Tree’. The script of the film is written on the story of Akın Aksu, who is the son of Nuri Bilge Ceylan's uncle and one of the screenwriters. Nuri Bilge Ceylan deals with human nature and social problems in depth in his films. He attempts to depict the reality in his films directly by portraying many aspects and details of it. Ceylan's films could be delineated as critical films including meta-fiction. The Wild Pear Tree is one of his long winded works in which he displays the consumer society, the capitalist lifestyle and its reflections on the individual with satire and subtle irony. The film was analyzed in terms of Sinan's relationships with the characters he encountered during his search for himself. The findings of the study indicates that Nuri Bilge Ceylan addressed not only the traces of modernity, but also the problems of post-modernity boldly and presents his criticisms clearly through dialogues. The film was shot in the post-modern period and touches on the social problems of Turkey as well as the problems of the era. The individual’s dragging into an unconnected, discontinuous and fragmented way of life during his search for his ‘self’ with modernity has led to identity crises. Even though this situation is personal, it also highlights the intervention in social memory. Although the traces of the transition from the countryside to the city became blurred over time, the duality of tradition and modernity has stood out. In the study, the changes in the family and society along with the individual change were examined. The necessity of the rapid life increasing with modernity and the depressions caused by the sense of being out of date were also discussed. It has become evident in the last century that the individual feels stuck, lonely, and unstable in his behavior. Within this framework, the loneliness of Sinan, the main character and his being stuck between not only the country and the city but also his dreams and living conditions in the Wild Pear Tree started with his escaping from the country and resulted in his finding his ‘self’ in the country. A perspective of continuity in change is seen in the character Sinan, who escaped from his own reality and returned to the countryside where his father lived.

Keywords:

Sociology of Religion, Self, Modernity, Contryside, Nuri Bilge Ceylan, The Wild Pear Tree, Cinema,

PDF

___

Adorno, Theodor W. Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi. Çeviren Nihat Ülner, Mustafa Tüzel, ve Elçin Gen. İstanbul: İletişim, 2011.
Aktay, Yasin. Postmodern Kavşakta Din ve Sivil Toplum. İstanbul: Tezkire Yayıncılık, 2015.
Altun, Fahrettin. Modernleşme Kuramı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
Argın, Şükrü. “Kapitalist Toplumda İşin ve İşgücünün ‘‘Kaderi’: Post-Fordizm”, sy 41 (1992): 16-29.
Aydoğan, Emine. “Descartes’in Ahlak Anlayışı / Descartes’s Ethıcs”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy 55 (22 Ocak 2018): 101-15.
Barthes, Roland. Göstergebilim İlkeleri. Çeviren Mehmet Rifat ve Berker Vardar. İstanbul: Kültür Bakanlığı, 1979.
Baudrillard, Jean. İmkânsız Takas. Çeviren Ayşegül Sönmezay. İstanbul: Ayrıntı, 2012.
Bauman, Zygmunt. Akışkan Hayat. Çeviren Akın Emre Pilgir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020.
Bauman, Zygmunt. Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar. Çeviren Ümit Öktem. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1999.
Bauman, Zygmunt. Modernite, Kapitalizm, Sosyalizm. Çeviren F. Doruk Ergun. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
Bauman, Zygmunt, ve Leonidas Donskis. Ahlaki Körlük. Çeviren Akın Emre Pilgir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020.
Büyükdüvenci, Sabri, ve Semire Ruken Öztürk, ed. Postmodernizm ve Sinema. Ankara: Dipnot Yayınları, 2014.
Carrel, Alexis. İnsan Denen Meçhul. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1976.
Ceylan, Nuri Bilge. Ahlat Ağacı Cannes, 2018. https://www.youtube.com/watch?v=fkvBthqvQ-A.
Ceylan, Nuri Bilge. Ahlat Ağacı Kamera Arkası-Sinan ve Hatice, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=CCIG7W4Tt5M.
Ceylan, Nuri Bilge. The Wild Pear Tree - Making of Documentary - Trailer, 2019. https://www.youtube.com/watch?v=T-zycPDv1SY.
Clastres, Pierre. Şiddetin Arkeolojisi İlkel Toplumlarda Savaş. Çeviren Sarp Tuna. İstanbul: Nora Kitap, 2017.
Crane, Diana. Moda ve Gündemleri. Çeviren Özge Çelik. İstanbul: Ayrıntı, 2003.
Çur, Arzu. “Kadınlar Taşranın Yurtsuzları”. İçinde Taşraya Bakmak, editör Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
Fukuyama, Francis. Tarihin Sonu ve Son İnsan. Çeviren Zülfü Dicleli. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2016.
Gençtan, Engin. İnsan Olmak. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1994.
Gezgi̇n, Mehmet. “Cemaat-Cemiyet Ayırımı ve Ferdinand Tönnies”. Istanbul Journal of Sociological Studies, sy 22 (14 Eylül 2011): 183.
Gölcü, Abdulkadir, Şükrü Balcı, ve Ayşe Arsal Gölcü. “Sosyal Medya Kullanımı İle Kendini Gizleme ve Yaşam Doyumu Arasında Bir Bağlantı Var mı?” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21, sy 1 (20 Mart 2019): 173-90. https://doi.org/10.32709/akusosbil.511318.
Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2020.
Horkheimer, Max, ve Theodor W. Adorno. Aydınlanmanın Diyalektiği. Çeviren Nihat Ülner ve Elif Öztarhan Karadoğan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2014.
Karaarslan, Faruk. “Modern Dünyada Toplumsal Hafıza Ve Dönüşümü”. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2004.
Karadeni̇z, Mustafa. “Pazarlama İletişimi Kapsamında Sponsorluk Faaliyetlerinin Önemi”. Journal of Naval Sciences and Engineering 5, sy 1 (01 Nisan 2009): 62-75.
Kına, Filiz Bayoğlu. “İnsan Doğası Ve Ahlakın Yapaylığı: Arıların Masalı”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy 63 (27 Aralık 2019): 619-25.
Kroker, Arthur, ve David Cook. The Postmodern Scene: Excremental Culture and Hyper-Aesthetics. Montreal: New World Perspectives, 1946.
Messiri, Abdülvehhab M. el-. Kalemin Dansı, Göstergenin Oyunu Seküler Emperyalist Epistemoloji. Editör Hatice Nuriler. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2021.
Nuri Bilge Ceylan. Ahlat Ağacı - Filmde Olmayan Bazı Sahneler, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=ZTlGn4M3VxI.
Cumhuriyet. “Nuri Bilge Ceylan: Hissetmek Değil Anlamak Önemli”. Gazete. Erişim 09 Nisan 2021. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/nuri-bilge-ceylan-hissetmek-degil-anlamak-onemli-985762.
Olivier, Bert. “Modernite, Modernizm ve Postmodernist Film: Verhoeven’in Temel İçgüdü’sündeki Yüzeysellikler”. İçinde Postmodernizm ve Sinema, editör Sabri Büyükdüvenci ve Semire Ruken Öztürk. Ankara: Dipnot Yayınları, 2014.
Özbek, Metin. 50 Soruda İnsanın Tarihöncesi Evrimi. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı, 2015.
Rousseau, Jean-Jacques. Emile. İstanbul: Selis Kitaplar, 2009.
Sennet, Richard. Kamusal İnsanın Çöküşü. Çeviren Serpil Durak ve Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
Sennet, Richard. Karakter Aşınması Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri. Çeviren Barış Yıldırım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2019. Tomlinson, John. Küreselleşme ve Kültür. Çeviren Arzu Eker. İstanbul: Ayrıntı, 2004.
Topçu, Nurettin. Ahlâk. Dergâh Yayınları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
Tönni̇es, F., ve Ziyaeddin Fındıkoğlu. “Cemaat ve Cemiyet Nazariyesi”. Journal of Istanbul University Law Faculty 9, sy 3-4 (08 Eylül 2011): 712-48.
Uysal, Enver. “Dindarlığın Ahlâkî Temeli Üzerine Bazı Düşünceler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, sy 1 (01 Ocak 2005): 41-59.
Weber, Max, George Simmel, Ferdinand Tönnies, ve Don Martindale. Şehir ve Cemiyet. Editör Ahmet Aydoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
Yaşa, A. Gökhan. “Herbert Spencer Sosyolojisinde Sosyal Evrimcilik Ve Liberalizm Etkileri”. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD) 10, sy 19 (26 Kasım 2018): 593-605. https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.406466.