MODERN DÜNYA’NIN DEĞİŞEN KOŞULLARINDA OSMANLI KADIN HAREKETİNE GENEL BİR BAKIŞ

16. yüzyıldan itibaren Batı’da ekonomik, siyasal, kültürel ve dinsel alanlarda yaşanılan değişimler, kadınların toplumsal statüsünü değiştirerek, onların dünya ile bağlantılarını tekrar tanımlamıştır. Bu çerçevede sanayileşmeyle birlikte değişen koşullar, hayatı sadece fiziki olarak değil, düşünsel anlamda da etkilemiştir. Bu gelişmelerin yarattığı tesir kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olması gerektiğine dair bir kadın hareketini başlatmış, dolayısıyla aydın erkekler ile kadınlar hukuki ve fiili engelleri geçersiz saymıştır.Aydınlanmanın da etkisiyle Avrupa’dan Osmanlı Devletine doğru akan, bir modernleşme hareketi başlamıştır. Bu bağlamda Türk kadını Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde, Batı kadını paralelinde görünür hale gelmiştir. Özellikle İkinci Meşrutiyet; basın, edebiyat, meslek alanında ve cemiyet kurma faaliyetlerinde kadın hareketinin zirvede olduğu bir zaman dilimidir. Türk kadını, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları döneminde basın, edebiyat, cemiyet, askeri üretim ve sağlık çalışmaları gibi hemen her alanda aktif bir rol oynamıştır. Nitekim hem Batı hem de Osmanlı kadınlarının başlatmış olduğu dönüşüm hareketi, Birinci Dünya Savaşı ile kesintiye uğramıştır.

AN OVERVIEW OF THE OTTOMAN WOMEN'S MOVEMENT IN THE CHANGING CONDITIONS OF THE MODERN WORLD

Since the 16th century, the changes experienced in the West in the economic, political, cultural and religious fields have changed the social status of women and redefined their connection with the world. In this context, the changing conditions with industrialization have affected life not only physically but also intellectually. The impact of these developments started a women’s movement that women should have equal rights with men, and therefore, intellectual men and women invalidated the legal and de facto barriers. With the influence of the Enlightenment, a modernization movement began, flowing from Europe to the Ottoman Empire. In this context, Turkish women became visible in the Tanzimat and Constitutional periods, parallel to the Western women. Especially the Second Constitutional Monarchy; It is a time when the women's movement is at its peak in the field of press, literature, profession and community-building activities. Turkish women played an active role in almost every field such as the press, literature, society, military production and health studies during the Balkan and First World Wars. As a matter of fact, the transformation movement initiated by both Western and Ottoman women was interrupted by the First World War.

PDF

___

Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
Alakom, Rohat. “Kürt Kadınları Teali Cemiyeti”, Tarih ve Toplum Dergisi. Cilt 29, Sayı: 171 (Mart 1998): 36-40.
Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1994.
Akagündüz, Ümüt. II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi, 2015.
Akagündüz, Ümüt. “Osmanlı Kadın Hareketinin Özgün Değerlerinden Kadınlık Mecmuası ve Aliye Haşmet’in “Feminizm Yahut Hukuk-u Nisvan Meselesi” Adlı Yazısı”, Atatürk Yolu Dergisi. Sayı: 66 (Yıl 2020): 1-39.
Akagündüz, Ümüt. “1918-1928 Yılları Arasında Yayımlanan Kısa Ömürlü Osmanlıca Kadın Dergileri Hakkında Bir Değerlendirme”, Kebikeç. Sayı: 34 (Yıl 2012): 323-346.
Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2007.
Aydın, Hakan. “Kadın (1908–1909): Selanik’te Yayınlanan İlk Kadın Dergisi Üzerine Bir İnceleme”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (2/2009): 147-156.
Aydın, M. Akif. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 18, 1998: 314-318.
Bakacak, Ayça Gelgeç. “Cumhuriyet Dönemi Kadın İmgesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. Sayı: 44 (Güz 2009): 627-638. Bendason, Ney. Başlangıcından Günümüze Kadın Hakları. Çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Yeni Yüzyıl Kitaplığı İletişim Yayınları, t.y.
Berktay, Fatmagül. Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları, 2018.
Bock, Gisela. Avrupa Tarihinde Kadınlar. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2004.
Borin, Françoise. “Tasvirlerle Yargıya Varmak”, Kadınların Tarihi: Rönesans ve Aydınlanma Çağı Paradoksları. Cilt III. Ed. Georges Duby-Michelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005: 179-246.
Bookchin, Murray. Devrimci Halk Hareketleri Tarihi: Köylü İsyanlarından Fransız Devrimine. Çev. Sezgin Ata. Ankara: Dipnot Yayınları, 2012.
Braudel, Fernand. Maddi Uygarlık: Gündelik Hayatın Yapıları. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: İmge Kitabevi, 2004.
Caporal, Bernard. Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını. Cilt I. Çev. Ercan Eyüboğlu. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 1999.
Castan, Nicole. “Suçlular”, Kadınların Tarihi: Rönesans ve Aydınlanma Çağı Paradoksları. Cilt III. Ed. Georges Duby-Michelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005: 449-460.
Celasun, Zehra. Tarih Boyunca Kadın. İstanbul: Ülkü Kitap Yurdu, 1946.
Coutts, Baroness Burdett. “Women the Missionary of Industry”, Women’s Mission Philanthropic Work of Women. Ed. Eminent Writers. London: Sampson Low, Marston & Company, 1893: 284-299.
Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
Çapa, Mesut. Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925). Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010.
Çavdar, Tevfik. Milli Mücadele’ye Başlarken Sayılarla Durum ve Genel Görünüm. Cilt I. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 2001.
Epler, Percy H. The Life of Clara Barton. New York: The Macmillan Company, 1915.
Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi. Cilt I-II. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
Erol, Burçin. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk ve Batı Kadını”, Kastamonu’da İlk Kadın Mitinginin 75. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, 1996: 147-154. Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri. “Aile ve Kadın Telakkisinde Tebeddül”, Yüzüncü Yıldönümü Münasebetiyle Tanzimat. Cilt I. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940: 648-659.
Freyer, Hans. Sanayi Çağı. Çev. Bedia Akarsu-Hüseyin Batuhan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2018.
Fraisse, Genevieve-Perrot, Michelle. “Düzen ve Özgürlükler”, Kadınların Tarihi: Devrimden Dünya Savaşına Feminizmin Ortaya Çıkışı. Cilt IV. Ed. Georges Duby ve Michelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005: 13-18.
Fraser, Helen. Women and War Work. New York: G. Arnold Shaw, 1918. Georgeon, François. Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları, 2006. Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları, 1976.
Göle, Nilüfer. Modern Mahrem. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
Göze, Ayferi. Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta Yayınları, 2009
Guiomar, Jean-Yves. “Fransız Devrimi ve Ulusun Ortaya Çıkışı”, Uluslar ve Milliyetçilikler. Ed. Jean Leca. Çev. Siren İdemen. İstanbul: Metis Yayınları, 1998: 144-149.
Gündüz, Mustafa. “Karma Eğitimin Tarihi ve Sosyal Gelişimine Kısa Bir Bakış”, Eğitime Bakış: Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi. Yıl: 15, Sayı: 45 (2019): 16-27.
Güzel, Şehmus. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt III. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985: 857-864.
Hablemitoğlu, Şengül-Hablemitoğlu, Necip. Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi. Ankara: Ajans Türk Matbaacılık, 1998.
Hampson, Norman. A Social History of the French Revolution. London: Routledge and Kegan Paul Publishers, 1963.
Harman, Chris. Halkların Dünya Tarihi: Taş Çağından Yeni Binyıla. Çev. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: Yordam Kitap, 2010.
Hatipoğlu, Sevgi. “Selimiye’den Geleceğe Notlar”, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi. Ankara, 2011: 103-111
Hilal-i Ahmer’ den Kızılay’a. Yay. Haz. Seçil K. Akgün-Murat Uluğtekin. Ankara: Kızılay Yayınları, 2002.
Hobsbawm, Eric J. Kısa 20. Yüzyıl (1914-1991 Aşırılıklar Çağı). Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Everest Yayınları, 2011.
Hobsbawm, Eric J. Sanayi ve İmparatorluk. Çev. Abdullah Ersoy. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1998.
Hobsbawm, Eric J. Devrim Çağı 1789-1848. Çev. Bahadır Sina Şener. Ankara: Dost Kitabevi, 2003.
Hof, Ulrich Im. Avrupa’da Aydınlanma. Çev. Şebnem Sunar. İstanbul: AFA Yayıncılık, 1995.
İnalcık, Halil. “Tanzimat Nedir?”, Tarih Araştırmaları DTCF Yayınları. 1941: 241-255. İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası (1869-1927), Haz. Zehra Toska, Serpil Çakır vd., Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, İstanbul: Metis Yayınları, 1992.
Jenkins, Hester Donaldson. Kafesin Ardındaki Türk Kadını. Çev. Ercan Kaçmaz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
Jenkins, Hester Donaldson. Robert Kolejinin Kızları. Çev. Ayşe Aksu. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
Kadıoğlu, Süheyla. Batı Ülkelerinde Kadın Hareketleri. İstanbul: Gri Yayınevi, 2005.
Kadınların Tarihi: Yirminci Yüzyılda Kültürel Bir Kimliğe Doğru. Cilt V. Ed. Georges Duby-Michelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005.
Kadınlar, Resimler, Öyküler: Modernleşme Sürecindeki Türk Resminde Kadın İmgesinin Dönüşümü. Yay. Haz. Begüm Akkoyunlu. İstanbul: Pera Müzesi Yayını, 2006.
Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. Çev. Aksu Bora vd., İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
Kaplan, Leyla. Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960). Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1998.
Kaplan, Leyla. “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Kadınlarının Özgürleşme Hareketi”, Osmanlı. Cilt V. Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999: 466-473.
Karay, Refik Halit. Memleket Hikâyeleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2015.
Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856). Cilt V. Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.
Karakışla, Yavuz Selim. “Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu 1839-1923”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950. Der. Donald Quataert-Eric Jan Zürcher. Çev. Cahide Ekiz. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998: 27-54.
Karakışla, Yavuz Selim. Kadınları Çalıştırma Cemiyeti (1916-1923). İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
Karakışla, Yavuz Selim. “Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti (1919)”, Toplumsal Tarih Dergisi. Cilt 15. Sayı: 88 (Nisan 2001): 39-43.
Keskin, Tülay. “Demet Dergisi’nde Kadın ve İlerleme Anlayışı”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi. C. XXIV, Sayı: 37 (Yıl 2005): 289-312.
Kerov, Zubritski-Mitropolski. İlkel, Köleci ve Feodal Toplum. Çev. Sevim Belli. Ankara: Sol Yayınları, 1979.
Kodaman, Bayram. Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987.
Kurnaz, Şefika. Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923). Ankara: Ötüken Yayınları, 2011.
Küçüktürkücü, Gülgün. Çanakkale ve Kurtuluş Savaşı Kadın Kahramanlarımız. İzmir: Kültür Kitap Sarayı Yayınları, 2016.
Labarre, Albert. Kitabın Tarihi. Çev. Galip Üstün. İstanbul: Yeni Yüzyıl Kitaplığı İletişim Yayınları, t.y.
Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Metin Kıratlı. Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
Lindenmeyr, Adele. “Public Life, Private Virtues: Women in Russian Charity 1762-1914”, Signs. Vol. 18, No: 3 (Spring 1993): 562-591.
Linton, Marisa. “Women as Spectators and Participants in the French Revolution”, Groniek: Gronings Historisch Tijdschrift. (197), (January 2014): 405-417.
Macdonald, Fiona. Women in Peace and War (1900-1945). Chicago: Peter Bedrick Books, 2001.
Makal, Ahmet. “Türkiye’de Kadın Emeğinin Tarihsel Kökenleri: 1920-1960”, Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği. Yay. Haz. Ahmet Makal-Gülay Toksöz. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, 2012: 38-116.
Marlow, Joan. The Great Women. New York: A&W Publishers, 1979.
Masson, Madeleine. A Pictorial History of Nursing. Hamlyn Publishing, UK, 1985.
Mellor, Anne K. “English Women Writers and the French Revolution”, Rebel Daughters: Women and the French Revolution. Ed. Sara E. Melzer-Leslie W. Rabine. New York: Oxford University Press, 1992: 255-272.
Meriç, Nevin. “Osmanlı Kadınının Cumhuriyet Kadınına Dönüşümünün Tarihselliğinden Birkaç Kesit”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadının Tarihi Dönüşümü. Ed. Yıldız Ramazanoğlu. İstanbul: Pınar Yayınları, 2000: 53-79.
“Modern Sosyalizmin Doğuşu”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi 1848-1871. Cilt I. İstanbul: İletişim Yayınları, 1988.
McNeill, William H. Dünya Tarihi. Çev. Alaeddin Şenel. Ankara: İmge Kitabevi, 2002.
Navailh, Fronçois. “Sovyet Modeli”, Kadınların Tarihi: Yirminci Yüzyılda Kültürel Bir Kimliğe Doğru, Cilt V, Ed. Georges DubyMichelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005: 210-234.
Okuducu, Güldal. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Kadınının Kısa Tarihi. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
Orga, İrfan. Bir Türk Ailesinin Öyküsü. Çev. Arın Bayraktaroğlu. İstanbul: Ana Yayıncılık, 1994.
Os, Nicole A.N.M. Van. “Millî Kıyafet: Müslüman Osmanlı Kadını ve Kıyafetinin Milliyeti”, Çev. Bülent Keneş, Türkler. Cilt XIV. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 133-145.
Os, Nicole A.N.M. Van. “Osmanlı Kadın Dernekleri Geçmişten Gelen Kaynaklar, Gelecek İçin Kaynaklar”, Çev. Kaya Genç. Toplumsal Tarih Dergisi. Cilt 17. Sayı: 99 (Mart 2002): 7-14.
Os, Nicole Van. “Gendering Jihad: Ottoman Muslim Women and War during the Early Twentieth Century”, Jihad and Islam in World War I. Ed. Erik-Jan Zürcher. Netherlands: Leiden University Press, 2016: 153-178.
Ömer, Besim. Hanımefendilere Hilal-i Ahmer’e Dair Konferans. Yay. Haz. İsmail Hacıfettahoğlu. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Kuruluşu, 2009.
Palmer, Alan. “Mary Jane Seacole”, Oxford Dictionary of National Biography. Oxford: 2004.
Pankhurst, Emmeline. My Own Story. London: Vintage Books, 2015.
Pasachoff, Naomi. Marie Curie Radyoaktivitenin Keşfi. Çev. Zeynep Gürsoy. Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2002.
Perrot, Michelle. “Dışarıya Adım Atmak”, Kadınların Tarihi: Devrimden Dünya Savaşına Feminizmin Ortaya Çıkışı. Cilt IV. Ed. Georges Duby-Michelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005: 419-448.
Pirenne, Henri. Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Çev. Uğur Kocabaşoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
Prelinger, Catherine M. “Prelude to Consciousness: Amalie Sieveking and the Female Association for the Care of the Poor and the Sick”, German Women in the Nineteenth Century: A Social History. Ed. John C. Fout, New York: Holmes&Meier Publishers, 1984: 118-132.
Qelquejay, Chantal Lemercier. “Birinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Fransa’da Kadın Hakları”, Kastamonu’da İlk Kadın Mitinginin 75. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, 1996: 129-134.
Quataert, Donald. “Sanayi Yapısının Değişmesi: Fabrikaların Osmanlı Sanayisinde Önemi”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914). Cilt II, Ed. Halil İnalcık-Donald Quataert, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004: 1011-1024.
Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. Çev. Ayşe Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
Roberts, J.M. Avrupa Tarihi. Çev. Fethi Aytuna, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2015.
Roded, Ruth M. “Osmanlı Tarihine Cinsiyet Açısından Bakılması”, Osmanlı. Cilt V. Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999: 418-427.
Rosenberg, Caroll Smith. Religion and the Rise of the American City: The New York City Mission Movement 1812-1870. London: Ithaca Cornell University Press, 1971.
Rude, George. Fransız Devrimi. Çev. Ali İhsan Dalgıç, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
Safa, Peyami. Türk İnkılabına Bakışlar. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, 2010.
Sander, Oral. İlkçağlardan 1918’e Siyasi Tarih. Ankara: İmge Kitabevi, 2012.
Sarıhan, Zeki. Kurtuluş Savaşı Kadınları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2007.
Serebryakova, Galina. Fransız Devriminde Kadınlar. Çev. Ahmet Açan, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 1998.
Sevil, Hülya Küçük. İttihat ve Terakki Döneminde İslamcılık Hareketi (1908-1914). Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet. “Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876)”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi. 28 (46): 53-69.
Sönmez, Zümrüt. Savaşın Kadınları. İstanbul: Yarımada Yayınları, 2008.
Shaw, Stanford J.-Shaw, Ezel Kural. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. Cilt II. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: E Yayınları, 2010.
Shipton, Elisabeth. Female Tommies. UK: The History Press, 2014.
Smith, Bonnie G. Changing Lives: Women in European History Since 1700. Canada: D.C. Heath and Company,1989.
Streissguth, Thomas. Women of the French Revolution. USA: Lucent Books, 2005.
Şahin, Feyza Kurnaz. “II. Meşrutiyet Sonrasında Kadın Hazır Giyiminde Şirketleşme Tezahürleri”, Kadın Kaleminden Kadın Algısı I. Ed. Jale Öztürk-Olcay Özkaya Duman. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018: 207-235.
Şenel, Alaeddin. İlkel Topluluktan Uygar Topluma: Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, 1982.
Tağmat, Çağla Derya. İstanbul’da Helenizm: Sosyo-Kültürel Örgütlenmeler (1908-1922), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2015.
Tağmat, Çağla Derya. “Kadın Hakları Savunucusu ve Yunan Çocuk Edebiyatının Öncüsü Bir Kadın: İstanbullu Aleksandra Papadopulu”, Kadın Kaleminden Kadın Algısı I. Ed. Jale Öztürk-Olcay Özkaya Duman. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018: 353-371.
Tanilli, Server. Uygarlık Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2006.
Taşkıran, Tezer. Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, 1973.
Tercüman Kadın Ansiklopedisi, İstanbul: Tercüman Gazetecilik Matbaacılık A.Ş., 1984.
Tekeli, Şirin. “Kadın”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 5. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992: 1190-1197.
Toprak, Zafer. “II. Meşrutiyet Döneminde Devlet, Aile ve Feminizm”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992: 228-237.
Toprak, Zafer. “Arnavutköy Amerikan Kız Koleji”, Tombak Antika Kültürü Koleksiyon ve Sanat Dergisi. Sayı: 29, (Yıl 1999): 48-50.
Toprak, Zafer. Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
Toprak, Zafer. “Osmanlı Devleti ve Sanayileşme Sorunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt V. İstanbul: İletişim Yayınları, 1986: 1340-1344.
Toprak, Zafer. “Cihan Harbi, Osmanlı Devleti ve Toplumsal Dönüşüm”, Türkiye Günlüğü. Sayı: 136 (Güz 2018), 7-11.
Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler. Cilt I. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Osmanlı-Rus Kırım Harbi Kafkas Cephesi Harekâtı (1853-1856). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1986.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Balkan Harbi (1912-1913) Garp Ordusu, Vardar Ordusu ve Ustruma Kolordusu. Cilt III. Kısım I. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1993.
Thebaud, Françoise. “Büyük Savaş ve Cinsel Bölünmenin Zaferi”, Kadınların Tarihi: Yirminci Yüzyılda Kültürel Bir Kimliğe Doğru. Cilt V. Ed. Georges Duby-Michelle Perrot. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005: 31- 79.
Uçarol, Rifat. Siyasi Tarih (1789-1994). İstanbul: Filiz Kitabevi, 1995.
Ulusan, Şayan. “Şark Meselesi’nden Sevr’e Türkiye” ÇTTAD. Cilt VIII. Sayı: 18-19 (Bahar-Güz 2009): 229-256.
Uyanıker, Ferhat. Milli Mücadele’de Türk Kadını. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2009.
Yalman, Ahmed Emin. Turkey in the World War. London: Yale University Press, 1930.
Zeinert, Karen. Those Remarkable Women of the American Revolution. USA: The Millbrook Press, 1996.
Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Yasemin Saner. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016. “1329 ve 1331 Seneleri Sanayi İstatistiki”, Ticaret ve Ziraat Nezareti. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1917.
Kızılay Dergisi
Sabah
The Hospital News
Yedigün Dergisi
https://www.iwm.org.uk/history/12-things-you-didnt-know-about-women-in-the-first-world-war, Erişim: 21.04.2019.
https://www.iwm.org.uk/history/5-inspirational-stories-of-women-in-the-first-world-war Erişim: 21.04.2019.
https://what-when-how.com/women-and-war/france-revolution-of-1848/ Erişim: 08/06/2019.
https://tr.scribd.com/doc/24930481/The-Role-of-Women-in-the-French-Revolution Erişim Tarihi 09.06.2019.
http://downloads.bbc.co.uk/england/ww1/bbc-world-war-one-at-home.pdf Erişim: 26.06.2019.
https://www.thehistorypress.co.uk/women-s-history/women-and-war/ Erişim: 29.07.2019.
https://www.britannica.com/biography/Mary-Mills-Patrick, Erişim: 26.02.2022.