"Eğitim" ve "sağlık" günümüzde, sosyal devletlerin dar gelirli yurttaşlarına, parasız sunmayı görev bildiği temel kamu hizmetlerindendir. Yönetenlerin bunlar ve başta bayındırlık olmak üzere diğer kamu hizmetlerini, hangi yurttaşa nasıl ve ne ölçüde sunduğunu, devletin gelir-gider tablosu olan bütçeye bakarak anlamak mümkündür. Aynı personel giderlerine bakarak, hangi kamu çalışanlarının daha çok kollandığını anlayabildiğimiz gibi. Kısacası bütçe, bir devletin yönetilenlerle olan ilişkilerini öğrenmemize aracılık etmektedir. Aynı bağlantı kuşkusuz, çağdaşı tüm devletlerde var olduğu gibi, Osmanlı Devleti ile uyrukları arasında da vardı. Bu makale, Osmanlı Devleti'nin çöküşünden önceki son birkaç yılda (1913-1920), Tanzimat döneminde "Aydın Vilayeti" adı altında bütünleştirilmiş İzmir ve art bölgesinde, devletin sağlığa dolayısıyla uyruklarına bakışını, vilayet bütçeleri üzerinden giderek açıklamayı amaçlamaktadır. Bunu yaparken önce, vilayet bütçesiyle ilgili mevzuat ve içerik dünyası masaya yatırılacaktır. Daha sonra, devletin her yıl bütçeden sağlığa ayırdığı pay, diğer kamu hizmetlerini görmek için yaptığı harcamalarla karşılaştırılarak sorgulanacaktır. Böylece, Aydın Vilayeti ölçeğinde hem resmin bütününü görmek, hem de 1923 yılında Türkiye'de devletin adı değişmesine rağmen, hâlâ değişmeyen devamlılıkları ve giderilemeyen gereksinimleri kavramak mümkün olabilecektir. Son olarak, aşağıdaki tablo ve grafikleri, bütçedeki rakamlarının dünyasını, daha kolay algılanır ve görünür kılmak için oluşturduğumuzu söylemek isteriz.

-