Molla Tepe (Mollaköy-Erzincan) Perlitik Volkan Konisi’nin jeolojik-Jeomorfolojik Özellikleri ve Molla Tepe Perlitinin Endüstriyel Madde Olarak Değerlendirilmesi

Öz Erzincan Havzası’nın evrimine ışık tutan Molla Tepe (1274 m), iki evreli ve her evrede tekrarlayan püskürmelerle yapılanmış, litolojisini riyolitik lav ve piroklastiklerin meydana getirdiği dairesel tabanlı bir volkan konisidir. Molla Tepe konisini oluşturan riyolitik lavlar soğuma sürecinde hidrasyona uğradığı için perlite dönüşmüştür. Bu nedenle Molla Tepe tipik bir endüstriyel kayaç olan perlitin rezerv alanı haline gelmiştir. Molla Tepe perliti, endüstriyel maddeler bağlamında, hem hammadde hem de genleştirilmiş mamul maddeler olarak özellikle inşaat endüstrisinde çok çeşitli ürün yelpazesiyle değerlendirilmektedir. Perlit ürünleri arasında kırma-öğütme-sınıflandırma ünitelerinden alınan ham perlit ve perlit esaslı hafifletilmiş teknolojik ürünler bulunmaktadır. Bu ürünler hem yurtiçinde kullanılmakta hem de yurtdışına ihraç edilerek ülke ekonomisine önemli katkılar sağlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Molla Tepe, Perlit, Erzincan

PDF

___

Adiyaman, Ö., Chorowicz, J., Arnaud, O. N., Gündogdu, M. N., & Gourgaud, A. (2001). “Late Cenozoic tectonics and volcanism along the North Anatolian Fault: New structural and geochemical data”. Tectonophysics, 338 (2), pp. 135-165.
Ahmadia, P.F., Ardeshira, A., Ramezanianpourb, A.M. & Bayata, H. (2018). “Characteristics of heat insulating clay bricks made from zeolite, waste steel slag and expanded perlite”, Ceramics International, 44, pp: 7588–7598.
Akkan, E. (1961). “Erzincan Ovası’nda Son Tektonik Hareketler ve Bunların Morfolojideki Tesiri”. Türk Coğrafya Dergisi, 21, İstanbul, s. 123-139.
Akkan, E. (1964). “Erzincan Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi”, Doktora Tezi, Ankara Üniv. D.T.C.F. Yay. No: 53, Ankara, 70 s.
Akpınar, Z. (2010). “Erzincan Havzası’nın Tektonik Gelişiminin Paleomanyetik ve Potansiyel Alan Verileri İle İncelenmesi”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas, 196 s.
Akpınar, Z., Gürsoy, H., tatar, O., Büyüksaraç, ., Koçbulut, F.and Piper, J.D.A. (2016) "Geophysical analysis of fault geometry and volcanic activity in the Erzincan Basin, Central Turkey: Complex evolution of a mature pull-apart basin, Journal of Asian Earth Sciences, vol.116, pp. 97-114.
Aktimur, H.T. (1986). “Erzincan, Refahiye ve Kemah Dolayının Jeolojisi”, MTA Yayınları, Rapor No: 7932, Ankara, 176 s.
Aktimur, H.T., Sarıaslan, M., Yurdakul, M.E., Keçer, M., Mutlu, G., Turşucu, A.,
Aktimur, S., Ölçer, S., Yıldırım, Y. (1995). “Erzincan Dolayının Jeolojisi”, MTA Rapor No: 9792, Ankara, 61 s.
Aktimur, H.T., Tekirli, M.E., and Yurkadul, M.D., (1990). “Geology of The SivasErzincan Tertiary Basin”, MTA Bulletin, 111, pp. 25–36.
Aktimur, H.T., Tekirli, M.E., Yurdakul, M.E., Teoman, M.Ş., Ateş, Ş., Sönmez, M., Keçer, M., Öztürk, V., ve Potoğlu, S. (1988). “Erzincan ve Çevresinin Arazi Kullanım Potansiyeli”, MTA Rapor No: 8381, Ankara, 327 s.
Allen, C. R. (1982). “Comparisons between the North Anatolian Fault of Turkey and the San Andreas Fault of California”: in Işıkara, A. M. and Vogel, A., editors, Multidisciplinary Approach to Earthquake Prediction, Friedr. Vieweg & Sohn, Braunschweig/Wiesbaden, pp. 67-85.
Allen, J.E. (1946). “Perlite deposit near the Desvhutes Riverore”. Dept. geol. and Min. Ind. GMI Short Paper, 16 p.
Baker, J.M. and Santini, K. (2009). “Perlit: Industrial Minerals and Rocks”, (Ed: Kogel, J.E. Triveri, N.C. Barker, J.M. Krukovski, S.T.), Society for Mining, Metallurgy, and Exploration Inc., Colorado, USA, pp: 685-702.
Barka, A. A., ve Gülen, L. (1989). “Complex evolution of the Erzincan Basin (eastern Turkey)”, Journal of Structural Geology, 11(3), pp. 275-283.
Bozkurt, E. (2001). “Neotectonics of Turkey – a synthesis”, Geodinamica Acta, 14: 1-3, pp. 3-30.
Chatterjee K.K. (2009). “Uses of Industrial Minerals, Rock and Freshwater: Perlite”, Nova Science Publishers Inc., 33, Nev York, pp: 307-313.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT). (2001). “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri-III, (Pomza-Perlit-Vermikülit-Flogopit-Genleşen Killer)”, Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 73 s.
Doğan, H., Şen, F. (2004). “Hafif Yapı Malzemeleri (Pomza - Perlit - Ytong - Gazbeton) Kullanımının Yaygınlaştırılmasına Yönelik Sonuç ve Öneriler”, MTA Haber Bülteni. Ankara. 55 s.
Erdoğan, S.T. ve Erdoğan, T.Y. (2007). “Puzolanik Mineral Katkılar ve Tarihi Geçmişleri”, 2.Yapılarda Kimyasal Katkılar Sempozyumu (12-13 Nisan 2007) Bildiriler Kitabı, TMMOB Kimya Müh. ve TMMOB inşaat Müh. Odaları Yayını, Ankara, s.263-275.
Erinç, S. (1953). “Doğu Anadolu Coğrafyası”. İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 572, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayını, No: 15, İstanbul, 124 s.
Evans, A.M. (1993). “Perlite-Ore Geology and Industrial Minerals”, 3rd Edition, Oxford, Boston, Blackwell Science, 389 p.
Friedman, I. and Smith, R.L. (1958). “The deuterium content of water in some volcanic glasses”, Geochimica et Cosmochimica Acta, 15 (3), pp. 218–228.
Friedman, I. Long, W.D., Smith, R.L. (1963). “Viscosity and water content of rhyolite glass”, Geophysical Research, 68, pp.6523-6535.
Friedman, I.., Smith, R.L. and Long, W.D. (1966). “Hydration of natural glass and formatıon of perlite”, Geological Society of America Bulletin, 77, pp. 323-328.
Hayli, S. (2001). “Erzincan Ovasında Köy Meskenleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), Elazığ, s. 21-43.
Hinojosa-Prieto, H.R., Vidal-Solano, J. R., Kibler, K W. E Hınojosa-Garcia, H. J. (2016). “Geology of the Selene Perlite Deposit in the Northern Sierra Madre Occidental”, Northeastern Sonora, Mexico. Bol. Soc. Geol. Mex [Online]. 68(1), pp.129-163.
Huntting, M.T. (1949). “Perlite and other volcanic glass occurences in Washington”, Department of Conservation and Development Olympia, Report of İnvestigation No: 17, Washington. 78 p.
Khanjarkhanı, A. (2014). “Ham Perlit Agregası İle Üretilen Hafif Betonun Asitlere Karşı Dayanıklılığı”, Yüksek Lisans Tezi (Yayımlanmamış), Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Yapı Bilim Dalı, Erzurum, 93 s.
Kibici, Y. (2018). “İnşaat Yapı Hammaddeleri Jeolojisi: Perlit, Ders Notları”, 7. Ünite, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik, 30 s.
Kuzvart, M. (1984). “Industrial Minerals and Rocks”, Elseiver, Developments in Economic Geology, 18, New York, 454 p.
Le Bas M. J., Le Maitre R. W., Woolley A. R. (1992). “The Construction of the Total Alkali-Silica Chemical Classification of Volcanic Rocks”, Mineralogy and Petrology, 46, pp: 1-22.
Marshall, R. R. (1961). “Devitrification of natural glass”, Geological Society of America Bulletin, 72, pp. 1493-1520.
Maxim, L.D., Niebo, R., Mc Connell, E.E. (2014). “Perlite toxicology and epidemiology – a review”, Inhalation Toxicology, International Forum for Respiratory Research, 26, pp. 259-270.
McArthur, A.N., Cas, R.A.F., Orton, G.J. (1998). “Distribution and significance of crystalline, perlitic and vesicular textures in the Ordovician Garth Tuff (Wales)”, Bulletin of Volcanology, 60, pp. 260- 285.
McPhie, J., Doyle, M., and Allen, R. (1993). “Volcanic Textures: A guide to the interpretation and textures in volcanic rocks”, Center for Ore Deposit and Exploration Studies, University of Tasmania, 198 p.
Okay, A.I. and Tüysüz, O. (1999). “Tethyan sutures of northern Turkey”. In "The Mediterranean Basins: Tertiary extension within the Alpine orogen" (Eds. B. Durand, L. Jolivet, F. Horváth and M. Séranne), Geological Society, London, Special Publication 156, pp. 475-515.
Okay, A.I., and Sahinturk, O. (1997). “Geology of the Eastern Pontides”, in A.G. Robinson, ed., Regional and Petroleum Geology of the Black Sea and Surrounding Region: AAPG Memoir, 68, pp. 291–311.
Orhun, O. (1969). “Perlit”, TMMOB. Bilimsel Madencilik Dergisi, Maden Mühendisleri Odası Yayınları, 8 (4), s: 213-222.
Özgül, N. (1981). “Munzur Dağlarının Jeolojisi”, Maden Tetkik ve Arama Gn. Müdürlüğü, Derleme Rapor No: 6995, Ankara, 136 s.
Rekaa, A.A., Pavlovskib, B., Lisichkovb, K., Jasharia,A., Boevc,B., Boevc,I., Lazarovac, M., Eskizeybek, V., Orald, A., Jovanovskie, G., and Makreskif, P. (2019). “Chemical, mineralogical and structural features of native and expanded perlite from Macedonia”, Journal of the Croatian Geological Survey and the Croatian Geological Society, 72 (3), pp: 215–221.
Rittmann, A., and Villari, L., 1979, Volcanism as a tracer in geodynamic processes: Geologie en Mijnbouvv, 58 (2), pp. 225-230.
Ross, C.S., Smith, R.L. (1955). “Water and other volatiles in volcanic glasses”, American Mineralogist, 40, pp. 1071-1089.
Sağsöz, A.E. (2007). “Farklı Kür Şartlarının Doğal Perlit Agregalı Betonların Mekanik Özelliklerine Etkisi”, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Erzurum, 129 s.
Sarıgan, O. (1985). “Türkiye Yalıtımlı Hafif Yapı Gereçleri (Pomza, Perlit, Silis, Diatomit) Yatakları, Ülke Ekonomisindeki Yeri ve MTA'nın Yaptığı Çalışmalar”, 50 Yıl Semp. MTA Yayını. s. 89-101.
Sevindi, C. (1999). “Sarıkamış'ın Coğrafi Etüdü”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi (Yayımlanmamış), Erzurum.
Sevindi, C. (2003). “Kars İli Perlit Yataklarının Ekonomik Önemi ve Değerlendirme Olanakları”, Atatürk Üniversitesi Sos. Bil. Derg. Cilt: 3, Sayı: 30, Erzurum, s. 169- 186.
Simandl, G. J., Church, N. B., and Hodgson, W. (1996). “Perlite: From Terrace Mountain, Vernon Area: Possible Industrial Applications; in: Geological Field Work 1995, British Columbia Ministry of Mines and Petroleum Resources, 1, pp. 223-226.
Sodeyama, K., Sakka, Y., Kamino, Y. and Seki, H. (1999). “Preparation of fine expanded perlite”, J. Mater. Sci., 34, pp: 2461–2468.
Şaroğlu, F. ve Güner, Y. (1981). “Doğu Anadolu'nun Jeomorfolojik Gelişimine Etki Eden Öğeler; Jeomorfoloji, Tektonik, Volkanizma İlişkileri”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bült. 24, s.39-50.
Şengor, A.M.C. and Yılmaz, Y. (1981). “Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach”, Tectonophysics, 75, pp: 181-241.
Taşkın, C. (1977). “Perlitin Tanımı Ve Oluşumu İle Kökeni Hakkında Genel Bilgi ve Türkiye Perlit Zuhurları”, I. Ulusal Perlit Kongresi, MTA.-TJK Yayını, Ankara, s: 129-134.
Tatar, O., Akpinar, Z., Gürsoy, H., Piper, J. D. A., Koçbulut, F., Mesci, B. L., et al. (2013). “Palaeomagnetic evidence for the neotectonic evolution of the Erzincan Basin, North Anatolian Fault Zone, Turkey”, Journal of Geodynamics, 65, pp. 244- 258.
Temiz, H. (2004). “The role of thrust ramp reactivation in pull-apart mechanism of the Erzincan Basin, North Anatolian Fault Zone, Turkey”, Geodinamica Acta, 17 (3), pp: 219-228.
Thanh, D. N., Singh, M., Ulbrich, P., Strnadova, N. and Štěpánek, F. (2011). “Perlite incorporating β-Fe2O3 and α-MnO2 nanomaterials: Preparation and evaluation of a new adsorbent for As (V) removal”, Seperation and Purification Technology, 82, pp. 93–101.
Turgay, Ö. (1981). “Türkiye Perlit Envanteri”, MTA Rap. No: 6972, Ankara, 66 s.
Tüysüz, O. (1993). “Erzincan Çevresinin Jeolojisi ve Tektonik Evrimi”, II. Ulusal Deprem Sempozyumu, TMMOB İnşaat Müh. Odası, Deprem Müh. Türkiye Milli Komitesi, İTÜ Yapı ve Deprem Uygulama-Araştırma Merkezi, s. 271-280.
Tüzün, R. (1989). “Türkiye Perlit Zuhurları Derleme ve Değerlendirme Çalışmaları”, MTA Rap. No: 9421, Ankara, 46 s.
Vijayaraghavan, K. and Raja, F.D. (2014). “Experimental characterisation and evaluation of perlite as a sorbent for heavy metal ions in single and quaternary solutions”, J. Water Process Eng., 4, pp: 179-184.
Wilfley, R. O. and Taylor, C. V. (1950). “Perlite Mining and Processing a New Industry for the West”, Eng. and Min. Jour. 51, pp. 30-83.
Winchester, J. A., and Floyd, P. A. (1977). “Geochemical Discrimination of Different Magma Series and their Differentiation Products Using Immobile Elements”, Chemical Geology, 20, pp. 325-343.
Yılmaz, A. (1985). “Yukarı Kelkit Çayı ile Munzur Dağları Arasının Temel Jeoloji Özellikleri ve Yapısal Evrimi”, T.J.K. Bülteni, 28 (2), s. 79-92.
Zafirovski, S., Jasmakovski, B., Zlatanovic, V. and Pavlovski, B. (1987). “Use of perlites in the ceramic industry”, 2nd Int. Conf. of Natural Glasses, Prague, pp: 169-175.
http://www.mapeg.gov.tr/istatistik_dok/Mapeg%20WEB%20%C4%B0statistiki%20Ve riler.pdf [Son erişim: 05.04.2020].
http://www.maden.org.tr/resimler/ekler/194a1ee187acd66_ek.pdf?tipi=5&turu=R&sube=0 [Son erişim: 02.04.2020].
http://www.mapeg.gov.tr/istatistik_dok/Mapeg%20WEB%20%C4%B0statistiki%20Ve riler.pdf [Son erişim: 02.04.2020].
http://www.persanyapi.com.tr/assets/images/kataloglar/kataloglar__921681568713029_dc_.pdf [Son erişim: 02.04.2020].
https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/perlit [Son erişim: 28.03.2020].
https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/maden-yataklari [Son erişim: 28.03.2020].
https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/perlit [Son erişim: 02.04.2020].
http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2020-01.jpg [Son erişim: 02.04.2020].
http://www.dogusanas.com.tr/perlit.pdf [Son erişim: 02.04.2020].
http://www.persanyapi.com.tr/ [Son erişim: 09.12.2020].
http://www.persanyapi.com.tr/assets/images/kataloglar/kataloglar__475891568729030_dc_.pdf [Son erişim: 09.12.2020].