ÖZBEK TÜRKÇESİNDE YER ALAN “NAFAQAT” YAPISININ TÜRKİYE TÜRKÇESİNE AKTARIMI/Transfer of The Structure “Nafaqat” in The Uzbek Turkish to Turkish

Türk Lehçelerinden Güney-Doğu grubunun bir üyesi olarak bilinen Özbek Türkçesinde sıklıkla kullanılan “nafaqat” edatı Özbekçe sözlüklerde Türkçe karşılık olarak “yalnızca, sadece” gibi bir anlamı karşılamaktadır. Ancak söz konusu yapının geçtiği cümleler incelendiğinde bu yapının karşıt-lama işlevinde kullanıldığı, olumsuzluk edatı “değil” ifadesinin ve ikinci cümlede “aynı zamanda” gibi cümle başı edatının da anlam bütünlüğünü sağ-lamak açısından kullanılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Özbek Türkçesi gramerlerinde oluşturduğu unsurlar açısında “yuklama (son çekim edatı)” olarak ifade edilen bu yapı, Türkiye’de yapılan Özbek Türkçesi gramerlerinde yer almamaktadır. Oysa taşıdığı anlam itibariyle dil bilgisel bir görev üstlendiği açıktır. Bu makalede “nafaqat” edatının yapısını oluşturan unsurların ait oldukları dilde kullanımları, tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde geçen şe-killeri, ulaşılan örneklerden yola çıkılarak bu yapının geçtiği ifadelerin aktarımları verilmiş ve söz konusu yapının karşıtlama işleviyle kullanılan birleşik bir edat olduğu dikkatlere sunulmuştur.“Nafaqat”, which is frequently used in the Uzbek Turkish language known as a member of the South-East group of Turkish dialects, means "only, just" in Turkish in various Uzbek dictionaries. However, when examining the sentences of this construction, it turns out that this structure is used in the function of the opposition, the expression "not" and in the second sentence, headings such as the "even, at the same time" must also be used in or-der to ensure the integrity of the meaning. This structure expressed in Uzbek Turkish grammar as "yuklama" is included in the Uzbek Turkish grammar in Turkey. However, it is obvious that it undertakes a grammatical task in the meaning it has. In this article, the use of "nafaqat" prepositions on the basis of their constituent elements, their uses in historical and contemporary Tur-kish dialects, from the examples reached, the transfers of the expressions pas-sed by this structure are given and that this structure is a unified preposition which is used with the function of opposition is presented to the attention.

___

  • Abdullayeva, Oqila Xolmo‘minovna. (2014). Yordamchi So‘zlarning Substansial-Pragmatik Xususiyati. Toshkent: Mirzo Ulug‘bek Nomidagi O‘zbekiston Milliy Universiteti. Akdağ, Hasan. (1981). Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi. Atay, Ayten. (2014). Çağatay Türkçesinde Edatlar. Konya: Çizgi Kitabevi. Boboyorov, M. (2014). “Historical Developments of Museums in Uzbekistan (Öz-bekistan’da Müzelerin Tarihsel Gelişimi)”, Motif Akademi Halkbilimi Dergi-si, S. 2 (Temmuz–Aralık), s. 341-348. Bo’ronov, To’rabek. (2014). Dunyoning Ishlari Turli va Qiziq (To’rtliklar), Ur-ganch: Xorazm Nashriyoti. Değirmençay, Veyis. (2017). Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü. İstanbul: Kur-tuba Kitab. Deny, Jean. (2012). Türk Dil Bilgisi. Ali Ulvi Elöve (Çev.), Ahmet Tezer (Haz.). İstanbul: Kabalcı. Doğan, Levent. (2016). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. İstanbul: Paradigma Aka-demi. Efendioğlu, Süleyman. (2006). Cümle Menşeli Edatlar. Atatürk Üniversitesi Türki-yat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:31, s. 193-207. Efendioğlu, Süleyman. (2007). Edatların Sınıflandırılması. Erciyes Dergisi, Yıl: 30, Sayı: 353, s. 27-29. Әhmәdzәdә, Ә. (vd.). (2010). Azәrbaycan Dili. Bakı: Abituriyent. Jalilov, S. (2012). O‘zbek Tilining Tarixiy Grammatikasi Fani Bo‘yicha O‘quv Me-todtik Majmua. Nukus: O‘zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi Ajiniyoz Nomidagi Nukus Davlat Pedagogika Instituti, Filologiya Fakulteti. Mahkamov, Ne’mat, Ermatov, Ihtiyar. (2013). Tilshunoslik Terminlarining Izohli Lug’ati. Toshkent: Fan Nashriyoti.
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi-Cover
  • ISSN: 2602-2788
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Yayıncı: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ > EDEBİYAT FAKÜLTESİ
Sayıdaki Diğer Makaleler

ŞAHNÂME’DE AKLIN ELEŞTİRİSİ/Criticism Of Wisdom in Shahnameh

Serpil YILDIRIM

TAYYARE CEMİYETİ’NİN HAVACILIĞI GELİŞTİRME FAALİYETLERİ: TAYYARELERE İSİM VERME TÖRENLERİ/Activities of Turkish Aeronautical Associatıon For The Development of Avia-tion: Naming Airplanes Ceremonies

Yücel ÖZTÜRK

CEMÂL HALVETÎ’NİN BİLİNMEYEN BİR MESNEVİSİ ESRÂR-I GARÎBE/An Unknown Mesnevi of Cemâl Halvetî: Esrâr-ı Garîbe

Sevda ÖNAL KILIÇ

KAZAK TÜRKÇESİ VE KAZAK EDEBİYATI ÜZERİNE TÜRKİYE’DE YAPILAN BİLİMSEL ÇALIŞMALAR/Scientific Studies Carried Out in Turkey on the Kazakh Turkish and Kazakh Literature

Süleyman EFENDİOĞLU

ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE MANZUM VE KISA MANZUM HİKÂYELER, DÂSİTAN-I HZ. İSA (CİMCİME SULTAN) VE DİL ÖZELLİKLERİ/Poems and Short Narrative Poems in Old Ottoman Turkish. Jesus Christ Epic (Cimcime Sultan) and Language Characteristics

Kâzım KÖKTEKİN

ÖZBEK TÜRKÇESİNDE YER ALAN “NAFAQAT” YAPISININ TÜRKİYE TÜRKÇESİNE AKTARIMI/Transfer of The Structure “Nafaqat” in The Uzbek Turkish to Turkish

Nursan ILDIRI

MAHLAS BEYİTLERİNDE MÜTERADİF YAPILAR/Synonymous Structures in Pseudonym Couplets

Orhan KILIÇARSLAN

SÖZLÜ GELENEKTEKİ ÂŞIK TARZI HALK HİKÂYELERİNİN YAPISI/Structure of Minstrel Style Folk Stories in Oral Tradition

Dilaver DÜZGÜN

GELENEKSELLİK DÜZLEMİNDE TOKATLI KÂNİ’NİN GAZELLERİ VE GAZELLERİNDEKİ NASİHAT SÖYLEMİ/Lyrics of the Tokat Kâni’s in the context of Tradition and Advice Speech in his Lyrics

Nazire ERBAY

NÂFİ‘ VE FARSÇA ŞİİRLERİ /Nāfi And Persian Poems

Veyis DEĞİRMENÇAY