ALTIN ORDA DEVLETİ’NDE BİR DÖNÜM NOKTASI: EMİR NOGAY

XIII. yüzyılda Deşt-i Kıpçak coğrafyasında kurulan Altın Orda Devleti, ilk zamanlardan itibaren başarılı hanlar sayesinde bulunduğu bu bölgede etkili bir konum elde etmiştir. Fakat zamanla devlet idaresinde gücün yasal hanlardan bir tümen beyi olan Emir Nogay’a geçtiği görülmektedir. Emir Nogay, Cengiz Han’ın soyuna mensup olduğu halde, cariyeden dünyaya geldiği için tahtın yasal varisi olmaya hakkı yoktu. Ancak özellikle Mengü Timur Han’ın ölümünden sonra siyaset sahnesinde daha fazla varlık gösteren Emir Nogay, Tuda Mengü, Tula Buka ve Tokta dönemlerinde bir han gibi hareket etmeye başladı. Bu süreçte sahip olduğu geniş toprakların yanı sıra önemli bir askeri gücü de komuta etmekteydi. Emir Nogay, zamanla edindiği otorite sayesinde etki alanını bölgedeki diğer devletlerin egemenlik sahasına kadar uzattı. Böylece Emir Nogay sadece Altın Orda Devleti bünyesinde değil Bizans, Balkanlar ve Rusya meselelerinde de etkisini hissettirdi. Nogay’ın yarattığı bu etki, Tokta Han tarafından öldürüldüğü 1300 tarihinden sonra peyderpey azaldı ve kısa süre sonra yok oldu.

Anahtar Kelimeler:

Emir Nogay, Altın Orda, Balkanlar, Bizans, Politika

A Turning Point in the Golden Horde State: Emir Nogai

The Golden Horde State, which was established in the Deşt-i Kipchak geography in the 13th century, gained an effective position in this region because of successful inns from the first times. However, over time, it is seen that the power in the state administration passed from the legal khans to Emir Nogai, who was a division chief. Although Emir Nogai was a descendant of Chinggis Khan, he had no right to be the rightful heir to the throne because he was born from a concubine. However, Emir Nogai, who became more present in the political scene especially after the death of Mengü Timur Han, began to act as an inn during the Tuda Mengü, Tula Buka, and Tokta periods. In this process, he commanded an important military power as well as the vast lands he owned. Emir Nogai extended his sphere of influence to the sovereignty of other states in the region, thanks to the authority he acquired over time. Thus, Emir Nogai made his influence felt not only in the Golden Horde but also in the Byzantine, Balkans, and Russian affairs. This influence of Nogai gradually diminished after 1300 when he was killed by Tokta Khan and soon disappeared.

Keywords:

Balkans, Byzantium, Emir Nogai, Goldenn Horde, Politics,

PDF

___

Adji, Murad. (2001). Kaybolan Millet (Deşt-i Kıpçak Medeniyeti). Zeynep Bağlan Özer (Çev.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Ahincanov, Sercan M. (2009). Türk Halklarının Katalizör Boyu – Kıpçaklar. Kürşat Yıldırım (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Akbaba, Ergönenç Dilek. (2013). “Nogay Adı ve Nogayların Kökeni Üzerine”. Tehlikedeki Diller Dergisi, Sayı: 2/2, s. 233-242.
Akpunar, Arzu. (2019). Nogayların Altın Orda Üzerindeki Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Alan, Hayrunnisa. (2003). “Mangıtlar”. DİA, Cilt. 27, s. 570-571. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Alpargu, Mehmet. (2007). Nogaylar, İstanbul: Değişim Yayınları.
Arat, Reşid Rahmeti. (1978). “Mengü Timur”. İA, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Bal, Mehmet Suat. (2005). “Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir Dönüm Noktası; II. İzzeddin Keykâvus Dönemi”. Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24/38, s. 239-258.
Bavbek, Osman. (1986). “Noğay Türkleri”. Türk Kültürü, Sayı: 257, s. 160-165.
Baykara, Tuncer. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (Etimolojik Sözlük). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Broadbridge, Anne F. (2019). “Careers in Diplomacy Among Mamluks and Mongols”. Frédéric Bauden, Malika Dekkiche (Ed.), Mamluk Cairo, a Crossroads for Embassies – Studies on Diplomacy and Diplomatics. (s. 263-301). Leiden-Boston: Brill.
Ekici, Kansu. (2005). Anadolu Selçuklu Devletinde Üç Kardeş Devri (1246-1266). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Fahreddin, Rizaeddin. (2003). Altın Ordu ve Kazan Hanları. İlyas Kamalov (Çev.). Ankara: Kaknüs Yayınları.
Gábor, Vatai. (2011). “Az Arany Horda külpolitikája a XIII. század második felében”. Belvedere Meridionale, Sayı. XXIII/4, s. 58-70.
Georges Pachymérés. (2009). Bizanslı Gözüyle Türkler. İlcan Bihter Barlas (Çev.). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
Gregory Abû’l Farac Bar Hebraeus. (1945). Abû’l Farac Tarihi I-II. Ömer Rıza Doğrul (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Grousset, René. (1980). Bozkır İmparatorluğu – Atilla-Cengiz-Timur. M. Reşat Uzmen (Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Gülensoy, Tuncer; Küçüker, Paki. (2015). Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Güllüdağ, Nesrin. (1999). “Nogay Türkleri”, Türkler, Sayı: 20, s. 556-564, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Güney, Enis. (2016). “Nogayların Tarih Sahnesine Çıkışı ve Emir Nogay”. Nogay Türkleri Bülteni. Sayı: 2, s. 34-35.
Howorth, Henry H. (1880). History of the Mongols from the 9th to the 19th Century II. London.
İnan, Abdulkadir, “Nogay”. Türk Ansiklopedisi, Sayı: 24, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Kafalı, Mustafa (1992). “Batu Han”. DİA, Cilt: 5, s. 208-210. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kafalı, Mustafa. (1976). Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Kafalı, Mustafa. (2002). “Altın-Orda Hanlığı”. Türkler, Cilt: 8, s.397-411. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Kamalov, İlyas. (2005). “Altın Orda – Bizans Münasebetleri (1261-1453)”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s. 3-20.
Kaymaz, Nejat. (2011). Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Kemaloğlu, İlyas. (2015). Altın Orda ve Rusya – Rusya Üzerindeki Türk-Tatar Etkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. Mürsel Öztürk (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Konukçu, Enver. (1992). “Berke Han”. DİA, Cilt: 5, s. 506-507. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kurat, Akdes Nimet. (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Kuzeyev, R. G. (2013). İtil-Ural Türkleri. Arif Acaloğlu (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Lessing, Ferdinand D. (2017). Moğolca – Türkçe Sözlük, Günay Karaağaç (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Nüveyrî. (1941). Nihȃyetü'l-İreb fî Funȗni'l-Edeb. W. De Tiesenhausen (Haz.). Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler. (s. 243-313). İstanbul: İstanbul Maarif Matbaası.
Ostrogorsky, Georg. (1986). Bizans Devletleri Tarihi, Fikret Işıltan (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Özcan, Altay Tayfun. (2017). Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Paşaoğlu, Derya Derin. (2016). “Nogayların Hanlık veya Ulus Olma Sorunsalı”. Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 35/60, s. 277-289.
Rüknüddîn Baybars. (1941). Zübdetü’l-fikre fî târîhi’l-hicre. W. De Tiesenhausen (Haz.). Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler. (s. 158-237). İstanbul: İstanbul Maarif Matbaası.
Schamiloglu, Uli. (2002). “Altın Ordu”, Bülent Keneş (Çev.). Türkler, Cilt: 8, s. 412-428. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Subaşı, Ömer. (2021). Moğollarda Kadın, Evlilik ve Dış Siyaset. İstanbul: Selenge Yayınları.
Sümer, Faruk (2002). “Keykâvus II”, DİA, Cilt: 25, s. 355-357. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Sürücü, Merve. (2019). Altın Orda Devleti’nin İlhanlılar ve Memlüklerle Dinî Münasebetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum.
Togan, Zeki Velidî. (1970). Umumî Türk Tarihine Giriş-I En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Turan, Osman. (2004). Selçuklular Zamanında Türkiye- Siyasi Tarih – Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye, (1071-1318). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Uydu Yücel, Muallâ. (2002). “Kıpçaklar”. DİA, Cilt: 25, s. 420-421. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Uzelac, Aleksandar. (2017). “Echoes of the Conflict Between Tokhta and Nogai in the Christian World”. Golden Horde Review, Sayı: 5/3, s. 509-521.
Vásáry, István. (2008). Kumanlar ve Tatarlar – Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365). Ali Cevat Akkoyunlu (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Vásáry, István. (2009). “The Jochid Realm: The Western Steppe and Eastern Europe”. Nicola Di Cosmo, Allen J. Frank, Peter B. Golden (Ed), The Rise of the Chinggisids. Cambridge: Cambridge University Press.
Vernadsky, George. (2007). Moğollar ve Ruslar. Eşref Bengi Özbilen (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Veselovskiy, N. İ. (1922). Han iz Temnikov Zolotoy Ordı Nogay i Ego Vremya. Petrograd.
Yakubovskiy, A. Yu. (1992). Altın Ordu ve Çöküşü. Hasan Eren (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Yalvar, Cihan. (2018). “Deşt-i Kıpçak’ta Moğol Hâkimiyeti ve Kuman-Kıpçaklar”. Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, Sayı:2 (1), s. 3-29.
Yuvalı, Abdülkadir. (2004). “Mengü Timur”. DİA. Cilt: 29, s. 138. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yuvalı, Abdülkadir. (2017). İlhanlı Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.