Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları
Osmanlı Devleti’nde Müslüman halkın seçimle ilk tanışması 1840
yılında sancaklarda kurulan Muhassıllık Meclisleri ile olmuştur.
1876 Anayasası gereği ilk defa genel seçimlere katılan Osmanlı toplumu bu seçme ve seçilme hakkını kurallara uygun olarak 1908 seçimlerinde yapmıştır. İki dereceli olarak yapılan ve sadece erkeklerin seçme ve seçilme hakkına sahip olduğu Osmanlı dönemi seçim
sistemi Türkiye Cumhuriyeti’nde de uzun yıllar uygulanmıştır. Cumhuriyet döneminde neredeyse her seçimde ayrı bir yöntem kullanılmış, seçim yaşı önce 18’e indirilmiş, sonra kadınlara da seçme ve seçilme hakkı tanınmasıyla 22’ye çıkartılmıştır. 1946 seçimlerine kadar
tek partinin katıldığı genel seçimlerde değişik seslere yer vermek
amacıyla farklı uygulamalara gidilmiştir. Belli yörelerde Cumhuriyet Halk Partisi’nin aday göstermemesi, parti içinden müstakil grup
kurulması, azınlıkların da aday gösterilip seçilmesi bu tür uygulamalardan bazılarıdır.
1946 seçimleri ile tek dereceli seçim sistemine geçilmiş, ilk defa
çok partili hayatın başladığı bu seçimlerde seçim kanunu gereği açık
oy gizli sayım yapılmıştır. Gizli oy açık sayım, seçimlerin yargı denetiminde olması, tek dereceli seçime devam edilmesi 1950 seçimleriyle uygulanan bir sistemdir. Bu seçimlerde Türkiye’de iktidar
CHP’den Demokrat Partiye geçmiştir. Bu çalışmada Osmanlı dönemi seçimleri ve seçim sistemi hakkında bilgi verilmiş, 1950 seçimleri de dahil olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti’nde yapılan seçimler
ve seçim sistemleri üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler:
Seçim, Meclis-i Mebusan, Milletvekili, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti
The Implementations of the General Elections in Turkey, From The Decleration of Republic to 1950
In the Ottoman State, the Muslim public’s first acquaintance with
the election took place in 1840 through the Councils of Taxation,
which were formed in the sanjaks. The Ottoman public, which voted
in the general elections for the first time –required by the 1876
Constitution-, realized this right to elect and be elected in appropriate with the regulations in the Elections of 1908. The two-stage election system of the Ottoman period, in which only the male population held right to elect and be elected, had been implemented in the
Turkish Republic for long years. In almost all elections during the
Republican Period, different method was implemented, initially the
age of right to be elected was declined to 18, and later on it was increased to 22 –with female population’s recognition of right to elect
and to be elected. So as to allow different views in the general elections leading up to the 1946 Elections, in which only one party participated, different practices were implemented. In certain places,
not presenting the Republican People’s Party as candidate, forming
an independent group within the party, presenting also the minorities as candidate, were some of these practices. By the 1946 Elections,
one-stage election system was put into practice, and for the first time multi-party system begun, whereby in accordance with the election regulations, open voting and secret census was implemented.
Voting by ballot, elections’ supervision by adjudication and carrying
on one-level election system, were part of the system that was implemented by the 1950 Election. In this election, the political power
passed from the Republican People’s Party to the Democratic Party.
In this study, the elections in the Ottoman period and the election
system have been depicted and the elections –including the 1950
Elections- as well as the election system that were practiced in the
Turkish Republic, have been dwelled on.
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Siyasi Kısım ( DH-SYS) DH-SYS, 122/5-2 1332.5.12. DH-SYS, 122/5-3 1332.4.2.
- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, 490.01/456.1877.1. BCA, 490.01/9.49.15. BCA, 490.01/11.60.19. BCA, 490.01/8.41.28.
- 1324 senesi intihabında mer’iül-icra olan İntihab-ı Mebusan Kanunu, İstanbul, 1324.
- Abadan, Nermin, Anayasa Hukuku ve Siyasal Bilgiler Açısından 1965 Seçimlerinin Tahlili, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, 1966.
- Ahmad, Feroz ve Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Ankara, Bilgi Yay., 1976.
- Ahmad, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), (Türkçesi Ahmet Fethi), İstanbul Hil Yay., 1982.
- Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946- 1960), Ankara, Phoenix Yayınları, 2004.
- Armağan, Servet, “Memleketimizde İlk Parlamento Seçimleri” Kanun-i Esasinin 100. Yılı Armağan, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., 1978, s.152 161.
- Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara, ATAM, 2000.
- Avcı, Cemal, III. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı ve Faaliyetleri (1927-1931), Ankara, ATAM Yay., 2000.
- Bedii Nuri, Hakk-ı İntihap, İstanbul, 1330.
- Binark, İsmet, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-VI. Dönem (3 Nisan 1939-15 Ocak 1943), C.I, Ankara, TBMM Bas., 2004.
- Birinci, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, İstanbul, Dergah, 1990.
- CHF Katibiumumiliğinin Fırka Teşkilatına Umumi Tebligatından Halkevlerini Alakadar Eden Kısım, Temmuz 1934’ten 1 Kanun 1934 Sonuna Kadar, C.V, Hakimiyet-i Milliye Mat., 1935.
- CHF Nizamnamesi ve Programı, Ankara, TBMM Mat., 1931.
- CHP Nizamnamesi, Ankara, Ulus Basımevi, 1939.
- Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, İstanbul, 1926.
- Çadırcı, Musa, “Tanzimattan Cumhuriyete Ülke Yönetimi”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.I, İstanbul, 1985, s.222-230.
- Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM, I. Dönem 1919-1923, C. I, Ankara, TBMM Basımevi, 1994.
- Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-IV. Dönem (1931- 1935), C.I, Ankara, TBBM Bas., 1996. Düstur 2, C.I.
- Eraslan, Cezmi, “Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayatın Kurulmasında Bir Dönüm Noktası: 12 Temmuz (1947) Beyannamesi”, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, Yıl 11, Sayı 22, Kasım 1998, s.141-157.
- Eraslan, Cezmi, “Atatürk’ten Sonra Türkiye’nin İç Politikası”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C.II, Ankara, ATAM Yay., 2002, s.519-643.
- Eraslan, Cezmi-Olgun, Kenan, Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul, 3F, 2006.
- Erdem, Tarhan, Anayasalar ve Seçim Kanunları, 1876-1982, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1982.
- Ezherli, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920), Ankara, TBMM Yay., 1992.
- Güneş, İhsan, “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt IV, Sayı 10, Kasım 1987, s.431.
- Güneş, İhsan, “1923 Seçimlerinde Oylar Nasıl Kullanıldı?”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Muammer Aksoy’a Armağan, C.XLVI, No.1-2, Ocak-Haziran 1991, s.256-260.
- Güneş, İhsan, “1912 Seçimleri ve Eskişehir’de Meydana Gelen Olaylar”, Belleten, C.LVI, Sayı 216, Ankara 1992, s.459-482.
- Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinin Düşünce Yapısı (1920-1923), Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1997.
- Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, I. Cilt, Ankara, TBMM Basımevi, 1997.
- Güneş, İhsan, “Atatürk Döneminde Kamuoyunun Oluşumu: Seçimler (1920-1938)”, Atatürk 4. Uluslar arası Kongresi, Bildiriler, 25-29 Ekim 1999, Türkistan-Kazakistan, C.II, Ankara, ATAM Yay., s.781-798.
- Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi, TBMM Dönemi (1935- 1939), C.I, Ankara, TBMM Bas., 2004.
- Karpat, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, Afa Yayınları, 1996. Milletvekili Seçimleri, İstanbul, 1958.
- Olgun, Kenan, “Asker-Siyaset İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası: Halaskar Zabitan Grubu ve Faaliyetleri”, İlmi Araştırmalar, Sayı 7, İstanbul, 1999, s.157-175.
- Olgun, Kenan, 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusan’ının Faaliyetleri ve Demokrasi Tarihimizdeki Yeri, Ankara, ATAM Yay., 2008.
- Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, Hil Yay., 1983.
- Ortaylı, İlber, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Yerel Yönetimler”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.I, s.234-235.
- Öz, Esat, Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım (1923-1945), Ankara, Gündoğan, 1992.
- Seçim, Seçim Sistemleri ve Türkiye’de Uygulamaları (Haz. Sonnur
- Bakır-Semra Küçükoğlu-Sevgi Pehlivan), Ankara, 1982.
- Toker, Metin, Demokrasinin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973, Demokrat Parti’nin Altın Yılları 1950-1954, 2. Baskı, İstanbul, Bilgi Yayınevi,1991.
- Toker, Metin, Demokrasinin İsmet Paşa’lı Yılları, 1944-1973, Tek
- Partiden Çok Partiye 1944-1950, Ankara, Bilgi Yay., 1998.
- Tuncer, Erol, Osmanlı’dan Günümüze Seçimler (1877-2002), 2. Baskı, Ankara, Tesav Yay., 2003.
- Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete, 21 Şubat 1950, Sayı:7438
- Yeşil, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
- Yüzbaşıoğlu, Necmi, “Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri ve Bunlara İlişkin Anayasa Mahkemesin Kararlarına göre Nasıl Bir Seçim Sistemi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 55, Sayı 1-2, 1995-1996, s. 110-124.
- Cumhuriyet, (1950)
- Ulus, (1950)
- Vatan, (1950)
- Zafer, (1950)
- ISSN: 1011-727X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1984
- Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Milli Mücadele Dönemi Türk Dış Politikasında İlkesel Yaklaşımlar ve Uygulama Örnekleri
Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları
İngiliz Büyükelçiği Yıllık Raporlarında Türkiye’de Demokrat Parti (1954-1957)