2015

Dersaadet Tramvay Amelesi Grevi (26 Ocak-7 Şubat 1922)

Dersaadet Tramvay Şirketi’ne bağlı amele tarafından 26 Ocak-7 Şubat 1922 tarihleri arasında gerçekleştirilen grev, 1920 yılından itibaren gündeme getirilen çalışma hayatına yönelik taleplerin Şirket tarafından kabul edilmemesi üzerine başlamıştır. Türkiye Sosyalist Fırkası’nın da etkin bir rol oynadığı bu grev, belirli bir süre ulaşımın aksaması ve Tramvay Şirketi’nin maddi kaybı gibi etkilere yol açmıştır. Bu süreçte, İtilaf Devletleri ile hükûmet tarafından uzlaşma sağlanmasına yönelik çeşitli girişimler olmuştur. Ancak Tramvay Şirketi’nin, amelenin hiçbir şarta bağlı olmadan işe başlaması görüşünde ısrar etmesi bu girişimleri sonuçsuz bırakmıştır. Şirket, zaman içerisinde özellikle dışarıdan sağladığı personelle ulaşım sorununu çözmeye başlarken, amelenin grevi yaygınlaştırma yönündeki çabaları da başarısız olacaktır. Tüm bu gelişmeler, grevci amelenin kendi arasında bir anlaşmazlığa düşerek temsilcilerini ihanetle suçlamasına yol açacaktır. Grev, yeni amele temsilcilerinin yaptığı uzlaşma girişiminin de sonuçsuz kalması ve grevcilerin tüm taleplerinden vazgeçerek işe başlamasıyla sona erecektir. Bu çalışmada, dönemin önemli grev hareketlerinden biri olan Dersaadet Tramvay Amelesi grevi nedenleri, gelişimi ve sonuçları bağlamında incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Dersaadet Tramvay Şirketi, Amele, Grev, Türkiye Sosyalist Fırkası, Hüseyin Hilmi Bey

Dersaadet Tramway Workers Strıke (26 January-7 February 1922)

The strike which came out between 26 January-7 February 1922 by the workers of Dersaadet Tramway Company started when the demands for working conditions which were put forward since 1920 were not accepted by the company. The strike in which Turkey Socialist Party played effective role caused disruption in transportation for a period of time and financial damage of Tramway Company. In this process, there were various attempts of Allied Powers and government for coming to an agreement. Yet these attempts were inconclusive since the Tramway Company insisted that the workers should start working depending on no condition. While the company started to solve transportation problem in time especially by hiring external personnel, the efforts of workers for extending the strike would be unsuccessful. All these events would cause disagreement among striker workers and result in blaming their representative with infidelity. The strike would end when reconciliation efforts of the new worker representatives were inconclusive and strikers started working renounced all their demands. In this study, Dersaadet Tramway Workers Strike which is one of the important strike events of the period is analyzed within the scope of its reasons, development and results.

Keywords:

Dersaadet Tramway Company, Workers, Strike, Turkey Socialist Party, Hüseyin Hilmi Bey,

PDF

___

ARŞİV BELGELERİ
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS), 61-2/62, 10 Ramazan 1340/7 Mayıs 1922.
BOA, DH.KMS, 61-2/63, 10 Şevval 1340/6 Haziran 1922.
BOA, Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrak Odası (DH. EUM.VRK) 23/121, 28 Cemazeyilevvel 1340/27 Ocak 1922.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, Yer No 88-16-1, 18.06.1923.
KİTAP VE MAKALELER Criss, Bilge, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, 8. B., İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
Engin, Vahdettin, Tünel’den Finiküler’e [Kabataş-Taksim], Yapı Merkezi, İstanbul, 2007.
Kayserilioğlu, R. Sertaç, Osmanlı’da Ulaşımın Serüveni I, İ.E.T.T. Tarihi Dizileri: 4, İstanbul, 2011.
Ökçün, Gündüz, Ta’til-i Eşgal Kanunu, 1909 Belgeler-Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
Sencer, Oya, Türkiye’de İşçi Sınıfı -Doğuşu ve Yapısı-, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1969.
Tevetoğlu, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler, Ankara, 1967.
Toprak, Zafer, Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2016.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C 2, Mütareke Dönemi, 3. B., İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, C 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
Tunçay, Mete, 1923 Amele Birliği, 2. B., Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2009.
Ülker, Erol, “Mütareke İstanbul’unda Tramvay İşçileri Hareketi: Türkiye Sosyalist Fırkası, İşgal Makamları ve Radikaller”, Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014, Yeni Yaklaşımlar, Yeni Alanlar, Yeni Sorunlar, Haz. Y. Doğan Çetinkaya ve Mehmet Ö. Alkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2015, s.206-230.
Ülker, Erol, “Mayıs 1920 Tramvay Grevi Türkiye Sosyalist Fırkası ve İşçi Hareketi Üzerine Bir Değerlendirme”, Kebikeç, Yıl 18, S 36, 2013, s.243-258.
Yıldırım, Kadir, Osmanlı’da İşçiler (1870-1922), Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
Süreli Yayınlar
Akşam
Aydede
Aydınlık
İkdâm
İleri
Peyâm-ı Sabah
Takvim-i Vekayi
Tevhîd-i Efkâr
Tercümân-ı Hakikat
Vakit
Yeni Şark
Ansiklopedi
Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, C 6, İletişim Yayınları, İstanbul, 1988.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi