CUMHURİYET GAZETESİNDE ÇOCUK VE ÇOCUKLUK MESELESİ (1928-1939)*

Bu çalışmada Türkiye’de hükûmetin gayriresmî yayın organı niteliğindeki Cumhuriyet gazetesinin 1928-1939 yılları arasında çocuk ve çocukluk meselesine olan yaklaşımı incelenmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde yeni rejimin çocuk ve çocukluğa yönelik anlayışı ve yasal gelişmeler, meselenin Osmanlı geçmişi ile karşılaştırmalı bir biçimde ele alınmıştır. İkinci bölümde Cumhuriyet gazetesinin modern eğitim sistemi içerisindeki çocuk ve çocukluğa ilişkin haber ve söylemleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde gazetenin toplumsal bir varlık olarak çocuğa yaklaşımı ortaya konulmuştur. Son bölümde ise Cumhuriyet gazetesinin çocukların yaşadığı yoksulluk, beslenme, barınma ve çocuk işçiliği gibi problemlere olan yaklaşımı belirlenmeye çalışılmıştır. Böylelikle yeni rejimin ve gazetenin çocuk ve çocukluk meselesine yönelik tutumları bütüncül bir bakış açısıyla tartışılarak Cumhuriyet rejiminin ilk kuşağına yönelik pratikler ortaya konulmuştur.

CHILDREN AND CHILDHOOD ISSUES IN CUMHURIYET NEWSPAPER (1928-1939)

In this article, the approach of the Cumhuriyet newspaper - which is The Turkish Government’s informal Gazette- to the issues of children and childhood in Turkey between 1928-1939 was examined. In the first part of the study, the understanding and legal developments of the new regime towards children and childhood are discussed in a comparative way with the Ottoman past. In the second part, the news and discourses of Cumhuriyet newspaper on children and childhood in the modern education system were analyzed. In the third part, the newspaper’s approach to the child as a social entity has been revealed. In the last part, the approach of Cumhuriyet newspaper to the problems experienced by children such as poverty, nutrition, accommodation and child labor has been tried to be determined. So the attitudes of the new regime and the newspaper towards the issue of children and childhood are discussed with a holistic perspective and the practices towards the first generation of the Republic regime have been put forward.

PDF

___

“3.000 Çocuğa Bedava Sinema”, Cumhuriyet, 22 Nisan 1937.
“300.000 Çocuğa Yardım”, Cumhuriyet, 25 Mayıs 1933.
Abidin Daver, “Onları da Düşünelim”, Cumhuriyet, 26 Nisan 1929.
Acar, Ayla, “Türkiye’de Latin Alfabesine Geçiş Süreci ve Gazeteler”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S 41, 2012, s.5-25.
“Acıyın Aç Yavrulara”, Cumhuriyet, 8 Kânunusani 1929. Ağaoğlu, Ahmed, “Demokrasiye Doğru”, Cumhuriyet, 5 Kânunuevvel 1934.
Ağırbaş, İsmail, Akbulut, Yasemin, Önder, Ömer Rıfkı, “Atatürk Dönemi Sağlık Politikası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 48, Güz 2011, s.733-748.
Ahmed Rasim, Resimli ve Haritalı Tarih-i Osmânî, İkbal Kütübhanesi, İstanbul 1329/1913.
Akkoyunlu, Sultan Berna, Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Basınında Karikatür (1923-1933), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyet Tarihi ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2017.
Alabaş, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim ve Tarih Anlayışı Bakımından Değerlendirilmesi (1928-1950), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2014.
Alâeddin Cemil, “Maaşlarda Çocuk ve Ailenin Yeri”, Cumhuriyet, 24 İkincikânun 1939.
Ali Kâmi Akyüz, “Aile Ocağı”, Cumhuriyet, 22 İkincikânun 1939.
Ali Kâmi Akyüz, “Mekteb Otoritesi”, Cumhuriyet, 8 Şubat 1939.
Ali Kâmi Akyüz, “Oyun Hakkı”, Cumhuriyet, 29 İkincikânun 1939, s.3.
Alkan, Mehmet Ö., “En Doğru Bildiğimizden Kuşkulanmak-5. 23 Nisan’ın Gayri Resmî Tarihi”, Toplumsal Tarih, No 208 (Nisan), 2011, s.52- 62.
Araz, Yahya, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına Osmanlı’da Çocuk Olmak, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
“Arnavudköy Rum Mektebinde Bir Temsil”, Cumhuriyet, 30 Nisan 1937.
“Askerlik!”, Cumhuriyet, 27 Temmuz 1933.
Bekman, Sevda, “Early Childhood Education on Turkey”, International Perspectives on Research in Early Childhood Education, Ed. Bernard Spodek, Oliva N. Saracho, Information Age Publishing, United States of America 2005, s.335-353.
Birinci Türk Tarih Kongresi-Konferanslar Müzakere Zabıtları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
Böke, Pelin, Yeni Gün’den Cumhuriyet’e Yunus Nadi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1994.
“Bugünün Çocukları Yarının Büyükleridir”, Cumhuriyet, 28 Mart 1929.
“Bugünün Küçüğü Yarının Büyüğüdür!”, Cumhuriyet, 25 Kânunusani 1929.
Bumin, Kürşat, Batı’da Devlet ve Çocuk, Çizgi Kitabevi, Konya 2013.
Burgaç, Murat, “Cumhuriyet Döneminde Trakya’da Örnek Bir Sağlık Kampı Uygulaması: Azat Obaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 27, S 81, Ankara 2011, s.651-672.
“Bursa’da İşçi Kadınların Çocuklarına Bakılıyor”, Cumhuriyet, 15 Mayıs 1932.
“Cumhuriyet Bugün 3.000 Çocuğa Bedava Sinema Gösteriyor”, Cumhuriyet, 23 Nisan 1937.
Cumhuriyet, 10 Teşrinisani 1928.
Cumhuriyet, 13 Kânunusani 1929.
Cumhuriyet, 14 Eylül 1928.
Cumhuriyet, 16 Eylül 1928.
Cumhuriyet, 16 Eylül 1928.
Cumhuriyet, 16 Kânunusani 1929.
Cumhuriyet, 16 Nisan 1934.
Cumhuriyet, 17 Kânunusani 1929.
Cumhuriyet, 17 Mayıs 1930.
Cumhuriyet, 19 Kânunusani 1929.
Cumhuriyet, 2 Nisan 1931.
Cumhuriyet, 21 Eylül 1928.
Cumhuriyet, 21 Nisan 1932.
Cumhuriyet, 21 Nisan 1934.
Cumhuriyet, 22 Teşrinisani 1928.
Cumhuriyet, 23 Nisan 1931.
Cumhuriyet, 23 Nisan 1935.
Cumhuriyet, 24 Nisan 1929.
Cumhuriyet, 24 Nisan 1929.
Cumhuriyet, 24 Nisan 1931.
Cumhuriyet, 25 Eylül 1928.
Cumhuriyet, 25 Nisan 1931.
Cumhuriyet, 27 Mayıs 1930.
Cumhuriyet, 27 Nisan 1929.
Cumhuriyet, 28 Nisan 1932.
Cumhuriyet, 29 Nisan 1929.
Cumhuriyet, 29 Teşrinievvel 1928.
Cumhuriyet, 3 Kânunuevvel 1928.
Cumhuriyet, 4 Ağustos 1928.
Cumhuriyet, 5 Ağustos 1928.
Cumhuriyet, 6 Temmuz 1928.
Cumhuriyet, 7 Nisan 1931.
Cumhuriyet, 7 Nisan 1932.
Cumhuriyet, 8 Eylül 1939.
Cumhuriyet, 8 Haziran 1930.
Cumhuriyet, 8 Kânunusani 1931.
Cumhuriyet, 9 Nisan 1931.
Çakır, Gül, “Atatürk Döneminde Türkiye’de Aile Hukuku ve Çocuk Hakları”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 18, S 1, 2020, s.349-368.
“Çocuğun Oyun Arkadaşları”, Cumhuriyet, 1 Mart 1931.
“Çocuk Elbiseleri”, Cumhuriyet, 25 Kânunusani 1931.
“Çocuk Haftası Bugün Başlıyor”, Cumhuriyet, 23 Nisan 1929.
“Çocuk Haftası Nisanda Başlar”, Cumhuriyet, 25 Şubat 1929.
“Çocuk Haftası, Meme Çocuğu, Mama Çocuğu, Oyun Çocuğu”,
Cumhuriyet, 2 Nisan 1929.
“Çocuk Haftası”, Cumhuriyet, 26 Nisan 1933.
“Çocuk Haftasına Hazırlık”, Cumhuriyet, 28 Şubat 1929.
“Çocuk Haftasının İlk Günü”, Cumhuriyet, 24 Nisan 1929.
“Çocuk İtaate Mecbur mudur?”, Cumhuriyet, 17 Mayıs 1931.
“Çocuk Kampları Meselesi”, Cumhuriyet, 12 Ağustos 1938.
“Çocuk Kendi Kendini İdareye Alışmalıdır”, Cumhuriyet, 24 Mayıs 1931.
“Çocuk Misafirhanesi”, Cumhuriyet, 30 Mayıs 1939.
“Çocuk Oyuncaklarına Milyonlar Veriyoruz”, Cumhuriyet, 15 Nisan 1933.
“Çocuklar Niçin Mütecessis Olur?”, Cumhuriyet, 3 Mayıs 1931.
“Çocuklara Bedava Sinema”, Cumhuriyet, 18 Nisan 1937.
“Çocukları Koruyunuz”, Cumhuriyet, 25 Nisan 1929.
“Çocuklarımız Ne Halde?”, Cumhuriyet, 25 Ağustos 1935.
“Daha Tereddüt Edecek miyiz?”, Cumhuriyet, 24 Kânunusani 1929.
“Darülâcezede”, Cumhuriyet, 6 Ağustos 1939.
Dewey, John, Türkiye Maarifi Hakkında Rapor (1924), Devlet Basımevi, İstanbul 1991.
“Dilenen Çocuk”, Cumhuriyet, 29 Nisan 1929.
“Doğum Artırma İşi”, Cumhuriyet, 27 Nisan 1929.
“Dünyada Neler Oluyor”, Cumhuriyet, 27 Kânunuevvel 1928.
“Ekalliyet Okullarında İstiklâl Marşını Türk Kızı Gibi Okuyan Rum Kızları”, Cumhuriyet, 23 İkincikânun 1938.
Emre-Kaya, Ayşe Elif, “Cumhuriyet Gazetesi’nin Kuruluşundan Günümüze Kısa Tarihi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, C 39, S 1, 2010, s.75-91.
Erdoğan, Fatih, “Toplumsal Tarihimizde Çocuk Edebiyatının Yeri”, Toplumsal Tarihte Çocuk, Haz. Bekir Onur, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993, s.85-91.
Ertem, Özge, The Republic’s Children and Their Burdens in 1930s and 1940s Turkey: The Idealized Middle-Class Children as the Future of the Nation and Image of ‘Poor’ Children in Children’s Periodicals, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.
“Florya Çocuk Kampında”, Cumhuriyet, 7 Temmuz 1938.
Ghojoghi, Ghonche, Osmanlıca Yayınlanmış Çocuk Dergileri: Grafik Tasarım Açısından Bir İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi ABD, İstanbul 2019.
Güdek, Meral, Modernleşme Döneminde Osmanlı’da Çocuk Eğitimi ve Literatürü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi ABD, Ankara 2012.
“Gürbüz Çocuklar”, Cumhuriyet, 27 Nisan 1932.
“Gürbüz Yavrular”, Cumhuriyet, 26 Nisan 1934.
Gürkan, Hasan, “Türk Modernleşmesinde ve Kültür Tarihinde Çocuk ve Çocukluk Algısı”, Kültür ve Çocuk, Ed. Durmuş Aslan, Mustafa Kale, İmray Nur, Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2019, s.55-74.
Gürkan, Hasan, Türkiye’de Tarih Öğretimi: İlköğretim Ders Kitapları (1869-1950), Karahan Kitabevi, Adana 2017.
“Haftanın Beşinci Günü”, Cumhuriyet, 28 Nisan 1932.
Hasan Bedreddin Ülgen, “Floryada… Çocuk Kampı”, Cumhuriyet, 25 Temmuz 1939.
“Hayırperverlik”, Cumhuriyet, 25 Kânunusani 1929.
Hilmi Malik Evrend, “Oyuncakların Rolü”, Cumhuriyet, 2 İkincikânun 1937.
İhsan Şerif, Tarihde İlk Adım, Cilt 1, Maarif-i Umumiye Nezareti, Ankara 1331/1915.
İkinci Türk Tarih Kongresi, Devlet Basımevi, İstanbul 1937.
“İlk Mekteblerimizde Pasif Müdafaa Tecrübesi Başladı”, Cumhuriyet, 2 Birincikânun 1939.
“İlkmektep Yavrularının Kampında Bir Saat”, Cumhuriyet, 6 Temmuz 1936.
İnan, Âfet, “Atatürk ve Tarih Tezi”, Belleten, C 3, S 10, 1939, s.243-246.
“İngilterede Çocuklara Sokakta Yürümek Öğretiliyor”, Cumhuriyet, 3 Kânunuevvel 1928.
“İş Kanunu”, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/ 3330.pdf, Erişim Tarihi: 25.09.2020.
Karpat, Kemal H., İslâm’ın Siyasallaşması: Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması, Çev. Şiar Yalçın, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
“Katil Çocuklar”, Cumhuriyet, 9 Mayıs 1935.
Kâzım Nami, “Çocuk Devletindir”, Cumhuriyet, 26 Nisan 1932.
Kili, Suna, The Atatürk Revolution: A Paradigm of Modernization, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
“Kimsesiz Çocuklar Sizin Çocuklarınızdır”, Cumhuriyet, 30 Mart 1929.
“Küçüklere Bedava Sinema”, Cumhuriyet, 17 Nisan 1937.
“Küçüklere Müjde”, Cumhuriyet, 16 Nisan 1937.
Kültür ve Çocuk, Ed. Durmuş Aslan, Mustafa Kale, İmray Nur, Pegem Akademi, Ankara 2019.
“Küsme Çalış!”, Cumhuriyet, 4 Kânunuevvel 1928.
Mefharet Münif, “Çocuk ve Oyun”, Cumhuriyet, 22 Nisan 1933.
Mefharet Münif, “Çocuk ve Para”, Cumhuriyet, 10 Haziran 1933.
“Mekteplerde Pasif Korunma Tedbirleri”, Cumhuriyet, 12 Birinciteşrin 1939.
“Metruk Çocuklar”, Cumhuriyet, 27 Nisan 1929.
“Muazzam Tahliye Plânı Nasıl Tatbik Edildi?”, Cumhuriyet, 8 Eylül 1939.
Mümtaz Faik, “Aile Besliyen On Üç On Dört Yaşındaki Çocuklar”, Cumhuriyet, 26 Nisan 1929.
Mümtaz Faik, “Fuhşa Düşmüş Kız Çocuklarını Kurtarmak Vazifemizdir”, Cumhuriyet, 28 Nisan 1929.
“Mürefte Azad Obası Açıldı”, Cumhuriyet, 12 Ağustos 1938.
Okay, Cüneyd, Eski Harfli Çocuk Dergileri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999.
Okay, Cüneyd, Osmanlı Çocuk Hayatında Yenileşmeler (1850-1900), Kırkambar Yayınları, İstanbul 1998.
Onur, Bekir, Çocuk, Tarih ve Toplum, İmge Kitabevi, Ankara 2007.
Onur, Bekir, Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara 2005.
Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayıncılık, İstanbul 2002.
Özcan, Azmi, “Sultan II. Abdülhamid”, Türkler, Haz. Hasan Celal Güzel, 12. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.909-930.
Özçelik, Mücahit, “23 Nisan Çocuk Bayramı’nın Ortaya Çıkışı ve 1922- 1929 Yılları Arasında 23 Nisan Kutlamaları”, Gazi Akademik Bakış, C 5, S 9, Kış 2011, s.265-284.
Özdemir, Mehmet, “Balkan Savaşlarının Çocuk Oyunlarına Yansıması ‘Çocuk Duygusu’ Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, C 4, S 2, 2015, s.634-657.
Öztan, Güven Gürkan, Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013.
Peyami Safa, “Sıkı Disiplinden Hür Disipline”, Cumhuriyet, 29 İkincikanun 1938.
Safaeddin Karanakçı, “Çocuk Bayramı ve Sokak Çocukları”, Cumhuriyet, 24 Nisan 1938.
“Sahifemiz”, Cumhuriyet, 30 İkinciteşrin 1939.
Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 1993.
Salâhaddin Güngör, “Çok Çocuklu Annelere Verilecek Mükâfat”, Cumhuriyet, 11 İkincikânun 1939.
Salâhaddin Güngör, “Dizdariye Çocuk Bahçesi”, Cumhuriyet, 21 Haziran 1939.
Salâhaddin Güngör, “Mekteblerde Pasif Müdafaa”, Cumhuriyet, 16 Birinciteşrin 1939.
Sarıkaya, Makbule, “Cumhuriyet Türkiye’sinin İlk Çocuk Haftası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 25, S 75, Ankara 2009, s.465-494.
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanunu”, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/ 3337.pdf, Erişim Tarihi: 11.09.2010.
Suad Derviş, “Bayram Yapmayan Çocuklar”, Cumhuriyet, 24 Nisan 1935.
Suad Derviş, “Çocuğu Hastalanırsa Kadın İşçi Ne Yapar”, Cumhuriyet, 15 Nisan 1936.
“Şehitlere Hürmet!”, Cumhuriyet, 12 Ağustos 1933. Şemsi Mutver, “Çocuk Sevgisi”, Cumhuriyet, 27 Mayıs 1938.
Şener, Sevda, “Türk Tiyatrosunda Çocuk”, Toplumsal Tarihte Çocuk, Haz. Bekir Onur, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993, s.92-100.
Şimşek, Hüseyin, Tanzimat ve Mutlakıyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim Açısından İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Programları ve Öğretim ABD, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2002.
“Taşra, Çocuğun Vereceği İmtihan, Mektebin Vereceği İmtihan”, Cumhuriyet, 29 Haziran 1932.
Tekeli, İlhan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
Tezcan, Mahmut, Çocuk Sosyolojisi, Kök Yayıncılık, Ankara 2005.
Toplumsal Tarihte Çocuk, Haz. Bekir Onur, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993.
Tuğluoğlu, Fatih, “II. Meşrutiyet Döneminde Milliyetçi Bir Çocuk Dergisi: Talebe Defteri (1913-1919)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 15, S 30, 2015, s.99-139.
“Türk Askeri”, Cumhuriyet, 16 Ağustos 1934.
“Türk Kanunu Medenisinin Yürürlükten Kaldırılmış Hükümleri”, https://www.mevzuat.gov.tr/Mevzuat Metin/5.3.743.pdf, Erişim Tarihi: 25.09.2020.
Türk, İbrahim Caner, “Osmanlı Devleti’nde Okul Öncesi Eğitim”, Millî Eğitim, S 192, 2011, s.160-173.
“Umumi Hıfzıssıhha Kanunu”, https://www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/1.3.1593.pdf, Erişim Tarihi: 11.09.2020.
Üstel, Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
“Yavrulara Bahar Pardesüleri”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 1932.
Yerasimos, Marianna, “16-19. Yüzyıl Gravür ve Suluboyalarında Çocuk Figürleri”, Toplumsal Tarihte Çocuk, Haz. Bekir Onur, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993, s.65-75.
“Yerli Malı”, Cumhuriyet, 25 Kânunusani 1934.
Yılmaz, Eray, Türkçe Çocuk Gazetelerinde Osmanlı Kimliği (1869- 1908) Ahlâk, İlim, Dil, Tarih ve Coğrafya, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2020.
Yunus Nadi, “Çocuk Ölümlerini Nasıl Azaltabiliriz?”, Cumhuriyet, 27 Nisan 1934.
Yunus Nadi, “Çocuklara Alâkamızın Bilançosu”, Cumhuriyet, 10 Kânunusani 1933.
Yunus Nadi, “En Büyük Mes’ele: Çocuk Mes’elesi!”, Cumhuriyet, 3 Mart 1931.
Yunus Nadi, “Türk Teşkilâtı Esasiyesinde Tekâmül”, Cumhuriyet, 7 Şubat 1937.
Yunus Nadi, “Yeni Yazı”, Cumhuriyet, 12 Teşrinisani 1928.
Yücel, M. Serhan, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Anaokulları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 9, S 43, 2016, s.995-1004.
Zürcher, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi