CHP PARTİ MÜFETTİŞLERİNİN KALEMİNDEN DEMOKRAT PARTİ’NİN İKTİDARA GELİŞİ

II. Dünya Savaşı’nın getirmiş olduğu koşullarda, Cumhuriyet HalkPartisi (CHP) kadroları içinden çıkan bir grup milletvekili tarafındankurulan Demokrat Parti (DP) kısa sürede halktan büyük bir destekalarak iktidara gelmiştir. 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçimler,Türk tarihinde ilk defa siyasi iktidarın seçim yoluyla el değiştirdiğinetanıklık etmiştir.Çalışmamız, CHP bünyesinde 1923 yılında kurulan ve 1935yılında yapılan düzenlemelerle yetki ve sorumlulukları artırılan partimüfettişleri tarafından kaleme alınan raporlara dayanmaktadır. Büyükbir kısmı milletvekillerinden oluşan parti müfettişleri, sorumluoldukları bölgelerde en az altı ay görev yapmak ve parti çalışmalarınıdenetlemekle görevlendirilmiştir. Altı ayda bir, hazırlamış olduklarıraporları CHP Genel Sekreterliğine gönderen parti müfettişleri,bulundukları bölgedeki parti çalışmaları, Halkevlerinin faaliyetleri,ekonomik ve sosyal sorunlar, siyasi ve politik çekişmeler, halkın istekve şikâyetleri hakkında ayrıntılı bilgiler içeren raporlar kaleme almıştır.Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde bulunan ve 1946-1950 yıllarıarasında kaleme alının parti müfettiş raporlarına dayanançalışmamızda, CHP parti teşkilatının, DP’nin siyasi faaliyetlerine, örgütlenme şekline, halkla kurduğu temasa, seçim propagandasına,CHP’ye yönelik eleştirilerine nasıl baktığı konusu üzerindedurulacaktır. 14 Mayıs 1950 tarihinde gerçekleşen seçim öncesinde vesonrasında, il ve ilçelerde meydana gelen politik çekişmeler, seçimsırasında yaşanan olaylar üzerinde durularak, DP’nin iktidara gelişininCHP parti teşkilatı ve halk tarafından nasıl karşılandığına dair bilgilerverilmeye çalışılacaktır. Amacımız, DP’nin iktidara geliş sürecine vebu süreçte yaşanan olaylara CHP gözünden bakarak, DP üzerineyapılacak çalışmalara az da olsa bir katkı sağlamaktır.

THE DEMOCRAT PARTY’S RISE TO POWER ACCORDING TO THE PARTY INSPECTORS’ REPORTS OF THE REPUBLICAN PEOPLE'S PARTY

The Democratic Party (DP), which was founded by a group of deputies from the Republican People's Party (CHP) under present circumstances of the Second World War, won a landslide victory with great support from Turkish people. In the 1950 elections sit was witnessed for the first time that the political power inspectors’ changed hands with an election. This study is based on party inspectors’ reports, which were prepared by the party inspection body of the Republican People's Party founded in 1923 and became more effective after new arrangements in Party Regulations in 1935. The party inspectors, who were mostly members of parliament, must work at least six months in their own districts and must supervise party activities. Inspectors sent reports that they prepared to the party headquarters twice a year. These reports included detailed and comprehensive information on party activities and activities of community centres in the districts they represented; economic and social problems, political disputes, requests, needs and complaints of people. This study is based on the party inspectors’ reports prepared between 1946–1950 and how the Republican People's Party organization evaluated and interpreted the Democratic Party’s political activities, organizational structure, communication with society, electioneering, criticism against the Republican People's Party will be examined. By stressing the political disputes emerged in towns and districts, various developments before and after the election on May 14, 1950, information on how the Democratic Party was received by the Republican People's Party and Turkish public will be given. The aim of this study is to contribute to the historical research studies on the Democratic Party, by looking at the Democratic Party’s rise to the power and developments during this period through the lens of the Republican People's Party.

PDF

___

Akter, Ahmet, “CHP Parti Müfettişliği Teşkilatı ve Teftiş Raporlarına Göre Taşköprü”, Uluslararası Taşköprü Pompeiopolis Bilim Kültür Sanat Araştırmaları Sempozyumu (10-12 Nisan 2017) Tam Metin Kitabı, Ed. Mustafa Eğilmez, Serap Balcı, Kastamonu.
Akter, Ahmet, “CHP Teftiş Raporlarına Göre Bolvadin”, Uluslararası Bolvadin Sempozyumu (13-15 Ekim 2017), Yayınlanmamış Bildiri Metni, https://www.academia.edu/34888325/Ahmet_Akter__CHP_TEFT%C4%B0 %C5%9E_RAPORLARINA_G%C3%96RE_BOLVAD%C4%B0N.docx (Erişim Tarihi: 02.05.2018)
Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi ve Programı, 1931.
Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, 1342-1339.
Cumhuriyet Halk Fırkası Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları 10-18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
Cumhuriyet Halk Partisi Teftiş Yönetmeliği, Ankara 1948.
Çakmak, Fevzi, “Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde CHP Kurultay Görüşmeleri ve Müfettiş Raporlarına Göre Parti Teşkilatının Karşılaştığı Sorunlar (1945-1950)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C XVII, S 34, Bahar 2017.
Çetin, Hüseyin, CHP Parti Müfettişlik Raporlarına Göre Tek Parti Döneminde Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2015.
Erdoğan, Aydın, Cumhuriyet Halk Partisi Tüzükleri: Dünü, Bugünü 1923-2000, Berok Matbaacılık, Ankara 2000.
İnan, Süleyman, “CHP Müfettişi Cemal Karamuğla’nın Raporlar Işığında Bir Taşra Kenti Olan Denizli’de 1950 Seçimleri ve Gösterdikleri”, Atatürk Dergisi (Journal of Atatürk), C IV, S 3.
Kocaoğlu, Bünyamin, “CHP Teftiş Raporlarına Göre Kocaeli Vilayeti’nde Parti Halk İlişkileri ve Partinin Siyasi Durumu (1940-1944)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu (3-4-5 Nisan 2015) Bildirileri, Editörler: Haluk Selvi-Bilal Çelik-Ali Yeşildal, Kocaeli 2016.
Koçak, Cemil, “Tek-Parti Döneminde CHP Parti Müfettişliği’ne İlişkin Ek Bilgi(ler)”, Mete Tunçay’a Armağan, Derleyenler:Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora, Murat Koraltürk, İletişim Yayınları, I. Baskı, İstanbul 2007.
Koçak, Cemil, “Tek-Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nde Parti Müfettişliği”, Geçmişiniz İtinayla Temizlenir, Yayına Hazırlayan: Cemil Koçak, İletişim Yayınları, 6.Baskı, İstanbul 2011.
Koçak, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2014.
Koçak, Cemil, Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945), Cilt 2, İstanbul 1996.
Kopar, Metin, “CHP Teftiş Raporlarına Göre II. Dünya Savaşı Yıllarında Gaziantep”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 10, S 3, Gaziantep 2011.
Mayak, Faysal, “Adnan Menderes’in Teftiş Raporuna Göre Cumhuriyet Halk Partisi Antalya Örgütünün Çalışmaları”, ÇTTAD, VI/15, Güz 2007.
Şeker, Kadir, “CHP Parti Müfettişlerinin Isparta ve İlçe Halkevi Raporları (1940-1942)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S 24, Aralık 2011.
Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 4.Basım, İstanbul 2005.
Turan, Murat, CHP’nin Doğu’da Teşkilatlanması (1923-1950), Libra Yayıncılık, İstanbul 2011.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/10.51.19.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/10.51.20.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/3.11.2.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/6.32.1.7.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/612.126.9.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/614.10.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/614.7.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/614.6.2.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/616.18.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/618.26.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/624.51.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/624.52.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/637.104.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/650.164.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/652.171.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/654.181.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/663.223.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/664.224.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/665.233.2.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/667.242.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/671.263.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/681.307.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/687.336.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/688.339.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/705.403.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/710.425.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/714.440.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/716.446.1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/717.451.2.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01/723.476.1.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi