HİTİT MİTOLOJİK BELGELERİNDE OCAK KAVRAMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME: ANADOLU OCAK İNANCI

“Ocak” kavramının Anadolu’ya nasıl geldiğini anlamak için tarih öncesi dönemlere doğru bir yolculuk yapmak kaçınılmazdır. Günümüz Anadolusunda hâlen kullanılmaya devam eden ocak teriminin tarihî yolculuğunun en önemli evresi Hitit Devleti dönemidir demek yanlış olmayacaktır. Nitekim Anadolu’nun ilk yazılı belgelerine sahip olan Hititler, çivi yazılı belgeleri ile Anadolu kültür tarihinin en erken kayıtlarını sunmaktadır. Bu yazılı kayıtlarda, ocak etrafında yapılan kurban ve bayram törenleri, büyü ve fal gibi çeşitli ritüeller çivi yazılı belgelerde detaylı bir şekilde tasvir edilmektedir. Bu belgelerdeki ocak kavramı üzerine yapılmış çalışmaların sayısı oldukça fazladır. Bu çalışmalardan, Hititlerin ocak kavramına vermis oldukları değer açıkça anlaşılmaktadır. Yazılı kayıtların önemli bir kısmını oluşturan Hitit mitolojik belgeleri ise Hititlerin dini inanışlarını detaylı bir şekilde yansıtmaktadır. Bu belgeler, yerleşik hayata geçişten itibaren Anadolu’da önemli sayılan ocak kavramının elde ettiği yeni anlamlarla birlikte Hitit dinî hayatının ayrılmaz bir parçası olduğuna işaret etmektedir. Hititlerin korkuları, öfkeleri ve umutlarını içeren inanç sistemini yansıtan bu belgeler, Anadolu mitolojisinin ocak terimi ile ilgili ilk belgeleri sayılmaktadırlar. Bu denli önemli görevlere sahip olan bu belgeler üzerinde yapılan çalışmaların arasında ocak kavramı üzerine olanların azlığı bu çalışmanın ortaya çıkış sebebi olmuştur. Bu çalışma, Hitit mitolojik belgelerinde geçen ocak kavramını tanımlamak ve bu tanımın Anadolu ocak inancı ile ilişkisini belirlemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hitit Mitleri, Ocak, Aile, Anadolu Ocak Kültü

A REVIEW ON THE TERM OF HEARTH IN HITTITE MYTHOLOGICAL DOCUMENTS: ANATOLIAN HEARTH BELIEF

In order to find out how the concept of “hearth” has come to Anatolia, it is inevitable to travel in time towards the prehistoric ages. It would not be wrong to indicate that the most important period of this journey has been the period of Hittite State. With their cuneiform documents, Hittites, who have the first Anatolian written documents, provide the earliest records of Anatolian cultural history. In these records, various rituals such as sacrificial rites, festivals, sorcery and fortune telling carried out around the hearth were depicted in detail. It is simply understood that the Hittites have highly valued the concept of hearth. Hittite mythological documents, which consist of a substantial part of these records, reflect the religious beliefs of Hittites. These documents point out that with its various new meanings, the term of hearth which has been considered very important since the settled life in Anatolia, becomes the inseparable part of Hittite religion. These documents that reflect the belief system including the fears, angers and hopes of the Hittites are regarded as the first records of Anatolian mythology related to the term of hearth. Among the studies on mythological documents of Hittites, there is a scarcity of the ones related to the hearth term. The lack of the studies carried out on the hearth term in mythological texts has been the reason of this study. This study aims to identify the hearth in Hittite mythological documents and to determine the relationship between this identification and Anatolian hearth belief.

Keywords:

Hittite Myths, Hearth, Family, Anatolian Hearth Cult,

PDF

___

REFERENCES Ardzinba, V. (2010). Eskiçağ Anadolu Ayinleri ve Mitleri, (Trans. Orhan Uravelli). Ankara: Kafdav Yayınları.
Arıkan, Y. (1998). Hitit Mitolojisi Hakkında, Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Sempozyumu Bildirileri Kitabı (s.161-173), Ardahan.
Aydemir, A. (2013). Sarıkız Efsanesindeki Sarıkız ve Eski Türk İnançlarındaki Albız Üzerine. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/6, 61-67.
Candan, E. (2005). Türklerin Kültür Kökenleri, (5. Baskı). İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
Ceylan, A. (2001). Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi/ 26, 29-41.
CHD- The Hittite Dictionary (2019). (ed. H. Güterbock, H.A. Hoffner, Theo P.J. Vanden Hout, P.M.Goedegebuure). Chicago: The Oriental Institute of The University of Chicago.
CTH- Catalogue des textes hittites. (1971). (2.edition). (ed. E. Laroche).
Çevik, Ö. and Vuruşkan, O. (2015). Ulucak Höyük 2012-2013 Yılı Kazı Çalışmaları. (Ed. H. Dönmez). In XXXVI. Kazı Sonuçları Toplantısı (1) (s. 583-599), Gaziantep.
Delaney, C. (1991). The Seed and the Soil: Gender and Cosmology in Turkish Village Society. Los Angeles: University of California Press.
Duymaz, A. and Şahin, H. İ. (2008). Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnaniş ve Uygulamalar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/11/19, (116-126).
Duru, R. (1993). Höyücek Kazıları 1991, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı/1 (47-154), Ankara.
Duru, R. (1996). Kuruçay Höyük II, 1978- 1988 Kazılarının Sonuçları Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Yerleşmeleri. Ankara: TTK.
Duru, R. and Umurtak, G. (2005). 1988–1992 Yılları Arasında Yapılan Kazıların Sonuçları, Ankara: TTK.
Ekici, M. and Öger, A. (2007). Türklerde Ocak Kültü ve Bu Kültün Alevilik İnancına Yansımaları, 2. Uluslararasi Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı/2 (ed. F. Kılıç; T.Bülbül), (s. 1357-1367), Ankara.
Erol, Ç. (2007). Türkiye Türkçesinde Kalip Sözler Üzerine Bir İnceleme, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Eyüpoğlu, İ. Z. (2007). Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Derin Yayınları.
Hodder, I. (2006). Çatalhöyük Leoparın Öyküsü. (Trans. D. Şendil), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Hoffner, H. A. (1998). Hittite Myths. (ed. Gary M. Beckman). Atlanta, Georgia: Scholars Press.
Hood, S. (1951) Excavations at Tabara el Akrad, 1948–49. Anatolian Studies/1, Ankara: British Institute of Archaeology at Ankara, 113-117.
Işıklı, M. (2005). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürünün Karaz, Pulur ve Güzelova Malzemesi Işığında Tekrar Değerlendirilmesi, (Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi. (1990). (Ed. Otten, H. and Rüster, C.), Berlin: Gebr, Mann Verlang.
Koşay, H. Z. (1976). Keban’ın Pulur (Sakyol) Höyük Kazısında Bulunan Kutsal Ocaklar, Türk Tarih Kongresi/8 (s. 77-80), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
KUB- Keilschrifturkunden aus Boghazköi. (1924). (Ed. Güterbock and Albrecht Goetze). Berlin.
Kumartaşlıoğlu, S. (2014). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak İyeleri, Karadeniz Araştırmaları/43, 175-190.
Kvæstad, C. F. (2010). House Symbolism and Ancestor Cult in the Central Anatolian Neolithic, (M.A. Thesis), University of Bergen Archaeology Department of Archaeology, History, Cultural Studies and Religion.
Lamb, W. (1956). Some Early Anatolian Shrines, Anatolian Studies/6, Special Number in Honour and in Memory of Professor John Garstang, Ankara: British Institute at Ankara, 87-94.
Macqueen, J. G. (2013). Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, (3. Baskı), (Trans. Esra Davutoğlu), Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Marcuson, H. and Hout, T. (2015). Memorization and Hittite Ritual: New Perspectives on the Transmission of Hittite Ritual Texts, Journal of Ancient Near Eastern Religions/15, 143-168.
Mellaart, J. (1970). The Second Millennium Chronology of Beycesultan, Anatolian Studies/20, The British Institute of Archaeology at Ankara, 55-67.
Mellaart, J. (2003). Çatalhöyük, Anadolu’da Bir Neolitik Kent. (Trans. G. B. Yazıcıoğlu), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Özcan, M. (1993). Yozgat Mercimektepe Höyüğü 1991 yılı Kurtarma Kazısı, Müze Kurtarma Kazıları Semineri/3, (s. 377-388), Yozgat.
Özdemir, N. (2019). Kayıp Tanrı Mitosları: Kraliçe Aşmunikal’in Kaybolan Fırtına Tanrısı, International Symposium On Mythology Proceedings Book, Ardahan.
Özdoğan, M.; Karul, N. And Ayhan, A. (1999). Kırklareli Höyüğü 1997 Yılı Kazısı, (Ed. İ. O. Akkın, B. Vargün, T. Seferoğlu, E. Kaçar and N. Şenel), (s. 668-707), In XX. Kazı Sonuçları Toplantısı/1. (Ed. K. Olşen, F. Bayram, H. D Dönmez, K. Ataş, N. Güder and N. Toy), (s. 139-164), Ankara.
Özdoğan, E.; Schwazberg, H. and Özdoğan, M. (2008). 2006 Yılı Kırklareli Höyüğü Çalışmaları, (Ed. K. Olşen, F. Bayram, A. Özme, K. Ataş, Y. Kepenek, H. Dönmez and C. Süvari), In XXIX. Kazı Sonuçları Toplantısı/1. (s. 19-58). Ankara.
Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisine Giriş. (2. Cilt). Ankara: TTK Yayınları.
Sagona, A. G.; Erkmen, M.; Sagona, C. and Thoma, I. (1996). Excavations at Sos Höyük, 1995 Second Preliminary Report, Anatolia/46, 27-52.
Şahoğlu, V. (2008). Liman Tepe and Bakla Tepe: New Evidence for the Relations between the Izmir Region, The Cyclades and the Greek Mainland during the Late Fourth and Third Millennia BC, (Ed. H. Erkanal, H. Hauptmann, V. Şahoğlu, R. Tuncel), In Proceedings of the International Symposium The Aegean in the Neolithic, Chalcolithic and the Early Bronze Age, (s. 483-501),. Ankara.
Selçuk, A. (2004). Tahtacılar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Takaoğlu, T. (2000). Hearth Structures in the Religious Pattern of Early Bronze Age Northeast Anatolia, Anatolian Studies/ 50, Ankara: The British Institute of Archaeology at Ankara, 11-16.
Tanyu, H. (1976). Türklerde Ateşle İlgili İnanışlar, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri Kitabı IV (s. 287-292), Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi.
Taş, İ. (2011). Hitit Çivi Yazılı Belgelere Göre Ocak Kültü ve Ocağın Kutsallığı Üzerine Bazı Gözlemler, KUBABA/18, 7-18.
Uhri, A. (2003). Ateşin Kültür Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Ünal, A. (1988). Hittite Architect and A Rope- Climbing Ritual, Belleten LII/205, 1470-1503.
Yıldırım, M. (2014). Antik Dönemlerde Adana’da Dini İnanç, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1, 35-48.
Yörükân, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm. Ankara: Ötüken Neşriyat.