BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA BİTLİS VE MUŞ’UN KURTARILMASI VE MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN ROLÜ
Büyük güçler tarafından “hasta adam” olarak değerlendirilen Osmanlı Devleti’nin paylaşılması süreci, Trablusgarp Harbi ile başlamış ve İstiklal Harbi’ne kadar sürmüştür. Bu süreçte Osmanlı ordusu ve Mehmetçik, çok değişik coğrafyalarda ve cephelerde büyük fedakârlıklar göstererekmücadeleetmiştir.AncakOsmanlıDevletikendisine karşı yürütülen bu paylaşım mücadelesine karşıkoymayaçalışırkensiyasal,diplomatik,ekonomikveaskerî alanlarda yaşanan sorunlara ilave olarak savaşların uzun yıllar sürmesi nedeniyle kendi ordusunun personel ve malzeme destekleme imkânları azalmış, sonuç olarak itilaf hâlindeki muhasımlarıyla baş edebilmekten oldukça uzak bir hâle gelmiştir. BalkanHarbi’nitakipedensüreçte,Osmanlıordusununyenidentoparlanmasınayönelikyapılan çalışmalararağmenBirinciDünyaSavaşı’nın başlangıcında, özellikle Ruslara karşı Doğu Cephesi’nde yapılanharekâttabüyükkayıplarverilmişvebirliklerinmoral/motivasyonu zarar görmüştür. Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal Paşa emir komutasındaki 16’ncı Kolordu Komutanlığının Muş ve Bitlis bölgesinde gerçekleştirdiği ve 8 Ağustos 1916 tarihinde Muş ve Bitlis’in kurtarılmasıyla sonuçlanan harekât, Türk harp tarihinde kazanılan önemli zaferler arasında yerini almıştır. BukapsamdaAskerîTarihveStratejikEtüt(ATASE)DaireBaşkanlığıArşivindeyeralanbelgelerbaşta olmak üzere süreli yayınlar ile yerli ve yabancıliteratür taramasıyla hazırlanan makalenin amacı; Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde yaşanan gelişmeler, Bitlis ve Muş’un kurtarılması ile Mustafa Kemal Paşa’nın bu harekâta katkısını araştırmacıların dikkatine sunarak yapılacak yeni çalışmalara ışık tutmaktır.
___
- A. Arşivler
- Gnkur. ATASE D. Bşk.lığı Arşivi
- B. Kitaplar
- A (Ali İhsan Sabis); Balkan Savaşı’nda Neden Bozguna Uğradık, İstanbul, Alfa Yay., 2012. ARI, Kemal; Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1997.
- ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, İş BankasıYayınları, 2. Baskı, Ankara, 1984.
- BAYUR, Yusuf Hikmet; Türk İnkılabı Tarihi, C II, Kısım IV, Ankara, TTK Basımevi, 1952.
- -----; Türk İnkılabı Tarihi, C III, K. I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.
- BELEN, Fahri; Çanakkale Savaşı, İstanbul 1935, s. 15, 16.
- Belgelerle ATATÜRK; MSB Yayınları, Ankara 1999.
- BİLSEL, Cemil; Lozan, C I, İstanbul, Ahmet İhsan Matbaası, 1933.
- Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi: Osmanlıİmparatorluğunun Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi; Ankara, Gnkur. Basımevi, 1991.
- Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (04 Haziran 1915-09 Ocak 1916); V. Cilt, III. Kitap, Gnkur. ATASE D. Bşk.lığı Yay, Ankara, Gnkur. Basımevi, 2012.
- Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi, (Amfibi Harekât); V. Cilt, II. Kitap, Ankara, Gnkur. Basımevi, 2012.
- Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915) V. Cilt I. Kitap; Gnkur. ATASE D. Bşk.lığı Yayınları, Gnkur. Basımevi, Ankara, 2012.
- Cemal Paşa; Hatırat, Yayına haz. Metin MARTI, Arma Yayınları, İstanbul, 1996.
- Çanakkale Muharebelerinde 19’uncu Tümen Cerideleri, 1, 2. Cilt, Ankara, Gnkur, Basımevi, 2015.
- Esat Paşa’nın Çanakkale Anıları; Baha Matbaası, İstanbul 1975.
- Görgülü, İsmet; Çanakkale Zaferi’nin Komuta Kadrosu, İstanbul, Harp Akademileri Basımevi, 1990,
- Harb-i Umumi’de Çanakkale Muharebat-ı Bahriyesi; İstanbul, Erkân-ıHarbiye Mektebi Matbaası, 1336.
- Mahmut Muhtar; Maziye Bir Nazar, Yay. haz. Nurcan FİDAN, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1999.
- Mustafa Kemal; Arıburnu Muharebeleri Raporu, Yay. Haz. Hülya TOKER, Sema DEMİRTAŞ, Gnkur. ATASE Bşk. Yay., Ankara, 2011.
- -----; Anafartalar Muharebelerine Ait Tarihçe, Yay. haz. Hülya TOKER-Sema DEMİRTAŞ, Ankara, ATASE D. Bşk.lığı Yay., 2011.
- Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, C I; Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay. Ankara, 2005.
- SANDERS, Liman von; Türkiye’de Beş Sene, Dersaadet, Matbaa-i Askeriye, 1337.
- TOKER, Hülya; Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri (Belge ve Fotoğraflarla), Ankara, Gnkur. Basımevi, 2014.
- TOKER, Hülya-TOKER, Mustafa; Çanakkale Muharebeleri Kronolojisi, İstanbul, Alfa Yay., 2015.
- Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (1908-1920); III. Cilt, 6’ncı Kısım, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1996.
- Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III. Cilt 6’ncı Kısım (1908-1920); Ankara, Gnkur. Basımevi, 1971.
- Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri-Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik; C X Ankara, Gnkur. Basımevi, 1985.
- YURTTAKAL, Ahmet; Cevat Çobanlı Paşa Çanakkale Kahramanı, İstanbul, 2014.
- C. Tezler
- AVCI, Sinan; “Çanakkale Savaşlarında Alman Askerî Heyeti ve Yardımları,” Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale, 1997.
- COŞKUNOĞLU, Cihangir; Yemen Vazat-Luhye Mıntıka KumandanlığıHarp Ceridesine Göre I. Dünya Savaşı ve Yemen Cephesi, ÇankırıKaratekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Çankırı, 2015.
- ISSN: 1303-9342
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 1976
- Yayıncı: MSB Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı
Sayıdaki Diğer Makaleler
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA BİTLİS VE MUŞ’UN KURTARILMASI VE MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN ROLÜ