Fatih SATIL, Ahmet Zafer TEL, Merve Kevser FURKAN

Adıyaman ilinde el sanatlarında yararlanılan bitkiler üzerine etnobotanik bir araştırma

Bu çalışmada, Adıyaman ilinde yapılan etnobotanik araştırmalar kapsamında halk arasında el sanatlarında kullanılan bitkiler araştırılmıştır. Çalışmada halkın mutfak eşyası, sepet, nazarlık, süpürge, oyuncak vb. çeşitli el sanatlarında yararlandığı bitkiler belirlenerek bu bitkilerin kullanım şekilleri ortaya konmuştur. Çalışma; Adıyaman merkez ve merkeze bağlı 8 ilçe ile bu ilçelerdeki 30 yerleşim biriminde gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bölgede kurulan 3 yerel pazarda araştırma yapılmıştır. Araştırmalar sonucunda 25 familyaya ait toplam 39 taksonun yörede el sanatlarında kullanıldığı tespit edilmiştir. En çok kullanımın olduğu ilk 5 familya; Betulaceae (14), Platanaceae (11), Salicaceae (10), Fagaceae (9) ve Poaceae (8). En çok yararlanılan ilk 5 takson ise; Platanus orientalis (11), Juglans reyi (10), Carpinus orientalis (9), Quercus infectoria (7) ve Phragmites australis (7) şeklindedir. Bitkilerin en çok dal ve gövde kısımlarından yararlanılmaktadır. Bunları çoktan aza doğru; meyve, yaprak, çiçek, tohum ve mazı takip etmektedir. Bitkilerden; 27 mobilya/ahşap malzemesi (beşik, baston vb.), 17 mutfak eşyası (kaşık, kepçe vb.), 9 adet süs, nazarlık ve tesbih vb., 7 adet hayvan barınağı (arı kovanı, kafes vb.), 6 adet oyun ve oyuncak, 5 adet yapı ve çit malzemesi, 5 adet müzik aleti, 5 adet ip/halat vb., 3 adet sepet/hasır, 3 adet süpürge ve 3 adet boya yapımında yararlanıldığı tespit edilmiştir. Merdane yapımında kullanılan Fraxinus angustifolia subsp. syriaca ve Süpürge yapımında kullanılan Scrophularia canina subsp. bicolor’ın kullanımını ilk defa bu çalışma ile ortaya konmuştur.

An etnobotanic research on plants used in handicraft in Adıyaman

In this study, the plants used in handicrafts among the people in Adıyaman were investigated. The plants that the people used in various handicrafts such as kitchen items, basket, amulet, broom and toys were determined and the usage patterns of these plants were revealed. The study was carried out in Adıyaman center and 8 districts and 30 settlements connected to them. In addition, research was conducted in local markets established in the region. As a result of the research, it was determined that a total of 39 taxa belonging to 25 families were used in handicrafts in the region. The first 5 families with the most use; Betulaceae (14), Platanaceae (11), Salicaceae (10), Fagaceae (9) and Poaceae (8). The most used 5 taxa are; Platanus orientalis (11), Juglans regia (10), Carpinus orientalis (9), Quercus infectoria (7) and Phragmites australis (7). The branches and trunk parts of the plants are mostly used. These are from many to less; followed by fruit, leaves, flowers, seeds and gall. From plants; 27 furniture / wooden items (cradle, walking stick, etc.), 17 kitchen items (spoon, ladle, etc.), 9 ornaments, amulets and rosaries etc., 7 animal shelters (beehives, cages etc.), 6 games and toys, 5 building and fence materials, 5 musical instruments, 5 ropes etc., 3 baskets/wicker, 3 brooms and 3 paints. The use of Fraxinus angustifolia subsp. syriaca used in roller production and Scrophularia canina subsp. bicolor used in broom production were revealed for the first time with this study.

PDF

___

Akan H, Bakır Sade Y (2015) Kahta (Adıyaman) Merkezi ve Narince Köyünün Etnobotanik Açıdan Araştırılması. BEÜ Fen Bilimleri Dergisi 4(2): 219-248.
Akan H, Balos MM, Aslan, M (2013) Şanlıurfa (Güneydoğu Anadolu Bölgesi)’da el yapımı müzik aletleri üzerine bir etnobotanik araştırma. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 6(1): 93-100.
Aslan M, Akan, H, Balos M (2019) Şanlıurfa'da bazı odunsu bitkilerin etnobotaniği üzerine bir araştırma. Ot Sistematik Botanik Dergisi 18(1): 117-136.
Davis P (1965-1985) Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Davis P, Mill RR, Tan K (1988) Flora of Turkey and East Aegean Islands (Supplements I), Vol. 10, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Eğilmez Ç, Tel AZ (2016) Gölbaşı Gölleri Havzası’nın (Adıyaman) Vejetasyonu. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi (BIBAD). Nobel Bilimsel Dergileri 9(2): 33-50.
Ekim T, Akan H, Çetin E. and Polat T (2005) The flora of Kuyulu Erosion District (Adıyaman / Turkey), Asian Journal of Botany 4 (2): 171-183.
Ekinci M (2011) Adıyaman İl Çevre Durum Raporu, Adıyaman Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü, Adıyaman.
Ertug F, Tümen G, Çelik A (2003) Buldan (Denizli) Etnobotanik Alan Araştırma Raporu 2002 yılı çalışması, Türkiye Bilimler Akademisi. TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür Envanteri Pilot Bölge Çalışmaları 76-87.
Gelse A (2012) Adıyaman ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman, 213s.
Güldaş N (2009) Adıyaman İlinde Etnobotanik Değeri Olan Bazı Bitkilerin Kullanım Alanlarının Tespiti. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman, 53 s.
Güner A, Özhatay N, Ekim T, Başer KHC (2001) Flora of Turkey and East Aegean Islands (Supplements II), Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Kahveci E, Malkoçoğlu S. Yeşilkaya M, Kahveci SNİ (2017) Tokat İl Merkezi ve İlçelerinde Yetişen Bazı Odunsu Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi 6(2): 62-75.
Karahan F, Altay V, Mustafa, K (2015) Antakya’nın El Sanatlarında Kullanılan Odunsu Bitkiler Üzerine Etnobotanik Bir Çalışma. International Journal of Scientific and Technological Research 1: 1-18.
Kocabaş YZ, Çömlekcioğlu N, İlçim A (2016) Bazı Odunsu Bitki Türlerinin Kahramanmaraş İl Merkezi Ölçeğinde Etnobotanik Yönleri. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi 12: 60-69.
Oğuz MÖ, Köksal G (2006) 2005 Yılında Türkiye’de Geleneksel Tarım Aletleri, Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THMBER).
Oymak E (2018) Bozova (Şanlıurfa) halkının kullandığı doğal bitkilerin etnobotanik özellikleri. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi, Şanlıurfa, s.119
Polat R, Satıl F (2010) Havran ve Burhaniye’de (Balıkesir) Etnobotanik Araştırmaları. TUBA Kültür Envanter Dergisi (TÜBA-KED) 8: 65-100.
Polat R, Çakılcıoğlu U, Ertuğ F, Satıl F (2012) An evalution of ethnobotanical studies in Eastern Anatolia. Biological Diversity and Conservation (BIODICON) 5(2): 23-40.
Polat R, Satıl F, Selvi S (2013) Havran ve Burhaniye (Balıkesir) Yörelerinde El Sanatlarında Yararlanılan Bitkiler Üzerine Etnobotanik Araştırmalar. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 29(1): 95-100.
Satıl F, Tümen G, Dirmenci T, Çelik A, Arı Y, Malyer H (2007) Kazdagı Milli Parkı ve Çevresinde (Balıkesir) Etnobotanik Envanter Çalışması 2004-2006. TUBA Kültür Envanter Dergisi 5: 171-203.
Tel AZ, Şahin MS (2016) Ali Dağı ve Ziyaret Tepesi (Adıyaman/Türkiye) Vejetasyon Tiplerinin Floristik Kompozisyonu Üzerine Bir Araştırma. The Journal of ADYUTAYAM 4(1): 1-19.
Tel AZ, Şimşek A (2017) Ulubaba Dağı’nın (Adıyaman) Vejetasyon Yapısının Endemik ve Nadir Taksonları ve Bunların IUCN Kategorilerine Göre Değerlendirilmesi. Commagene Journal of Biology 1(1): 51-56.
Tel AZ, Tak MA (2018) Research on the Flora of Karagöl (Sülüklü Lake) Basin (Gerger/Adiyaman). The Journal of ADYUTAYAM 6(1): 40-53.
Tubives (2021) http://www.tubives.com/ Accessed July 2021