KUZEYBATI ANADOLU GELENEKSEL KADIN GİYİMLERİNDE ARKALIKLAR VE İHRAMLAR

Anadolu’nun her bölgesinin kendine özgü geleneksel giyim-kuşamı vardır. Her bölgenin giyim-kuşam parçalarının dokuma malzemeleri, dokuma teknikleri, kesimleri, nakışları, bezeme elemanları ve renkleri farklıdır. Giyimin temel parçalarından başka giyime eklenen kuşam parçaları yer alır. Dilimizde “giyinip-kuşam” ifadesi; giyim ve giyime eklenen parçaları içine alır. Kuşak, kemer, bel bağları, takılar ve benzeri parçalar kuşama girer. Kuşam parçaları, giyenin sosyal statüsünü, medeni durumunu da belirtirler. Bu yazıda Kuzeybatı Anadolu’daki giyim-kuşam parçalarından arkalıklar ve ihramlar ele alınmıştır. Arkalıklar farklı isimler altında Anadolu’nun çeşitli bölge giyimlerinde kullanılmaktadır. Arkalık; bütünü kare olup köşegen doğrultusunda katlanıp, üçgen şekline getirildikten sonra arkaya bağlanan kuşağa denir. Arkalıkların bele iyi sarılması için üçgenin bele gelen uçlarına elde örme ipler dikilir. Arkalık ve ihramlar da bel bağları gibi evli kadın giyiminde yer alırlar. Arkalıklara Kuzeybatı Anadolu’da; “arkalık”, “arkalaç”,“şal”, “şal kuşak”, “kuşak”, “ kozalı kuşak”, “yan peşkir” gibi isimler verildiği görülür. Arkalıklar ve ihramlar genellikle “çulfalık” denilen bez tezgâhlarda 37-40 cm eninde bez ayağı ya da dimi örgüyle çözgü ve atkısı yünden dokunur. Nakışları cicim tekniğinde yapılır. Kumaştan iki ya da üç kanat kumaş uzun kenarlardan dikilerek kare şekline getirilir. Dokumadan kalan uzun çözgülerden saçaklar yapılır. Bazen saçaklar sonradan eklenir. , Bursa ve Çanakkale bölgelerinde arkalıkların zemin örgüleri, nakışları ve renkleri farklıdır. İhramlar Çanakkale -Ayvacık geleneksel giyiminde arkalıklar gibi ensiz dokunmuş kumaşlar uzun kenarlarından dikilerek kare şekline getirilir. Kare şeklindeki ihram üçgen katlanır ve arkaya getirilerek bele bağlanır. İhramlar 37-40 cm enindeki üç en birleştirilerek yapılır. Arkalıklar sadece giyimde kullanılırken, ihramlar giyimde, bebeklerin sırta bağlanarak taşınmasında, gerektiği zaman bohça olarak, yağmurlu ve soğuk günlerde şal gibi omuza alınarak kullanılır. İhramlar bez ayağı örgüyle yünden tek renkli ya da ekose dokunurlar. Arkalıklar ve ihramlar giyime güzel bir görünüm vermenin yanında beli de sıcak tutarlar.

Anahtar Kelimeler:

Kuzeybatı Anadolu, Arkalık, Şal, Kuşak, İhram., Northwest Anatolia, Shawl, Belt, İhram, Clothing.

SHWALS AND IHRAMS IN TRADITIONAL WOMEN CLOTHES IN NORTHWEST ANATOLIA

Each region of Anatolia has its own traditional clothing. According to the regions, the materials, weaving techniques, cuts, patterns, decoration elements and colors of the clothing pieces are different. Apart from the basic parts of the clothing, there are pieces of clothing added to the clothing. In our language, dressing with care is called "dressing". Belts, waist ties, jewelry and similar items are included in the accessory. ____________________________________________________________________________________ *Prof. Sakarya Üniversitesi, Sanat Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü atlihanserife@gmail.com ORCID: 0000-0002-3286-3893 Clothing pieces also indicate the social status and marital status of the wearer. In this article, shawls and ihrams, which are clothing items in Northwest Anatolia, are discussed. Shawls are used in various regional clothing of Anatolia under different names. Since shawls are brought to the back and tied to the waist in clothing. Shawls and ihrams are also included in married women's clothing like waist ties. Shawls in Northwest Anatolia; It is seen that names such as arkalık, arkalaç, şal, “shwal belt”, "girdle", "belt with tassels", "side peşkir" are given. Shawls are generally woven on cloth looms called çulfalık, in 37-40 cm wide with plain or twill weave with woolen warp and weft. Patterns are made in cicim technique. It is made into a square shape by sewing from the two longest sides of the fabric. Fringes are made from the long warps left from the weaving. The square shaped belt is folded in the diagonal direction to form a triangle, wrapped around the waist with the ropes tied to the ends and tied at the back. The ground weaves, patterns and colors of the shawls are different in Balıkesir, Bursa and Çanakkale regions. Ihrams In Çanakkale-Ayvacık traditional clothing, fabrics such as shawls are sewn from the edges to form a square, folded into a triangle, and tied to the waist. Ihrams are made by combining three widths of 37-40 cm. While shawls are used only in clothing, ihrams are used in clothing, to carry babies by tying them on the back, as a bundle when necessary, and to be carried over the shoulder like a shawl on rainy and cold days. Ihrams are woven in a single color of wool or plaid, using a plain weave. Shawls and ihrams where they are used are woven on the cloth loom called çulfalık in the regions. Shawls and ihrams not only give a good look to clothing, but also keep the waist warm.

Keywords:

Kuzeybatı Anadolu, Arkalık, Şal, Kuşak, İhram., Northwest Anatolia, Shawl, Belt, İhram, Clothing.,

PDF

___

Altuntaş, Yener, Yüksel Şahin ve Mücella Kahveci, Bursa İli Halk Oyunları Kıyafetleri Teknik Çizimleri, Kültür Bakanlığı, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları: 177, Maddi Kültür Dizisi: 9, Ankara 1993.
Atlıhan, Şerife “Çanakkale- Ayvacık Yörük ve Türkmen Giyimlerinde Gergiler (Önlükler), Hars Akademi Uluslararası Hakemli, Kültür, Sanat ve Mimarlık Dergisi, Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar özel Sayısı, Mart 2022.
_______,_____“Traditional Weaving in One Village of Settled Nomads in Northwest Anatolia”, Oriental Carpet and Textile Studies, Volume IV. Edited by Murray L. Eiland, Jr. Robert Pinner and Walter B. Denny, Berkeley, California 1993, pp.77-88.
Başaran, Fatma Nur, “Çanakkale İli Biga İlçesi Pomak El Dokumaları ve Pomak Genç Kız Kıyafeti” , Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danışman: Cavidan Ergenekon, 1996.
Demirsipahi, Cemil, Türk Halk Oyunları, Türkiye İş Bankası Yayınları Folklor Dizisi: 2, Ankara 1975.
Eray, Fatma, “Bursa’da Geleneksel Kadın Giyimleri” Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi, Kültür ve Sanat, sayı 36, Aralık 1997.
Erkan, Sema, “Bursa Uludağ Türkmen Köylerinde Giyim Kuşam Geleneği (Kocakavacık) Halk Kültüründe Giyim-Kuşam ve Süsleme Uluslararası Sempozyum Bildirileri, s. 412-419., Editör: M. Tekin Koçkar, ESKİŞEHİR Osmangazi Üniversitesi Yayınları No: 146, Eskişehir 2008
Eroğlu, Mehmet Ali, “Türk Giyim Kültürü ve Dursunbey Yöresi Folklorik Giysileri”, Uluslar arası Ahmet Yesevi’den Günümüze İnsanlığa Yön Veren Türk Büyükleri Sempozyum Bildirileri, Romanya-Köstencei 03-07 Eylül 2008, Hazırlayan İrfan Ünver Nasrattınoğlu, Ankara 2009, s. 175.
Ezgü, Taner, Naci Özkan, A. Haydar Aksu, Fadel Yaşar ve Murat Zarif, “Antalya İli Geleneksel Giysileri”, Folklorik Halkbilim Dergisi, Cilt:6, sayı 52, 2003.
Görgünay, Neriman, Geleneksel Türk Giyim Tarihi (Milattan Önce Binyıllardan Günümüze Kadar), Sergi Kitabevi Yayınevi, İzmir. 2008.
Gündüz, Lütfiye Gül, “Anadolu’da Keçi Kılı / Tiftik Dokumalar ve Ekose Desen Önerilerinin Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Tekstil Anasanat Dalı, 2016, Danışman: Günay Atalayer.
Karakaya, Perihan “Bursa İli Keles İlçesi Geleneksel Kadın Giyim Kuşam Özellikleri”, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Anabilim Dalı, Danışman: Prof. Dr. Fatma Öztürk, Mayıs 2018.
Koçu, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Güncel Yayıncılık: 18, 2. Baskı, Aralık 1996.
Oğuz, Burhan, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri Dokuma ve Giyim Teknikleri 4, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları 1. Basım İstanbul 2004.
Özbağı, Tevhide, Bilge Karagöz, “Sivas İli Yöresel Kıyafetlerinden Örnekler” Bildiri, sayfa 229-241, Halk Kültüründe Giyim-Kuşam ve Süsleme Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Editör: M. Tekin Koçkar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları No: 146, Eskişehir 2008.
Ötken, Nihal, “ Balıkesir İli Geleneksel Giysilerinden Örnekler”, Folklor cilt: 6, sayı: 53- 54, 2003.
Özcan, Aylin, Sivas Kadın Giyimi 2016, hiperlink.
Özel, Mehmet (Hazırlayan,) Folklorik Türk Kıyafetleri, Araştırma Nail Tan, Çeviri: Ellen Yazar, Ankara 1992.
Özkan, Sema “Azdavay’da Kuşak Dokumacılığı), Kastamonu, “V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Maddi Kültür Seksiyon Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlığı Ankara 1997, sayfa 326-330.
Salman, Fikri, Başlangıcından Anadolu Selçuklularının Sonuna Kadar Türklerde Kıyafet Biçimleri, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, Erzurum 2013.
Soysaldı, Aysen, Gözde Uzgidim, “Karacakılavuz Nakışlı Şayak Dokumacılığı” T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkarlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi, Ankara 20121, Cilt 1, sayfa 609- 619.
Steiner, Elisabeth, Doris Pinkwart ve Eberhard Ammerman, Bergama Heybe ve Torba- Traditionelle Taschen der Yürüken Nordwest- Anatolien, Gefördert von der Pazyryk Gesellschaft e.V. Almanya 2014.
Sürür, Ayten, Ege Bölgesinde Kadın Kıyafetleri, Akbank Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi:7, İstanbul 1983.
Türkoğlu, Sabahattin, Tarih Boyunca Anadolu’da Giyim Kuşam, İstanbul 2002.
Yaman, Selen, “Geçmişten Günümüze Trakya El Dokumaları Yaygılar, Tasarımda Sorunlar ve Çözümler”, 132-147, Arış 8, 2012.
Uğurlu, Aydın, “ Balıkesir, Gönen, Kocapınar Köyü Kebe, Aba, Şayak Dokumaları, ” İlgi, İlkbahar, yıl 24, sayı 61, 1990.
1. Cennet Deneri 1958 doğumlu, Manisa-Yuntdağ-Örselli köyü, görüşme 22.04.2022
2. Nazife Şen (1967), Balıkesir, Balya, Çamavşar Köyü, görüşme 4-6 Eylül 2013.