KARS VE AZERBAYCAN’IN GENCE-KAZAH GRUBU İÇİNDE YER ALAN KARAPAPAK HALILARI
Öz Karapapaklar kadim Türk boyunun Kıpçak kolunun Oğuz grubuna dâhildirler. Tarih boyu yaşadıkları topraklarda işgale maruz bırakılmış Karapapaklar, günümüzde ağırlıklı yerleştikleri ülkeler Türkiye’de Doğu Anadolu, İran’da Sulduz, Güney Kafkasya’da Gürcistan’ın Borçalı ve Azerbaycan’da Gence-Kazah bölgeleridir. Bazı kesimlerde “Terekeme” adı ile de öne çıkan Karapapak Türklerinin tarihi ana vatanı Gürcistan’ın güney-doğusunda bulunan Marneuli-Sarvan veya diğer ismiyle Borçalı bölgesindir. Geçmişte Türk toprakları olmuş şimdiki Marneuli Kvemo Kartli, Borçalı adlandırılan bölgede bulunan bir kentdir. “Kurt Çalası” (taşlık yer, çıplak tepe) anlamına gelen Borçalı, Azerbaycan Türklerinin XVI. yüzyıldan itibaren yaşadıkları yerleşmiş bölgesi olarak bilinmektedir. Karapapak Terekeme Türkleri göçebe hayvancılık geleneklerini uzun süre devam ettiren Türk etnografı gruplarından biridir. “Terekeme” terimi ilk olarak etnik kabile grubu adı olarak kullanılmıştır. Daha sonra “göçebeler” kelimesinin karşılığı ve sık göç eden hayvancılıkla uğraşan nüfuza verilen bir ad olmuştur. Kullandıkları siyah kuzu derisi başlıklarından dolayı Karapapaklar adını almış Terekeme Türkleri, kültür miraslarına sahip çıkan halk olarak müzik gibi yanı sıra halı sanatında da başarılı oldukları bilinmektedir. Karapapak halıları genelde geometrik desenli, büyük madalyon koleksiyonu olan sade kompozisyonları ile ünlüdürler. Çeşitli dünya müzelerinde Kars-Kazak, Gence-Kazah, Kazah-Borçalı Azerbaycan- Kazah olmak üzere Türk, Azerbaycan veya Kafkasya halıları adları altında sergilenmektedirler.
Anahtar Kelimeler:
Karapapak, Terekeme, Borçalı, Kars, Azerbaycan
___
Ateş, Mehmet (1996). Mitolojiler Semboller ve Halılar, Ankara: Symbol Yayınevi.Ateş, Mehmet (1995). Türk Halıları Motiflerin-Sembollerin Dili, İstanbul: Ema Kağıtçılık Matbaacılık.
Aslanapa, Oktay (1993). Türk Sanatı El Kitabı, İstanbul: İnkılap Kitapevi Yayını.
Armenian Rugs Society (2019, 19 Mayıs). Erişim adresi: https://www.armenianrugssociety.org/tavoush. html Azerbaycan Halçaları Dünya Koleksiyonlarında (2010). Bakı: Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 165-166.
Erişim adresi file:///C:/Users/Admin/Desktop/5...KARS%20 VE%20AZERBAYCAN/Azerbaycan_xalchalari_dunya_, kolleksiyalarinda.pdf
Erbek, Gurhan (1998). Turkish Handwoven Carpets, Catalog No:3., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınevi.
Efendi, Rasim ve Aliyeva, Kubra (1998). Azerbaycan’ın Halı ve Halçaçılık Terimleri Lügati, Bakı: ELM Yayınevi.
Efendi, Rasim (1984). Azerbaycan Halk Seneti, Bakı: Yazıçı Yayınevi.
Efendi, Rasim (1985). Azerbaycan Halçası, Bakı: İşık Yayınevi.
Deniz, Bekir (2005). “Anadolu-Türk Halı Sanatının Kaynakları”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Sanat Tarihi Dergisi, S. XIV-1, s. 79-103.
Güneş, Bahadır (2015). “Borçalı ve Çıldır Karapapak / Terekeme Ağzı Söz Varlığının Alıntı Sözcükler Açısından Karşılaştırılması”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 4/3, s. 996.
Görgünay, Neriman (1995). Altaylardan Tunaboyu’na Türk Dünyasında Ortak Motifler, Ankara: ABC Matbaacılık Ltd. Şti.
İmrani, Rafig (2017). “Kafkasda Medeniyet ve Kültürün Oluşması ve Gelişmesinde Türk Halklarının Önemi”, I. Uluslararası Kafkasya Halk Kültürü Kongresi, s. 2-4.
Kafkasyalı, Ali (2012). “Karapapak Türkleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 48, s. 272-275.
Kurbanov, Araz (2013). Damğalar, Remzler, Menimsemeler (Damgalar, Semboller, Benimsemeler), Bakı: Strateji Araştırmalar Merkezi Yayınevi.
Karamağaralı, Beyhan (1997). “Türk Halı Sanatındaki Motiflerin Yorumu Üzerine”, Arış Dergisi, S.3, s. 29-30.
Kızıloğlu, Fahrettin (1992). Yukarı-Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kerimov, Latif (1983). Azerbaydjanskiy Kover III., Baku: Gyandzhlık Yayınevi.
Kerimov, Latif (1983). Azerbaydjanskiy Kover II., Baku: Gyandzhlık Yayınevi.
Kerimov, Latif (1985). Azerbaycan Halçası, Bakı: Yazıçı Yayınevi.
Mert, Osman (2011). “Kars Dokumaları Üzerinde Yer Alan Kültürel ve Epigrafik Ögeler”, Uluslararası Kaşgar’dan Endülüs’e Türk-İslam Şehirleri Sempozyumları Gazi Kars Şehrengizi, s. 287, 291-294.
Memmedli, Şureddin (1997). Alın Yazımız, Tbilisi: Dayag Yayınları.
Memmedli, Şureddin ve Kırzıoglu, Fahrettin (2010). “Karapapak (Borçalı-Kazak) Uruğunun Kür-Araz Boylarındaki 1800 yılına Bir Bakış”, Qarapapaqlar Dergisi, S.1(31), s. 8. http://www.elibrary.az/ docs/JURNAL/jrn2012_648.pdf
Muradov, Vidadi (2014). Kazak-Borçalı Bölgesi Halıları, İstanbul: San Ofset Yayınevi.
Muradov, Vidadi (2012). Azerbaycan Halçaları Kazak-Borçalı Grubu, Bakı: ELM Yayınevi.
Mahmudov, Yagub (2012). Azerbaydzhanskiy Kover Kazakhsko Borchalinskaya Gruppa (Kazak-Borçalı Grubu Azerbaycan Halıları), Baku: ELM Yayınevi.
Rıjkov, Arhip ve Korallov, Aleksandr (2017). Gokçe Bölgesinin Cameral Açıklaması 1831 ve 1842 Yıllar, (Çev. Ahmedli, Nezir) Bakı: Elm ve Tahsil Yayınevi.
Sagir, Güner (2012). Kars İli ve Çevresinde Yer Alan Ortaçağ Ermeni Kiliseleri (Ani Hariç) Yüzey Araştırması 2010 Yılı Çalışmaları, 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt, 2, s.16. Erişim adresi: https:// www.academia.edu/28881821/Kars_%C4%B0li_ve_%C3%87evresinde_Yer_Alan_Orta%C3%A- 7a%C4%9F_Ermeni_Kiliseleri_Ani_%C3%96renyeri_Hari%C3%A7_Survey_of_the_Medieval_ Armenian_Church_%C4%B0n_Kars_Area_except_Ani_2010_season
Valehoğlu, Fahri (2005). Karapapaklar ve Onların XIX Esr Harp Tarihi, Bakı: Seda Neşriyatı.
Yılmaz, Salih (2007). Karapapak (Terekeme) Türkleri Tarihi ve Kültürü, Ankara: Prizma Press Matbaacılık A.Ş.
Yöresel Kilim ve Dokuma, (Kars İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü). Erişim adresi https://kars.ktb.gov.tr/ TR-213182/yoresel-kilim-ve-dokuma.html
- ISSN: 1301-255X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1997
- Yayıncı: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Sayıdaki Diğer Makaleler
HAKKÂRİ’DE EVLİLİKLE BAĞLANTILI GELENEKLERİN EL SANATLARINA YANSIMALARI
NİĞDE KIZILCA KASABASI DÜZ DOKUMA ÖRNEKLERİ
Hülya Serpil ORTAÇ, Gözde KEMER GÜRSOY
OSMANLI ASKERÎ TEŞKİLÂTI ÜNİFORMALARININ TEZYÎNATI VE MÂLİYETİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
GÜRCİSTAN VE KONYA KİLİMLERİNDE YANIŞ (MOTİF)
ANTALYA’DA BİR YÖRÜK GELENEĞİ: İHRAM
KARS VE AZERBAYCAN’IN GENCE-KAZAH GRUBU İÇİNDE YER ALAN KARAPAPAK HALILARI