Iasos (Bizans Dönemi) Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı

Iasos (Kıyıkışlacık/Muğla) antik kentinde 1979-1987 yılları arasında yapılan kazılarda Bazilika yanında yer alan Bizans Dönemi mezarlığından toplam 230 bireye ait iskelet kalıntıları ele geçmiştir. Bu iskeletlerden yalnızca 143 bireyin çene ve diş kalıntısı mevcuttur. Mevcut 1491 adet dişin 117’si (%7,85) süt ve 1374’ü (%92,15) daimi dişlere aittir. Daimi dişlerin 73 adedi çocuklara, 443 adeti dişi bireylere, 850 adedi erkeklere ve 8 adedi cinsiyeti belirlenemeyen yetişkinlere aittir. Iasos Bizans Dönemi toplumunun ağız ve diş sağlığını inceleyen bu çalışmada diş aşınması, çürüme, apse, alveol kaybı, diş taşı, antemortem diş kaybı (AMDK) ve hypoplasia oranlarının belirlenmesi amaçlanmış, elde edilen bulguları Anadolu’nun diğer iskelet toplulukların ait verilerle karşılaştırarak bu bölgede diş sağlığı gösterilmeye çalışılmıştır. Iasos Bizans Dönemi toplumunda diş aşınması %96,87; diş çürümesi %5,38; apse %2,1; diş taşı %50,8; alveol kaybı %85; AMDK %13,87 ve hypoplasia %15,43 oranında belirlenmiştir. Bazı eski Anadolu toplumlarıyla karşılaştırıldığında diş aşınması ve diş çürümesinin Iasos toplumunda diğer toplumlara göre düşük; apse, AMDK ve hypoplasia’nin ortalama bir oranda; diş taşı ve alveol kaybının ise yüksek oranlarda olduğu görülmüştür. Bu patolojilerin üst (maxillae) ve alt (mandibulae) dişlerde, aycıca diş tiplerine göre nasıl bir dağılım gösterdiği araştırılmıştır. Diş aşınması ve AMDK üst ve alt dişler arasında * Doktor Antropolog aynı oranlarda görülürken diş çürümesi, diş taşı alt dişlerde; alveol kaybı, apse ve hypoplasia üst dişlerde daha fazla saptanmıştır. Diş aşınması ve diş taşından en fazla kesicilerin; diş çürümesi, alveol kaybı, apse ve AMDK’ından büyük azıların, hypoplasia’den ise köpek dişlerinin etkilendiği gözlemlenmiştir. Diş patolojilerinin cinsiyet ve biyolojik yaş grupları arasında da nasıl bir dağılım gösterdiği belirlenmeye çalışılmıştır. Dental aşınma, çürük, diş taşı, apse, AMDK ve hypoplasia gibi lezyonlar özellikle dişilerde daha yüksek oranda görülmüştür. Dental aşınma, çürük, diş taşı, alveol kaybı, apse ve AMDK gibi lezyonların oranlarında yaşlanmayla paralel olarak artış olduğu saptanmıştır. İncelenen süt dişlerindeyse %94,87oranında aşınma, %3,42 oranında çürük, %17,04 oranında diş taşı ve %39,32 oranında hypoplasia belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Dental Antropoloji, Paleopatoloji, Diş Hastalıkları, Ağız ve Diş Sağlığı

Oral Health in the Population of Iasos (Byzantine Period)

In the excavations in Iasos (Kiyikislacik/ Mugla) which from 1979 to 1987 field seasons skeleton remains belong to 230 individuals were found in the Byzantine church near The Basilica. The only 143 individuals of these skeletons have got jaws and teeth remains. Of total 1491 teeth, 117 (7,85%) belong to decidious teeth and 1374 (92,15%) to permanent teeth. Of the permanent teeth, 73 belong to children, 443 to female, 850 to male and 8 to undefined adults. In this study which examined oral health in the human skeletal population of Iasos, have been puposed ration analysis of caries, dental attrition, abscesses, periodontal diseases (alveolus bone loss and calculus), hypoplasia, AMTL (antemortem tooth loss), and the results for Iasos population are compared to other Anatolian societies, so the oral health profile of Iasos population has been designated. In Iasos population, 96,87% dental attrition, 5,38% caries, 2,1% abscess, 50,8% calculus, 85% alveolar bone lose, 13,87% AMTL and 15,43% enamel hypoplasia are observed. When compared to other Anatolian populations in Iasos population, the results have shown that the percentages for dental attrition and caries are relatively lower, percentages for abscess, AMTL and enamel hypoplasia are relatively mean, calculus and alveolar bone lose are relatively higher. On the other hand, distribution of these for the upper jaws (maxillae) and the lower jaws (mandibulae) and also for teeth types searched thoroughly. When dental attrition and AMTL are mean, caries and calculus are higher in lower teeth and alveolar tooth lose, abscess and enamel hypoplasia are higher in upper teeth. Dental attrition and calculus are relatively higher on the incisors; this is also true for caries, alveolar bone lose, abscess and AMTL on the molars, enamel hypoplasia on the canines. Furthermore, the distributions of the dental pathologies according to the genders and also to biological age groups are studied. Dental pathologies such as dental attrition, caries, calculus, abscess and AMTL are especially higher in the females. The percentages for dental attrition, caries, calculus, alveolar bone lose, abscess and AMTL have increased in parallel with increase of biological age. Among the decidious teeth 94,87% dental attrition, 3,42% caries, %17,04 calculus and 39,32% enamel hypoplasia are observed.

Keywords:

dental anthropology, paleopathology, dental pathologies, oral health,

PDF

___

Acsadi, G. Y., Nemeski, J. (1970) History of Human Life Span and Mortality, Budapeşte: Akademia Kiado.
Alpagut, B. (1988) “A Pre-Study on the Cranial Remains of Iasos People (VIth Century A. D.)”, IV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara.
Alt, K.W., Türp, J.C., Wachter, R. (1998) “Periapical Lesions-Clinical and Anthropological Aspects”, Dental Anthropology: Fundamentals, Limits, and Prospects, Alt, K.W., Rösing, F.W., Teschler-Nicola, M. (Eds.). Austria: Springer Wien, 247-277.
Angel, J. L. (1971) “Early Neolithic Skeletons From Çatal Höyük: Demography And Pathology”, Anatolian Studies, 21, 77-98.
Atamtürk, D., Duyar, İ. (2008) “Adramytteion (Örentepe) İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı”, H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 1–15.
Atamtürk, D., Duyar, İ. (2010) “Resuloğlu Erken Tunç Çağı Topluluğunda Ağız ve Diş Sağlığı”, H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27 (1), 33-52.
Baldoni, D., Franco, C., Belli, P., Berti, F. (2004) Carian Iasos, Homer Archaeological Guides 2, İstanbul: Homer Kitabevi, s.38.
Başoğlu, O. (2010) “Uzun Kemiklerden Boy Hesaplaması: Iasos Bizans İskeletleri Üzerine Bir Araştırma”, Adli Bilimler Dergisi, 9 (2), 7-16.
Berger, T. (1992) Amelogenesis imperfecta-Eine differential diagnostische Betrachtung an kaiserzeitlichen Skelettresten aus Regensburg/Harting, Med Diss, Tübingen.
Berti, F. (1986) “Nouvelle preliminaire sur les travaux qui se sont deroules en 1985 à Iassos”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı II, Ankara.
Berti, F. (1987) “Les Travaux a Iasos en 1986” IX. Kazı Sonuçları Toplantısı II,
Berti, F. (1988) “Les Travaux de la Mission Archeologique Italienne a Isasos en 1987”, X. Kazı Sonuçları Toplantısı II, 1-10.
Berti, F. (1993) “Karia Iasos’u”, Arslantepe, Hierapolis, Iasos ve Kyme Türkiye’deki İtalyan Kazıları, Ankara İtalyan Kültür Heyeti, 119-142.
Bouville, C., Constandse-Westermann, T.S., Newell, R.R. (1983) “Les restes humains mesolithiques de l’abri Corneillie l stres (Bouches-du Rhone)”, Bull. Mem.soc.d’Anthro.de Paris 10, Serie XII,89-110.
Brothwell, D. R. (Ed.) (1981) Digging Up Bones: Excavations, Treatment and Study of Human Skeletal Remains, Oxford: Oxford University Press.
Buikstra, J. E., Ubelaker, D. H. (1994) Standards For Data Collection From Human Skeletal Remains, Arkansas Archeological Survey Research Series, No: 44.
Caselitz, P. (1998) “Caries-Ancient Plaque of Humankind”, Dental Antropology, Alt, K.W., Rösing, F.W., Tescler-Nicola, M. (Eds.). Springer- Verlag, 203-226.
Cook, D.C., Buikstra, J.E. (1979) “Health and differential survival in prehistoric populations: Prenatal dental defects”, Am. J. Phys. Anthrop. 51, 649-664.
Çelik, Ç., Özgünaltay, G., Attar, N. (2007) “Diş Aşınmaları-Tooth Wear”, H. Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 31(2), 22-30.
Dayangaç, B., Görücü, J., Esen, İ., Kıymazaslan, F. (2001) “Anne ve Baba Eğitim Düzeylerinin Yetişme Çağındaki Çocukların Ağız Bakım Alışkanlıklarına Etkisi”, H.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 25 (1), 52-59.
Erdal, Ö.D., Özbek, M. (2010) “Değirmentepe (Malatya) Çocuk İskeletlerinin Antropolojik Analizi”, 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 279-296.
Erdal, Y.S. (1996) İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
Erdal, Y.S. (2001) “Antandros İnsanlarında Ağız ve Diş Sağlığı” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1,45-55.
Erdal, Y.S. (2003) “Büyük Saray-Eski Cezaevi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi”, 18.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 15-30.
Erdal, Y.S. (2009) “Bademağacı Erken Neolitik İnsanları”, 24. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 97.
Erkman, C. (2008) Van Dilkaya Erken Demir Çağı ve Orta Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
Erkman, A.C., Şimşek, N., Çırak, A., Arıhan Karagöz, S. (2008) “Karagündüz Erken Demir Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı” 23.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 141-156.
Eroğlu, S. (1998) Sardis Roma- Bizans Toplumlarında Diş Hastalıkları ve Ağız Sağlığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Goodman, A.H., Armelagos, G.J., Rose, J.Y. (1980) “Enamel Hypoplasiaa as Indicators of Stress in Three Prehistoric Populations from Illinois” Human Biology, 52, 512-528.
Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, Z.F., Yiğit, A., Suata Alpaslan, F., Sevim Erol, A., Kesikçiler, B. (2010) “Trabzon Kızlar Manastırı İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı”, 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 127-150.
Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, F., Yiğit, A., Sevim Erol, A. (2009) “Kyzikos İskeletlerinin Dental Analizi”, 24. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 139-162.
Gözlük Kırmızıoğlu, P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., Taşlıalan, M., Sevim, A. (2006) “Symrna Agorası İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi”, 21. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara.
Gözlük, P. (2004) Van Karagündüz Populasyonunun Dişlerinin ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
Gözlük, P., Yiğit, A., Erkman, A.C. (2004) “Van Kalesi ve Eski Van Şehri İnsanlarında Sağlık Sorunu”, 19.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 51-62.
Gözlük, P., Yılmaz, H., Yiğit, A., Açıkol, A., Sevim, A. (2003) “Hakkari Erken Demir Çağı İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi”, 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31-40. Güleç, E. (1986) “Klazomenai İskeletlerinin
Paleoantropolojik Açıdan
Değerlendirilmesi”, I.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 131-137.
Güleç, E. (1989) “Panaztepe İskeletlerinin Paleoantropolojik ve Paleopatolojik İncelemesi”, Türk Arkeoloji Dergisi, 28, 73-95.
Güleç,E.,Sevim,A.,Özer,İ.,Sağır,M. (1998) “Klazomenai’de Yaşamış İnsanların Sağlık Sorunları” XIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara.
Hillson, S. (1990) Teeth, New York: Cambridge University Press.
Hillson, S. (1996) Dental Anthropology, Cambridge: Cambridge University Press.
Hillson S. (2000) “Biological Anthropology of the Human Skeleton”, Dental Pathology, Katzenberg, M. A., Saunders, S. R. (Eds.). 249-286.
Imfeld T. (1996) “Dental Erosion: Definitions, Classification and Links”, Eur. J. Oral Sci. 104, 151-155.
Kaya, S., Yılmaz, N.D., Pusat, S., Kural, C., Kırık, A., Izci, Y. (2011) “Double Foramen Transversarium Variation in Ancient Byzantine Cervical Vertebrae: Preliminary Report of an Anthropological Study”, Turkish Neurosurgery, 21 (4), 534-538.
Kaya, S., Solmaz, I., Ilıca, A.T., Karaçalıoğlu, Ö., Yılmaz, N.D., Başoğlu, O., Kılıc, S., Izci, Y. (2012) “Bone Loss of The Ancient Mediterranean Lumbar Vertebrae: Iasos, 6th Century AD”, Mediterranean Arhaeology and Archaeometry, 12 (1).
Kreshover, C.J., Clough, O. (1953) “Prenatal influences on tooth development: Artificially induced fever in rats”, J. Dent. Res., 32, 565-577.
Krogman, W.M., İşcan. M. Y. (1986) The Human Skeleton in Forensic Medicine, Press II., Illinois: Charles, C. Thomas Publisher.
Langsjoen, O. (1998) “Diseases of the dentition”, The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology, Aufderheide, A.C., Rodriguez-Martin, C. (Eds.). Cambridge University Press, 393-412.
Laviosa, C. (1983) “Iasos”, V. Kazı Sonuçları Toplantısı, İstanbul.
Laviosa, C. (1984) “La campagne de Iasos en 1983”, VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, İzmir.
Laviosa, C. (1985) “La Campagne de Fouilles de 1984 à Iasos”, VII. Kazı Sonuçları Toplantısı.
Levi, D. (1986) Iasos Kazıları, (Necdet Adabağ, Çev.). Ankara: İtalyan Bilimsel Araştırma Enstitüsü.
Lukacs, J.R. (1989) “Dental paleopathology: methods for reconstructing dietary patterns”, Reconstructing of Life From The Skeleton, Iscan, M.Y., Kennedy, K.A.R. (Eds.). New York, Alan Liss., 261-286.
Marcsik, A., Kocsis, G.S. (1992) “Occurrence of enamel hypoplasia in prehistoric and historic skeletal samples (Hungary)”, Recent Contributions to the Study of Enamel Developmental Defects, Capasso, L.L., Goodman, A.H. (Eds.). J.Paleopath., Monogr. Publ 2, Chieti (Italy), 219-230.
Mermer Alpagut, A. (2008) İnsanın filetik evriminde kol/bacak iskeletinin oransal ilişkisi: Aslantepe, Ilıpınar ve Iasos toplumlarının analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
Meyer, W. (1958) Die Zahn-, Mund- und Kieferheilkunde. Urban & Schwarzenberg, München.
Nazlıel (Çelenligil), H. (1999) “Yaşlıda Ağız ve Diş Sağlığı”, Geriatri, 2(1), 14-21.
Olivier, G. (1969) Practical Anthropology, Springfield, Illinois, Thomas C. Publischer.
Özbek, M. (1984) “Etude Anthropologique des Restes Humanies de Hayaz Höyük”, Anatolica,11, 155-168.
Özbek, M. (1987) “Çayönü İnsanlarında Diş ve Dişeti Hastalıkları”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, 367-395.
Özbek, M. (1998) “Human Skeletel Remains From Aşıklı, A Neolitik Village Near Aksaray, Turkey”, Light on Top of the Black Hill-Studies Presented to Halet Çambel, Arsebük, G., Mellink, M.J., Schirmer, W. (Eds.). İstanbul: Ege Yayınları.
Özbek, M. (2000) Dünden Bugüne İnsan, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Özbek, M. (2007) Dişlerle Zamanda Yolculuk, Hacettepe Üniversitesi Yayınları,
Roberts, C., Manchester, K. (1995) The Archaeology of Disease, Ithaca, New York: Cornell University Press, 44-64.
Schultz, M., Carli-Thiele, P., Schmidt-Schultz, T.H., Kierdorf, U., Kierdorf, H., Teegen, W.-R., Kreutz, K. (1998) “Enamel Hypoplasias in Archaeological Skeletal Remains” Dental Anthropology: Fundamentals, Limits, and Prospects, Alt, K.W., Rösing, F.W., Teschler-Nicola, M. (Eds.). Austria: Springer- Verlag/Wien, 293-312.
Schumacher, G.H., Schmidt, H., Börnig, H., Richter, W. (1990) Anatomie und Biochemie der Zahne, Volk und Gesundheit, Berlin.
Sevim, A. (1996) “Dental Pathology of the Middle Age Tepecik Population", Winkler's Memorial Symposium, Perspectives in Anthropology of Past and Present Populations (29 Ekim-5 Kasım 1995 Xanthi) Yunanistan (abstract).
Sevim Erol, Yaşar, Z.F., Özdemir, S., Yavuz, Y. (2011) “Hasankeyf İnsanlarının Antropolojik Analizi”, 26. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 201-218.
Strabon, (1987) Coğrafya: Anadolu, (A. Pekman, Çev.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Strohm, T.F., Alt, K.W. (1998) “Periodontal Disease- Etiology, Classification and Diagnosis” Dental Anthropology: Fundamentals, Limits, and Prospects, Alt, K.W., Rösing, F.W., Teschler-Nicola, M. (Eds.). Austria: Springer Wien, 227- 246.
Suckling, G.W., Coote, G.E., Cutress, T.W. (1992) “Proton microprobe determination of profiles of fluoride levels in the enamel and dentine of human teeth” Recent Contributions to the Study of Enamel Developmental Defects, J.Paleopath., Capasso, L.L., Goodman, A.H. (Eds.). Monogr Publ 2, Chieti (Italy), 391-400.
Türp, J.C., Alt, K.W. (1998) “Anatomy and Morphology of Human Teeth” Dental Anthropology, Fundamentals, Limits, and Prospects, Alt, K.W., Rösing, F. W., Teschler – Nicola, M. (Eds.). Austria: Springer-Verlag/Wien.
Ubelaker, D. H. (1978) Human Skeletal Remains: Excavation, Analysis, Interpretation, Chicago: Aldire.
Uzel, İ., Alpagut, B., ve K. Sofuoğlu (1988) “Aslantepe (Malatya) Geç Roma Dönemi İskeletlerinde Diş Çürüğü Aşınmaları ve Periodontal Hastalıklar”, III. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (6-10 Nisan), Ankara.
Üstündağ, H., ve Demirel, A. (2009) “Alanya Kalesi İskelet Topluluğunda Ağız ve Diş Sağlığı”, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26, 219-234.
White,T.D. (1991) Human Osteology, USA: Academic Press.
Yaşar, Z.F. (2007) Adli Dental Antropoloji Dental Antropoloji Açıdan Minnetpınarı ve Güllüdere Toplumlarının Dişlerinin Karşılaştırmalı Analizi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.