Anayasada Din Özgürlüğü
Bu yazı Türkiye'de din özgürlüğüne ilişkin anayasal güvenceyi incelemektedir. Anayasa, din özgürlüğüne ilişkin olarak, kimlerin hangi haklarını nelere karşı korumaktadır; bunlara mukabil kimlere hangi ödevleri yüklemektedir? Bu sorulara yanıt aramak amacıyla bu çalışmada, anayasal güvenceyi oluşturan normlar belirlenmekte, aralarındaki bağlantılar gösterilmekte ve bir bütün olarak teşkil ettikleri norm, Robert Alexy'nin ilke kavramına atıfla, Din Özgürlüğü İlkesi olarak tanıtılmaktadır. Ardından, bu ilkenin içerdiği öznel hakların kapsamı ve sınırları, forum internum ve forum externum ayrımına ek olarak, hakkın negatif ve pozitif boyutları ayrımı ışığında ele alınmaktadır. Bu kapsamda, hak öznelerinin zorlanmama, engellenmeme, kınanmama, suçlanmama ve ayrımcılık görmeme hakları ile yükümlü öznelerin saygı ve koruma ödevleri incelenmektedir. Türk anayasa hukukunda, öğretide ve içtihatta egemen olmuş yaklaşımlar ve onların sonuçları üzerinde durulmakta; Anayasa Mahkemesinin bireysel başvurulara bakmaya başlaması nedeniyle içtihadın belirli bir yönde değişeceği ileri sürülmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Din özgürlüğü, anayasa, temel haklar, insan hakları, laik devlet
Freedom of Religion under Turkish Constitution
This paper deals with freedom of religion under the Turkish constitution. Who is entitled to which rights, to what extent, and who is under which duties corresponding to those rights? Guided by these questions, I will identify the constitutional norms related to the protection of freedom of religion and their interrelations, referring to the conception of a principle by Robert Alexy. I will examine the content and limits of subjective rights to freedom of religion, taking into account the negative and positive aspects of freedom, as well as the well-established duality - the fora internum and externum. In order to problematize the meaning of constitutional norms in this context, I will discuss the basic dichotomies that dominate the understanding of the courts and scholars alike. I argue that a few established patterns of jurisprudence will inevitably change in the future, due to the recent amendment on the Turkish Constitutional Court's mandate.
Keywords:
Freedom of religion, constitution, constitutional rights, human rights, secularism,
___
- Alexy, R. (2002). A Theory of Constitutional Rights, çev: J. Rivers (Oxford: Oxford University Press).
- Altıparmak, K. (2013). “Anayasa Mahkemesi ve 4+4+4: Özgürlük Hanesinde Elde Var 0”, BiaMag, 24 April 2013, http://bianet.org/biamag/bianet/146095-anayasa-mahkemesi-ve-4-4-4- ozgurluk-hanesinde-elde-var-0#_ftn8, (15 June 2013).
- Arslan, Z. (2002). “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasanın 13. Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler,” s. 139-155, Anayasa Yargısı (19).
- ---------- (2005). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Din Özgürlüğü (Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu).
- Babu Gogineni, R. R. ve Gule, L. (2004). “Humanism and Freedom from Religion,” s. 699-720, T. Lindholm, W.C. Durham, Jr., B.G. Tahzib-Lie (ed.) Facilitating Freedom of Religion or Belief: A Deskbook (Leiden: Martinus Nijhoff).
- Başgil, A.F. (1955). “Din Hürriyeti: Türk Anayasasının 75. Maddesi Üzerine Etüd,” s.228-262, Samim Gönensay'a Armağan (İstanbul: Fakülteler Matbaası).
- ---------- (1996). Din ve Laiklik, 6. bs. (İstanbul: Yağmur).
- Bozkurt, G. (1989). Gayrımüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları).
- Berkes, N. (2008). Türkiye'de Çağdaşlaşma, 12. bs. (İstanbul: Yapı Kredi). Demir, H.S. (2011). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Türkiye'de Din ve Vicdan Özgürlüğü (Ankara: Adalet).
- Dworkin, R. (1978). Taking Rights Seriously (London: Duckworth). Erdoğan, M. (1999). “Religious Freedom in the Turkish Constitution,” The Muslim World, (3-4) s.377-388.
- ---------- (2002). “Bir Sivil Özgürlük Olarak Din Özgürlüğü,” s.63-80, TGTV 8. İstişare Toplantısı, 4-5 Kasım 2000, Demokratik Hukuk Devletinde Din ve Vicdan Hürriyeti (İstanbul: Ensar).
- ---------- (2005). “1982 Anayasası'nda Din Özgürlüğü,” s.226-237, M. Yılmaz (ed.). Türkiye’de Din ve Vicdan Hürriyeti: Çeşitlilik, Çoğulculuk ve Barış (Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu).
- Esen, B.N. (Tarihsiz). “Hürriyet Nedir?” B.N.Esen ve O. Nebioğlu, Kölelik ve Hürriyet (İstanbul: Nebioğlu).
- ---------- (1970). “Vicdan Hürriyeti ve Laiklik,” s.11-40, M. Kapani ve diğerleri (ed.) Türkiye’de İnsan Hakları (Ankara: AÜHFY).
- Evans, C. (2001). Freedom of Religion under the European Convention of Human Rights (Oxford: Oxford University Press).
- Evans, M.D. (2012). “Advancing Freedom of Religion or Belief: Agendas for Change,” Oxford Journal of Law and Religion 1 (1) s. 5-14.
- Fendoğlu, H.T. (2002). “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması,” s.111-149, Anayasa Yargısı (19).
- Feroze, M.R. (1995). “Laiklik Yanlıları ve Karşıtları,” çev: D. Dursun, s.41-56, D. Dursun (ed.) Türkiye’de İslam ve Laiklik (İstanbul: İnsan).
- Gözaydın, İ. (2009). Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi (İstanbul: İletişim).
- Gözler, K. (2002). “3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği,” Anayasa Yargısı (19).
- Greer, S. (2004). “'Balancing' and the European Court of Human Rights: A Contribution to the Habermas-Alexy Debate,” Cambridge Law Journal 63 (2) s. 412-434.
- Habermas, J. (1996). Between Facts and Norms, çev. William Rehg (Cambridge: MIT Press).
- Jaeschke, G. (1972). Yeni Türkiye’de İslamlık, çev: H. Örs (Ankara: Bilgi).
- Kaboğlu, İ.Ö. (1991). “Din Özgürlüğü,” Muammer Aksoy’a Armağan, AÜSBFD 46 (1-2).
- ---------- (2002). Özgürlükler Hukuku, 6. bs. (Ankara: İmge).
- Kara, İ. (2008). Cumhuriyet Türkiyesinde Bir Mesele Olarak İslam (İstanbul: Dergah).
- Karpat, K. (1996). Türk Demokrasi Tarihi (İstanbul: Afa).
- ---------- (2003). Osmanlı nüfusu 1830-1914: Demografik ve Sosyal Özellikleri (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
- ---------- (2005). İslâm'ın Siyasallaşması, çev: Ş. Yalçın, 2. bs. (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
- ---------- (2008). Osmanlı Modernleşmesi (Ankara: İmge). Kili, S., Gözübüyük, A.Ş. (2000). Türk Anayasa Metinleri, 2. bs. (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
- Krishnaswami, A. (1960). Study of Discrimination in the Matter of Religious Rights and Practices, U.N. Doc. E/CN.4/Sub. 2/200/Rev.1.
- Kuru, A.T. (2009). Secularism and State Policies Toward Religion:United States, France and Turkey (Cambridge: Cambridge University Press).
- Massicard, E. (2007). Alevi Hareketinin Siyasallaşması (İstanbul: İletişim).
- Martinez-Torrón, J. ve Durham, Jr., W.C. (2010). “General Report,” Religion and the Secular State: National Reports (Washington DC: The Brigham Young International Center for Law and Religion Studies).
- Ortaylı, İ. (1995). “Osmanlı İmparatorluğunda „Millet‟ Nizamı”, s. 85-92, Prof. Dr. Hamide Topçuoğlu’na Armağan (Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları).
- Öktem, A. E. (2002). Uluslararası Hukukta İnanç Özgürlüğü (Ankara: Liberte).
- Özbudun, E. (2012). “Laiklik ve Din Hürriyeti,” s. 169-227, E. Göztepe (ed.) Demokratik Anayasa (İstanbul: Metis).
- Özenç, B. (2006). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İnanç Özgürlüğü (İstanbul: Kitap).
- Sağlam, F. (1982). Temel Hakların Sınırlanması ve Özü (Ankara: AÜSBFY).
- ---------- (2002). “2001 Yılı Anayasa Değişikliklerinin Yaratabileceği Bazı sorunlar ve Bunların Çözüm Olanakları,” s.288-310, Anayasa Yargısı (19).
- Sağlam, M. (2002). “Ekim 2001 Tarihinde Yapılan Anayasa Değişiklikleri Sonrasında, Düzenlendikleri Maddede Hiçbir Sınırlama Nedenine Yer Verilmemiş olan Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırı Sorunu,” s.233-266, Anayasa Yargısı (19).
- Sancar, M. (1996). Temel Hakların Yorumu (yayımlanmamış doktora tezi, Danışman: Prof. Dr. Yahya K. Zabunoğlu - Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı).
- Sapir, G. ve Statman, D. (2005). “Why Freedom of Religion Does Not Include Freedom from Religion” Law and Philosophy (24) s. 467-508.
- Savcı, B. (1962). “Laik Görüş Açısından „Anayasada İnanç Hürriyeti‟nin Mütalaası,” AÜSBFD 17 (2) s.179-195.
- ---------- (1965). “İdarenin Muhafazacılığı: Dinayet İşleri Başkanlığı Görevleri Üzerine Bir Kanun Tasarısı,” AÜSBFD 20 (3) s.119-139.
- Tanör, B. (2000). “İnanç ve Din Özgürlüğü,” s.98-105, G. Alpkaya ve diğerleri, İnsan Hakları (İstanbul: YKY).
- ---------- (2001). “Laiklik, Cumhuriyet ve Demokrasi,” s.23-34, İ. Ö. Kaboğlu (ed.) Laiklik ve Demokrasi (Ankara: İmge).
- Tunaya, T.Z. (1960). Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri (İstanbul: Yenigün Matbaası).
- ---------- (1962). İslamcılık Cereyanı (İstanbul: Baha Matbaası). Vural, H. S. (2013a). Türkiye’de Din Özgürlüğüne İlişkin Anayasal Güvence (Ankara: Seçkin).
- ---------- (2013b). “Two Generations of Debate on Freedom of Religion in Turkey”, Religion and Human Rights 8 (3) s. 243-262.
- Yetkin, Ç. (2002). “Değişikliklerin Hak ve Özgürlüklere Olumsuz Etkileri,” Anayasa Yargısı (19).
- Yokuş, S. (2002). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve 1982 Anayasasında Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanımı (Ankara: Yetkin).
- Zürcher, E. J. (2003). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev: Y. S. Gönen, 16. bs. (İstanbul: İletişim).
- ISSN: 0378-2921
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1943
- Yayıncı: AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi