Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı ve İslamî Cezalar

Bu makalede, İslâmî cezalar kamu-hukuku özel-hukuk ayrımı açısından incelenmektedir. Erken dönemlerde suçlu ile mağdur arasında bir ilişki olarak algılanan cezalandırma olgusunun, zamanla devleti de ilgilendiren bir meseleye dönüşmesi, hukuk tarihinde kamu hukuku-özel hukuk ayrımını ortaya çıkarmıştır. Makale öncelikle cezalandırmanın kamu adına devlete tanınan bir hak olarak kabul görmesinin tarihi gelişimine dair bilgi vermekte ve ardından suçun her halükarda kamu düzenine karşı işlenmiş olarak kabul edilmesi sebebiyle, cezalandırma hakkının devlete ait olduğu şeklindeki anlayış, İslam ceza nazariyesi ile karşılaştırılmaktadır. Buna göre işlenen suç, aynı zamanda kamu düzenine yönelik bir ihlal olarak değerlendirilmiş ve cezalandırmada mağdur kadar devletin de hak sahibi olması gerektiği ileri sürülmüştür. İslam Ceza Hukukunun genel sistematiği ve işleyiş biçimine yakından bakıldığında, bu ayrımın yansımalarını özellikle Allah hakkı (ḥuḳūḳullāh) ve kişisel haklar (ḥuḳūḳu’l- ibād) ayrımında gözlemlemek mümkündür. Bu makalede İslâmî cezalar kamu hukuku-özel-hukuk ayrımı açısından ele alınmakta, hayata ve vücut bütünlüğüne karşı işlenen suçlar ile had ve ta‘zîr cezaları bağlamında; af, uzlaşma, (sulh) ceza belirleme hak ve yetkisi tartışma konusu yapılmaktadır

Anahtar Kelimeler:

İslam ceza hukuku, ceza, kamu hukuku, özel hukuk, ḥadd, ḳisās

Punishments in Islam with Regard to Public and Private Laws

This article offers an assessment of punishments in Islamic penal law with regard to public and private laws. The phenomenon of punishment that was originally conceived to be a relation between the offender and the victim has evolved over time to be an issue involving the state, which eventually led to the differentiation between the public law and the private law in the history of law. Here I make brief presentation of the historical development resulting in the acceptance of punishment as a right of the state in the name of the public and then compare this conception of punishment with the Islamic punishment theory. Due to the conception that all crimes are actually committed against the public order, the state too must have the right to inflict punishment along with the victim. The influence of Islamic penal law regarding this division is observable in the discourse of “God’s rights” (ḥuqūqullāh) and “personal rights” (ḥuqūq’ul- ibād). I dinally analyze the crimes against life and physical integrity in terms of the hudud and ta zīr punishments, reconciliation, the right/authority of determining the punishment

Keywords:

Islamic penal law, public and private law, punishment, ḥudūd, retaliation (qiṣāṣ),

PDF

___

Aktan, Hamza. “Kazf,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 25, ss.148-149.
Āmir, Abdulazīz Mūsā. et-Tazīr fī’ş-Şerīati’l-İslāmiyye. 4. bsk. Kahire: Dāru’lFikri’l-Arabī, 1389/1969.
Artuk, Mehmet Emin, Caner Yenidünya, Ahmet Gökçen. Ceza Hukuku Genel Hükümler. 5. bsk. Ankara: Turhan Kitapevi, 2011.
el-Avvā, Muḥammed Selīm. Fī Uṣūli’n-Niẓāmi’l-Cināī’l-İslāmī. Kahire: Nehḍatu Miṣr, 2006.
Bardakoğlu, Ali. “Hak,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.15, ss.139-151.
----------. “Had,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.14, ss.547-551.
----------. “Hapis,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.16, ss.54-64.
Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zîr,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.40, ss.198-202.
Behnesī, Aḥmed Fetḥī. el-Ḳiṣāṣ fī’l-Fiḳhi’l-İslāmī. 5. bsk. Beyrut: Dāru’ş-Şurūḳ, 1989.
Bilge, Necip. Hukukun Başlangıcı, Hukukun Temel Kavramları ve Kurumları. 14. bsk. Ankara: Turhan Kitabevi, 2000.
Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûku İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 c. İstanbul: Bilmen Yayınevi, tsz.
el-Buḫārī, Alāuddīn Abdulazīz b. Aḥmed. Keşfu’l-Esrār an Uṣūli Faḫri’l-İslām
el-Bezdevī. 4 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
el-Buḫārī, Muḥammed b. İsmāīl. el-Cāmiu’ṣ-Ṣaḥīḥ. Tah. Muḥammed Fuād Abdulbāḳī, Muḥibbuddīn el-Ḫaṭīb, Ḳāḍī Muḥyiddīn el-Ḫaṭīb. 4 c. Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1400.
Cād, el-Ḥuseynī Suleymān. el-Uḳūbātu’l-Bedeniyye fī’l-Fiḳhi’l-İslāmī. Kahire & Beyrut: Dāru’ş-Şurūḳ, 1991.
el-Cezīrī, Abdurraḥmān. Kitābu’l-Fiḳh alā’l-Mez̠āhibi’l-Erbaa. 5 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1404/1984.
Cin, Halil & Ahmed Akgündüz. Türk Hukuk Tarihi. 2 c. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1995.
Dağcı, Şamil. “Kısas,” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c.25, ss.488-495.
Dalgın, Nihat. “İslâm Ceza Hukukunda Mahkeme Kararı Sonrası Cezaların Düşmesi,” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), ss.171-206.
ed-Derdr, Ebū’l-Berakāt Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed. eş-Şerḥu’ṣ-Ṣaġīr alā Aḳrabi’l-Mesālik ilā Mez̠hebi’l-İmām Mālik. Tah. Muṣṭafā Kemāl Vaṣfī. 4 c. Kahire: Dāru’l-Meārif, 1986.
ed-Dusūḳī, Şemsuddīn Muḥammed Arafa. Ḥāşiyetu’d-Dusūḳī alā’ş-Şerḥi’l-Kebīr (Şerḥu Minaḥi’l-Celīl ile birlikte) 4 c. Kahire: Dāru İḥyāi Kutubi’lArabiyye, tsz.
Ebū Dāvūd, Suleymān b. el-Eşas̠ es-Sicistānī. Sunen. 5 c. Beyrut: Dāru İbn Ḥazm, 1418/1997.
Ebū Zehra, Muḥammed. el-Uḳūbe: el-Cerīme ve’l-Uḳūbe fī’l-Fiḳhi’l-İslāmī. Kahire: Dāru’l-Fikri’l-Arabī, tsz.
Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Kitapevi Yayınları, 1998. ----------. Hukukun Temel Kavramları. 12. bsk. Bursa: Ekin, 2014.
Güriz, Adnan. Hukuk Başlangıcı. 15. bsk. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2013.
İbn Ābidīn, Muḥammed Emīn b. Umer. Reddu’l-Muḫtār alā’d-Durri’l-Muḫtār. Tah. Alī Muḥammed Muavviḍ, Ādil Aḥmed Abdulmevcūd. 22 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
İbn Āşūr, Muḥammed eṭ-Ṭāhir. Maḳāṣidu’ş-Şerīati’l-İslāmiyye. Tah. Muḥammed eṭ-Ṭāhir el-Mīsāvī. 2. bsk. Amman: Dāru’n-Nefāis, 2001.
İbn Ḥazm, Ebū Muḥammed Alī b. Aḥmed b. Saīd. el-Muḥallā. Tah. Aḥmed Muḥammed Şākir el-Ḳāḍī. 11 c. [Kahire]: Matbaatu’n-Nehḍa, 1347.
İbn Ḳayyim el-Cevziyye. İlāmu’l-Muvaḳḳiīn an Rabbi’l-Ālemīn. Tah. Meşhūr b. Ḥasen Āl Suleymān. 7 c. Riyad: Dāru İbnu’l-Cevzī, 1423.
İbn Ḳudāme, Abdullāh Aḥmed b. Muḥammed. el-Muġnī. 15 c. Riyad: Dāru Ālemi’l-Kutub, tsz.
İbn Māce, Ebū Abdillāh Muḥammed b. Yezd el-Ḳazvn. es-Sunen. Tah. Muḥammed Nāṣruddn el-Elbān. 3 c. 1. Bsk. Riyād: Mektebetu’l-Meārif, 1417/1997.
İbn Ruşd, Ebū’l-Veld Muḥammed b. Aḥmed. Bidāyetu’l-Muctehid ve Nihāyetu’lMuḳteṣid. 2 c. 6. bsk. Byy: Dāru’l-Marife, tsz.
İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn. es-Siyāsetu’ş-Şeriyye fī İṣlāḥi’r-Rāī ve’r-Raiyye. Tah. Lecnetu İḥyāi’t-Turās̠i’l-Arabī. Beyrut: Dāru’l-Āfāḳi’l-Cedīde, 1983.
----------. el-Fetāvā’l-Kubrā. Tah. Muḥammed Abdulḳādir Aṭā, Muṣṭafā Abdulḳādir Aṭā. 6 c. Beyrut: Dāru’l-Fikri’l-Arabī, 1987.
İçel, Kayıhan & Süheyl Donay. Karşılaştırmalı ve Uygulamalı Ceza Hukuku: Genel Kısım. 5. bsk. İstanbul: Beta, 2006.
Jahic, Galma & Burcu Yeşiladalı (Derleyenler). Onarıcı Adalet Mağdur-Fail Arabuluculuğu ve Uzlaşma Uygulamaları Türkiye ve Avrupa Bakışı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
----------. Onarıcı Adalet Mağdur-Fail Arabuluculuğu ve Ceza Davalarında Uzlaşma Eğitim Materyalleri. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
el-Ḳarāf, Aḥmed b. İdrīs, Şihābuddīn. ez̠-Z̠eḫīra. 14 c. Tah. Muḥammed Ḥuccī. Beyrut: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 1994.
el-Kāsānī, Alāuddīn Ebū Bekr b. Mesūd. Bedāiu’ṣ-Ṣanāi fī Tertībi’ş-Şerāi. Tah. Alī Muḥammed Muavviḍ, Ādil Aḥmed Abdulmevcūd. 10 c. 2. bsk. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Koşum, Adnan. “İslâm Hukukunda Ölüm Cezası,” Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5 (1998), ss.112-147. ----------. “İslâm Kamu Hukuku Alanına İlişkin Klasik Literatürün Azlığı Üzerine Mülahazalar,” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2008), ss.123-131.
el-Māverdī, Ebū’l-Ḥasen Alī b. Muḥammed b. Ḥabīb. el-Aḥkāmu’s-Sulṭāniyye. Tah. Aḥmed Mubārāk el-Baġdādī. Kuveyt: Mektebetu Dār İbn Ḳuteybe, 1409/1989.
----------. el-Ḥāvī’l-Kebīr. Tah. Alī Muḥammed Muavviḍ & Ādil Aḥmed Abdulmevcūd. 28 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1414/1994.
el-Merġīnānī, Burhānuddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Ebī Bekr. el-Hidāye Şerhu Bidāyeti’l-Mubtedī. 4 c. Tah. Aḥmed Cād. Kahire: Dāru’l-Ḥadīs̠, 1429/2008.
el-Mutīī, Muḥammed Necīb. Tekmile (en-Nevevī’nin Kitābu’l-Mecmū Şerhu’lMuhez̠z̠eb li’ş-Şīrāzī adlı 23 ciltlik esere yapılan ekler; el-Mutīī’nin Tekmile’si cc.12-23). Kahire: Dāru İḥyāi’t-Turās̠i’l-Arabī, 1415/1995.
Önder, Ayhan. Ceza Hukuku Dersleri. İstanbul: Filiz Kitapevi, 1992.
Özyörük, Mukbil. Hukuka Giriş. Ankara: Ege Matbaası, 1959.
er-Rāzī, Ebū Abdullāh Faḫruddīn Muḥammed b. Umer. Mefātīḥu’l-Ġayb. 30 c. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981.
Remlī, Şemsuddîn Muḥammed b. Ebū’l-Abbās Aḥmed b. Ḥamze. Nihāyetu’lMuḥtāc ilā Şerḥi’l-Minhāc. 8 c. 2. bsk. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Riḍā, es-Seyyid Muḥammed Raşīd. Tefsīru’l-Ḳurāni’l-Ḥakīm (Tefsīru’l-Menār). 22 c. 2. bsk. Kahire: Dāru’l-Menār, 1947.
Sava Paşa. İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt. Terc. Baha Arıkan. 2 c. Ankara: Yeni Matbaa, 1955.
Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. New York: Oxford University Press, 1982.
es-Seraḫsī, Şemsu’l-Eimme Muḥammed Aḥmed b. Ebū Sehl. el-Mebsūṭ. 31 c. Beyrut: Dāru’l-Marife, tsz.
----------. el-Uṣūl. 2 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1414/1993.
eş-Şāfiī, Muḥammed b. İdrīs. el-Umm. Tah. Rifat Fevzī Abdulmuṭṭalib. 11 c. [İskenderiyye]: Dāru’l-Vefā, 2001.
eş-Şāṭibī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. Mūsā. el-Muvāfaḳāt. 6 c. Tah. Meşhūr b. Ḥasen Āl Suleymān. Byy: Dāru İbn Affān, 1997.
eş-Şeybānī, Ebū Abdullāh Muḥammed b. el-Ḥasen. Kitābu’l-Aṣl. Tah. Ebū’l-Vefā
el-Efġānī. 5 c. Beyrut: Ālemu’l-Kutub, 1990.
eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. Alī b. Yūsuf el-Fīrūzābādī. el-Muhez̠z̠eb fī Fiḳhi’lİmām
eş-Şāfiī. 3 c. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416/1995.
eṭ-Ṭaberī, Ebū Cafer Muḥammed b. Cerīr. Cāmiu’l-Beyan an Tevīli Āyi’l-Ḳurān. Tah. Maḥmūd Muḥammed Şākir.16 c. 2. bsk. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, tsz.
Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku: Genel Kısım. 18. bsk. Ankara: Savaş Yayınevi, 2012.
Ūdeh, Abdulḳādir. et-Teşrīu’l-Cināiyyil-İslāmī Muḳārinen bi’l-Ḳānūni’l-Vaḍ. 2 c. Beyrut: Dāru’l-Kātibi’l-Arabī, tsz.
Uleyş, Muḥammed b. Aḥmed. Şerḥu Minaḥi’l-Cell alā Muḫtaṣari’l-Allāme elḪalīl. 4 c. Byy: Dāru Ṣādir, tsz.
Yıldırım, Adem. “Mağdur Haklarına Yönelik Kurumsal Yapılar (Sulh ve Uzlaştırma),” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 23 (2014), ss.251-270.
Zabunoğlu, Yahya Kazım. Kamu Hukukuna Giriş. Ankara: Sevinç Matbaası, 1973.
Zafer, Hamide. Ceza Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta Yayınları, 2011.
ez-Zerḳā, Muṣṭafā Aḥmed. el-Medḫalu’l-Fiḳhī el-Āmm. 2 c. 2. bsk. Dimeşḳ: Dāru’lḲalem, 2004.
Zeydān, Abdulkerīm. el-Mufaṣṣal fī Aḥkāmi’l-Mere ve’l-Beyti’l-Muslim fī’ş- Şerīati’l-İslāmiyye. 11 c. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1412/1992.
----------. el-Medḫal li-Dirāsāti’ş-Şerīati’l-İslāmiyye. Kahire, 2001.
----------. el-Vecīz fī Uṣūli’l-Fiḳh. [Bağdad]: Muessesetu Ḳurṭuba, [1976].
ez-Zuḥaylī, Vehbe. el-Fiḳhu’l-İslāmī ve Edilletuhu. 8 c. 2. bsk. Dimeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1405/1985