İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahât Fermânı’na Yeniden Bir Bakış

Makale, 1856 yılında ilan edilen Islahat Fermanı, bu bağlamda yapılan bazı müzakereler ve reform mahiyetindeki bazı düzenlemeleri konu edinmektedir. Söz konusu dönem, Osmanlı İmparatorluğu’nda reaya anlayışının terk edilerek Müslüman ve gayrimüslimlerin eşit vatandaşlar olarak kabul edildikleri, buna dair bir çok düzenlemenin yapıldığı ve bir arada yaşama tecrübesi bakımından önemli bir dönemdir. Dolayısıyla, Islahat Fermanı’nı hazırlayan sebepler, Ferman’ın hazırlanışı, içeriği ve ilanı, Paris Barış Konferansı ile irtibatı, Tanzimat ve Islahat fermanları arsındaki benzerlik ve farklılıklar, din değiştirme konusu gibi Ferman’a bağlı olarak yapılan bazı reformlar ve bunların uygulanması gibi konulara değinilmiştir. Günümüzde ise Türkiye Avrupa Birliği’ne aday ülke konumunda olup iki taraf arsında müzakere süreci devam etmektedir. Islahat Fermanı süreci ile bugün yaşanan müzakere sürecinde, özellikle gayrimüslimlerle alakalı olarak yapılan reformlar konusunda ciddi bir benzerlik bulunduğu kanaatindeyiz. Son bölümde bu iki dönem arasındaki benzerlikler vurgulanmış ve bazı sonuçlar çıkarılmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

1856 Islahat Fermanı, Paris Barış Konferansı, Osmanlı

The topic of this article is the Edict of Islahat –Islahat Fermanı- which was annonced in 1856.

The topic of this article is the Edict of Islahat –Islahat Fermanı- which was annonced in 1856. This period marks an important cross-section of the experience of co-existence in the Ottoman Empire. Because, in this time, Muslims and non-Muslims were accepted as uquals. It has been passed from the concept of subject (re‘aya) to the concept of citizenship and to be able to reach this goal many regulations have been proposed. Therefore, we looked at the reasons, preparation, content and proclamation of the Edict, the connection of Paris Peace Conference and the Edict, the differences and similarities between the Tanzimat and Islahat edicts, the reforms which were regulated in connection with the Edict and the practise of reforms such as the issue of conversion. Turkey is a candidate country for EU membership and negotiations have been carried out between two sides. As far as I am concerned, there are many similarities between this process and regulations which were done in the period of Islahat Edict mainly about minorities. I tried to evaluate the smilarities of these periods. In the conclusion, I tried to draw some conclusions

Keywords:

1856 Islahat Edict, Paris Peace Conference, Minorities in the Ottoman Empire,

PDF

___

Abadan, Yavuz, “Tanzimat Fermânı’nın Tahlili”, Tanzimat, İstanbul 1999.
Abdurrahman Şeref Efendi, Tarih-i Devlet-i Osmaniye, İstanbul 1318.
Abdurrahman Şeref, Tarih Musahabeleri, İstanbul, ts.
Ahmet Cevdet Paşa, Ma‘rûzât, Haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul 1980.
_____, Tezâkir, Haz. Cavid Baysun, Ankara 1991.
Ahmet Lütfi, Vak‘a-Nüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi, Yay. Münir Aktepe, İstanbul 1984.
Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul 2009.
Andıç, Fuat - Andıç, Süpban, Kırım Savaşı, Âli Paşa ve Paris Antlaşması, İstanbul 2002.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Ankara 1999.
..................,,, 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1980), Ankara 1983.
Baykal, Bekir Sıtkı, “Makamat-ı Mübareke Meselesi ve Bâbıali,” Belleten, 23:90, (1959).
BOA. A.AMD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Sadaret Amedi Kalemi)
BOA. A.DVN. (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Sadaret Divan Kalemi)
BOA. A.MKT.UM (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet)
BOA. İ. Dah. (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri İrade Dahiliye)
BOA. İ. Hr. (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri İrade Hariciye)
BOA. İ. MM. (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri İrade Mesâil-i Mühimme)
Bozkurt, Gülnihal “Islahat Fermânı’nın Düşündürdükleri,” Tarih ve Toplum, 146, (1996).
..................., “Rewiew of the Otoman Legal System,” OTAM, 3, (1992).
Bülbül, Gül, “Islahât Fermânı’nı Hazırlayan Sebepler ve Islahât Fermânı,” Selçuk Ünv. Hukuk Fakultesi Dergisi, c. 2, (1989).
Çufalı, Mustafa “Osmanlı Reformlarına Yönelik İngiliz Politikası,” Yeni Türkiye, 31,(2000).
Dağı, İhsan D. “Osmanlı Reform Hareketleri ve Avrupa Faktörü,” Yeni Türkiye, 33, (2000).
Davison, Roderic H., “Ottoman Diplomacy at the Congress of Paris (1856) and Question of Reforms,” VII. TTK Kongresi 25-29 Eylül 1970, Ankara 1973.
Dumont, Paul, “Tanzimat Dönemi (1839-1878),” Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Robert Mant- ran (ed.,) terc. Server Tanilli, İstanbul 1995.
Engelhardt, Tanzimat ve Türkiye, terc. Ali Reşad, İstanbul 1999.
Eryılmaz, Bilal, “Osmanlılarda Millet Sistemi,” Osmanlı, Ankara, 1999.
Finley, Carter V., “The Acid Test of Ottomanism: The Acceptance of Non-Muslims in the Late Ottoman Bureaucracy,” Christians and Jews in the Ottoman Empire: the Functioning of a Plural Society, B.Braude - B. Lewis (ed.), New York and London 1982.
Gawrych, George W., “Tolerant Dimensions of Cultural Pluralism in the Ottoman Empire: the Albanian Community 1800-1912,” Int. J. of Middle East Studies, 15, (1983).
Gencer, Ali İhsan, “Tanzimat Fermânı (1839)’dan 1876’ya Kadar Osmanlı İmparatorluğu,” Do- ğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Hakkı Dursun Yıldız(ed.), İstanbul 1989.
Gölen, Zafer, “Osmanlı Devletinde Islahat Hareketleri ve Tanzimat”, Türk Dünyası Araştırma- ları, 118, (1999).
Güler, Ali, XX. Yüzyıl Başlarının Askeri ve Stratejik Dengeleri İçinde Türkiye’deki Gayrimüs- limler (Sosyo-Ekonomik Durum Analizi), Ankara 1996.
H. Davison, Roderic, Reform in the Ottoman Empire 1856-1876, Princeton 1963.
İnalcık, Halil “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu,” Belleten, 28:112, (1964).
............., Tanzimat ve Bulgar Meselesi, İstanbul 1992.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara 1995.
Kocabaşoğlu, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, İstanbul 1989.
Küçük, Cevdet, “Osmanlı Devletinde Millet Sistemi,” Yeni Türkiye, 32, (2000).
................, “Osmanlılarda ‘Millet Sistemi’ ve Tanzimat,” Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul 1986.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, terc.Metin Kıratlı, Ankara 1988.
Mordtmann, Andreas David, İstanbul ve Yeni Osmanlılar, Siyasî, Sosyal ve Biyografik Manza- ralar, İstanbul 1999.
Nazır, Bayram, “Macar ve Polonyalı İhtilalcilerin Osmanlı Devleti’ne İlticası ve Diplomatik Kriz,” Türkler, Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca (ed.), Ankara 2002.
Okandan, Recai G., Âmme Hukukumuzda Tanzimat Devri,” Tanzimat, İstanbul 1999.
Ongunsu, A. H. “Tanzimat ve Amillerine Umumi Bir Bakış,” Tanzimat, İstanbul 1999.
Özcan Yeniçeri, “Kırım Savaşı, Islahat Fermânı ve Paris Barış Antlaşması”, Türkler, Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca (ed.), Ankara 2002.
Özcan, Azmi, “Islahat Fermânı ve Din Hürriyetinin Sınırları,” Osmanlı Devletinde Din ve Vic- dan Hürriyeti Azmi Özcan (ed.), İstanbul 2000.
Palmer, Alan, 1853-1856 Kırım Savaşı ve Modern Avrupa’nın Doğuşu, terc. Meral Gaspıralı, İstanbul 1999.
Poole, Stanley Lane, Lord Stratford’un Türkiye Hatıraları, terc. Can Yücel, Ankara 1959.
Sander, Oral Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü, Ankara 1993.
Shaw, Stanford J. – Shaw, Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, terc. Meh- met Harmancı, İstanbul 1983.
Şahin, Süreyya, Fener Patrikhanesi ve Türkiye, İstanbul 1980.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1995.
Üçcan, Fikret, “Tanzimat’ın ‘Müsavat’ İlkesi ve Siyasî Sonuçları,” Türkiye Günlüğü, 18, (1992).
Von Hammer, Joseph, Osmanlı Tarihi, İstanbul 1996.
Yıldız, Mehmet “1856 Islahât Fermânı’na Giden Yolda Meşruiyet Arayışları (Uluslararası Bas- kılar ve Cizye Sorununa Bulunan Çözümün İslami Temelleri)”, Türk Kültürü İnceleme- leri Dergisi, 7,(2002).