Fuḳahāʾ-i Rūm: Beyāżīzāde Aḥmed Efendi’nin (ö. 1098/1687) Rūmī Aidiyet Temelinde Fakihleri Listeleme Çabası

11./17. yüzyıl Osmanlı alimi ve bürokratı olan Beyāżīzāde Aḥmed Efendi’nin, biri Muḥyīddīn el-Ḳuraşī’nin el-Cevāhiru’l-Muḍiyye’si diğeri de Muṣliḥuddīn el-Amāsī’nin Maḫzenu’l-Fıḳh’ı olmak üzere iki yazma eser nüshasının vikaye ve zahriye sayfalarına not ettiği fuḳahāʾ-i Rūm’a dair listeleri bu yazının konusunu oluşturmaktadır. Beyāżīzāde’nin gözünden Anadolu fıkıh geleneğinin nasıl okunduğunu gösteren bu listeler, her bir yazma eser nüshasının kendine özgü olarak değerlendirilmesi gerektiği gerçeğini teyit etmektedir. Beyāżīzāde; 8./14. ve 12./18. yüzyıllar arasında yaşamış, Rūmī nispesi taşıyan, Ḥanefīliğe mensup ve Ḥanefī fıkhında eser yazmış kimseleri listelemeye çalışmış, bu kapsamda toplamda altmışa yakın kişiye listelerinde yer vermiştir. Listelerde benzer isimleri zikretmiş olsa da bunları geç-erken dönem, meşhur olup olmama, eser yazıp yazmama, muhakkik alim olup olmama gibi değişkenlere göre farklı şekillerde sınıflamıştır. Listelerin en dikkat çekici özelliği, Beyāżīzāde’nin fakihleri Rūmī kimlik temelinde sunmasıdır; bu haliyle listeler, aynı zamanda onun bu kimliği nasıl algıladığına dair de anlamlı bir resim ortaya koymaktadır. Bu makalede, ilkin listelerin Beyāżīzāde’ye aidiyetini ele aldım ve listelerin oluşturulmasının ardında yatan muhtemel saikler hakkında öngörülerde bulundum. Beyāżīzāde’nin, orijinalinde her birini ayrı bir metin olarak yazdığı listeleri tablolara dönüştürdüm ve kendisinin verdiği bilgileri korudum. Dipnotlarda, listelerdeki isimlere dair verdiği Beyāżīzāde’nin bilgilerin doğruluğuna ilişkin tamamlayıcı mahiyette değerlendirmelerde bulundum. Son başlıkta, listelere dahil ettiği ya da etmediği isimleri dikkate almak suretiyle Beyāżīzāde’nin listeleri oluştururken gözettiği belirli kriterleri tespit etmeye çalıştım. Sonuç bölümünde ise ana hatlarıyla Beyāżīzāde’nin zihin dünyasında Rūm/Rūmī kavramlarının neye karşılık geliyor olabileceğini tartıştım.

Anahtar Kelimeler:

Beyāżīzāde, Osmanlı, Fıkıh, Fuḳahāʾ, Ulema, Ḥanefīlik, Yazma Eser Notları.

Fuqahāʾ al-Rūm: Attempt of Bayāḍīzāda Aḥmad Efendi (d. 1098/1687) to List Fuqahāʾ on the Basis of Rūmī Identity

The subject of this article is the four lists of fuqaḥāʾ al-Rūm recorded by the 11th/17th century Ottoman scholar and bureaucrat Bayāḍīzāda Aḥmad Efendi in the wiqāya and ẓahriyya pages of two manuscripts. One of these two works is Muḥyī al-Dīn al-Qurashī’s al-Jawāhir al-Muḍiyya and the other is Muṣliḥ al-Dīn al-Amāsī’s Makhzan al-Fiqh. These lists, which show how the Anatolian fiqh tradition was read by Bayāḍīzāda, confirm the fact that each and every single manuscript is unique. Bayāḍīzāda attempted to list fuqahāʾ who lived between the 8th/14th and 12th/18th centuries, bore the Rūmī identity, belonged to the Ḥanafīsm, and wrote works on Ḥanafī fiqh, and accordingly, he included nearly sixty names in his lists. Although he mentioned similar names in the lists, he classified them according to variables such as whether they lived in earlier or later periods, whether they were famous, whether they compiled works, whether they were verifier scholars. The most striking feature of the lists is Bayāḍīzāda’s presentation of the fuqahāʾ on the basis of Rūmī identity. The lists provide a considerable picture of how he perceived this identity. In the article, I have first examined the attribution of the lists to Bayāḍīzāda and made some predictions about the motives behind their composition. I have converted the lists, each of which Bayāḍīzāda originally prepared as a separate text, into tables and preserved the information he provided. I have in the footnotes made complementary evaluations regarding the accuracy of the information provided by Bayāḍīzāda. Under the last heading, taking into account the names that Bayāḍīzāda included or omitted from the lists, I have tried to identify the specific criteria that he observed while compiling the lists. In the concluding part, I have discussed what the terms Rūm/Rūmī might have meant in Bayāḍīzāda’s mind.

Keywords:

Bayāḍīzāda, Ottoman, Fiqh, Fuqahāʾ, ʿUlamāʾ, Ḥanafism, Manuscript Notes.,

PDF

___

ʿAbdulcebbārzāde, Dervīş Meḥmed. Hāşiye ʿalā Şerḥi’l-Hidāye. Murad Molla, no. 784, 1-103; no. 785, 1-432; no. 786, 1-445.
ʿAbdurraḥmān. Terġību’l-Lebīb. Damad İbrahim, no. 624, 1-284; Şehid Ali Paşa, no. 723, 1-305.
Agâh, Mustafa ve Sahip Aktaş. “Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî’nin Hayatı ve Eserleri.” Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2018): 211-250.
Aḫīzāde, Yūsuf b. Cuneyd. Ẕaḫīratu’l-ʿUḳbā fī Şerḥi Ṣadri’ş-Şerīʿati’l-ʿUẓmā. Çelebi Abdullah, no. 99, 1-345.
Akgündüz, Ahmet. “Dede Cöngî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 9:76-77.
Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 10:365-371.
Akgündüz, Ahmet. “Fetâvâ-yı Ebüssuûd Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 12:441-443.
Aksoy, Hasan. “Kınalızâde Ali Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 25:416-417.
Aksoy, Hasan. “Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 31:483-485.
ʿAlāʾuddīn el-Esved, ʿAlī b. ʿUmer el-Ḳaraḥisārī. el-ʿİnāye Şerḥu’l-Viḳāye. Esad Efendi, no. 590, 1-281.
ʿAlāʾuddīn el-Esved, ʿAlī b. ʿUmer el-Ḳaraḥisārī. Kunūzu’l-Envār fī Şerḥi Rumūzi’l-Esrār. Nuruosmaniye, no. 1334, 1-334. Ali b. Bâlî. el-Ikdu’l-Manzûm fî Zikri Efâzili’r-Rûm. Haz. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
el-Amāsī, Muṣliḥuddīn Mūsā b. Mūsā. Maḫzenu’l-Fıḳh. Nuruosmaniye, no. 1821, 1-215; Hamidiye, no. 560, 1-188; Feyzullah Efendi, no. 954, 1-199.
el-Amāsī, Sinānuddīn Yūsuf b. Ḥusāmuddīn. Ḥāşiye ʿalā’l-Hidāye. H. Hüsnü Paşa, no. 466, 28-113; Damad İbrahim, no. 621, 1-139; Damad İbrahim, no. 622, 1-196; Veliyyüddin Efendi, 1095, 1-281.
el-Anḳaravī, Zekeriyyā b. Bayrām. Şerḥ ʿalā’l-Hidāye. Murad Molla, no. 815, 80-563; Sultan Ahmed I, no. 90, 1-426; Serez, no. 964, 1-500; H. Hüsnü Paşa, no. 466, 114-185.
el-Anḳaravī, Zekeriyyā b. Bayrām. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Laleli, no. 3650, 9-16.
ʿArab Sinān. Hāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Murad Molla, no. 799, 1-259.
ʿArabzāde, Muḥyīddīn Meḥmed b. Meḥmed. Mecmūʿa. Murad Molla, no. 808, 1-214.
ʿArabzāde, Muḥyīddīn Meḥmed b. Meḥmed. Ḥāşiye ʿalā’l-ʿİnāye. Murad Molla, no. 807, 1-150.
Arslan, Emine. “Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi’nin Fetvâ Mecmûası ve Kaynaklarının Değerlendirilmesi.” Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası, Alimler, Müesseseler ve Fikri Eserler XVI. Yüzyıl, ed. E. Demirli, A. H. Furat, Z. M. Kot ve O. S. Arı, içinde 277-293. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
el-Ayās̱lūgī, Meḥmed b. Yūnus. Şerḥu Mecmaʿi’l-Baḥrayn. Laleli, no. 995, 1-424.
Aydın, İbrahim Hakkı. “Molla Fenârî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 30:245-247.
el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. ed-Dureru’z-Zāhira fī Şerḥi’l-Biḥāri’z-Zāḫira. Feyzullah Efendi, no. 820, 1-414.
el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. el-Bināye fī Şerḥi’l-Hidāye. Fazıl Ahmed Paşa, no. 631, 1-481.
el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. el-Mustecmaʿ fī Şerḥi’l-Mecmaʿ. Murad Molla, no. 888, 1-259.
el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. Minḥatu’s-Sulūk fī Şerḥi Tuḥfeti’l-Mulūk. Mehmed Asım Bey, no. 82, 1-139.
el-ʿAynī, Bedruddīn Maḥmūd b. Aḥmed. Remzu’l-Ḥaḳāʾiḳ fī Şerḥi Kenzi’d-Deḳāʾiḳ. Yusuf Ağa, no. 216, 1-375.
Aytekin, Arif. “Babertî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 4:377-378.
Azak, Necmettin. “Kavaʿid-i Fıkhıyyede Bir Literatür İncelemesi: İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir’i ve Üzerine Yapılan Çalışmalar.” Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3:2 (2020), 547-596.
ʿAzmīzāde, Muṣṭafā Ḫāletī b. Meḥmed. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi’l-Menār. Esad Efendi, no. 456-M, 1-174.
ʿAzmīzāde, Muṣṭafā Ḫāletī b. Meḥmed. Ḥāşiyetu Durer. Hamidiye, no. 465, 1-296.
el-Bābertī, Ekmeluddīn Muḥammed b. Maḥmūd. el-ʿİnāye Şerḥu’l-Hidāye. Carullah, no. 806, 1-487.
el-Bābertī, Ekmeluddīn Muḥammed b. Maḥmūd. Şerḥu Muḫtaṣari’l-Muntehā. Fatih, no. 1365, 1-290.
Baktır, Mustafa. “İbn Melek.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 20:175-176.
Baktır, Mustafa. “Tireli İbni Melek, Hayatı, Eserleri ve Menar Şerhi.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1991): 51-58.
Baltacı, Cahit. “Hâmid Efendi, Çivizâde Damadı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 15:460-461.
Baltacı, Cahit. “Hamîdüddin Efendi, Efdalzâde.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 15:476.
Bedir, Murteza. “Nesefî, Ebu’l-Berekât.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 32:567-568.
Beyazîzâde Ahmed Efendi. İmam Azam Ebu Hanife’nin İtikadî Görüşleri. Çev. İlyas Çelebi. Çevirenin Önsözü, 19-64. İstanbul: Marmara İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
Büyükbaş, Nazım. “Hanefi Tabakât Kitapları Arasında Kınalızade’nin Tabakâtu’l-Hanefiyye’sinin Yeri.” Bilimname: Düşünce Platformu 28 (2015): 247-262.
Celālzāde, Ṣāliḥ b. Celāl. Ḥāşiye ʿalā’l-Iṣlāḥ ve’l-Īḍāḥ. Damad İbrahim, no. 512, 1-484; Murad Molla, no. 780, 1-474.
Cici, Recep. “Molla Hüsrev’in Osmanlı Hukuk Sistemindeki Yeri.” Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu (18-20 Kasım 2011 Bursa) Bildiriler, ed. T. Yücedoğru, O. Ş. Koloğlu, U. M. Kılavuz ve K. Gömbeyaz, içinde 153-180. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2013.
Cici, Recep. “Muhsin-i Kayserî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 31:48.
Cuneyd b. Sendel. Tevfīḳu’l-ʿİnāye fī Şerḥi Viḳāyeti’r-Rivāye. Kadızade Mehmed, no. 170, 1-262.
Çelebi, İlyas. “Kemalpaşazade: Eserleri.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 25:245-247.
Çiftçi, Adem. “Şerḥu’l-Hidâye Üzerine Ya‘kūb. İdrîs’in Hâşiyesi.” Niğdeli limler Eserler ve Düşünceler, ed. A. İ. Sarıca, A. Vural ve H. Karaduman, içinde 101-109. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
Çivizāde, Muḥyīddīn Meḥmed b. Meḥmed. Ḥāşiyetu’d-Durer. Esad Efendi, no. 3600, 1-21; Laleli, no. 3653, 151b.
Dede Ḫalīfe, Kemāluddīn İbrāhīm b. Baḫşī es-Sūnusevī. Ḥāşiyetu Şerḥi’l-Viḳāye. Damad İbrahim, no. 514, 1-83.
Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. Haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: TTK Yayınları, 1995.
Dindar, Bilal. “Bedreddîn Simâvî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 5:331
Ençakar, Orhan. “Kınalızade Ali Efendi’nin (ö. 979/1572) Tabakātü’l-mesâil Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili.” İslâm Araştırmaları Dergisi (47) 2022: 97-143.
Ençakar, Orhan. “Molla Hüsrev’in Dürerü’l-Hükkâm’ı Etrafında Oluşan Literatür.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12:23 (2014): 223-277.
Ençakar, Orhan. “Osmanlı’da Şerh-Hâşiye Geleneği: Dürer Hâşiyeleri Örneği.” Osmanlı’da İlm-i Fıkıh limler, Eserler, Meseleler, ed. M. Bedir, N. Kızılkaya ve H. Sağlam, içinde 86-117. İstanbul: İSAR Yayınları, 2017.
Faḫruddīn er-Rūmī, Yaḥyā b. ʿAbdillāh el-Mudurnī. Ferāʾidu’l-Leʾālī. Karaçelebizade, no. 177, 1-146.
el-Ġaznevī, Sirācuddīn ʿUmer b. İsḥāḳ. Şerḥu’l-Muġnī. Kılıç Ali Paşa, no. 306, 1-276; Amasya Beyazıt, no.1249, 1-318.
Gel, Mehmet. “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Toplumunun Dinî Meselelerine Muhalif Bir Yaklaşım: Şeyhülislam Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi ve Fikirleri Üzerine Bir İnceleme.” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2010. Gökbulut, Hasan. “Niksârî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 33:122.
Gömbeyaz, Kadir. “Molla Fenârî’ye Nispet Edilen Eserlerde Aidiyet Problemi ve Molla Fenârî Bibliyografyası.” Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 Bursa) -Bildiriler-, ed. T. Yücedoğru, O. Ş. Koloğlu, U. M. Kılavuz ve K. Gömbeyaz, içinde 467-524. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2010.
Günay, Hacı Mehmet. “Semerkandî, Alâeddin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 36:470.
Haçkalı, Abdurrahman. “Bir Osmanlı Fıkıh Usulcüsü Olarak Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmastî ve Eserlerindeki Metodu.” Osmanlı’da İlm-i Fıkıh limler, Eserler, Meseleler, ed. M. Bedir, N. Kızılkaya ve H. Sağlam, içinde 33-53. İstanbul: İSAR Yayınları, 2017.
el-Ḥamīdī, Tācuddīn İbrāhīm b. ʿAbdillāh. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Murad Molla, no. 801, 1-298.
Hıra [Hira], Ayhan. “Süleyman b. Ali el-Karamanî’den Şeyh Bedreddin’e Cevaplar.” İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı – III (M. XII. – XIX. Yüzyıl Arası), ed. T. Karasu ve M. Aytepe, içinde 3:635-661. İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 2021.
el-Ḫilāṭī, Ṣadruddīn Muḥammed b. ʿAbbād. Telḫīṣu’l-Cāmiʿi’l-Kebīr. Yeni Cami, no. 378, 1-175.
İbn Ḥacer, Şihābuddīn Aḥmed b. ʿAlī el-ʿAsḳalānī. İnbāʾu’l-Ġumr bi-Ebnāʾi’l-ʿUmr. Tah. Ḥasen Ḥabeşī. Kahire: Lecnetu İḥyāʾi’t-Turās̱i’l-İslāmī, 1969.
İbn Melek, ʿİzzuddīn ʿAbdullaṭīf b. Ferişte. Şerḥu’l-Menāri’l-Envār. Fatih, no. 1409, 1-172.
İbn Nuceym, Zeynuddīn b. İbrāhīm el-Mıṣrī. el-Eşbāh ve’n-Neẓāʾir. Ayasofya, no. 1024, 1-229.
İnanır, Ahmet. “Cemâleddin Aksarâyî’nin Kitâbu Reddi Şerhi Ecmai’l-Bahreyn Adlı Reddiyesi Bağlamında Hanefi Mezhebine Yönelik Eleştirileri ve Değerlendirilmesi.” İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı, ed. M. Aytepe ve T. Karasu, içinde 2:9-31. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
İnanır, Ahmet. “Osmanlı’da Semâ, Raks ve Devrân Tartışmaları Bağlamında Şeyhülislâm Zenbilli Ali Cemâlî Efendi’ye İsnat Edilen ‘Risale fi Hakkı’d-Devrân ve’r-Raks’ın Aidiyet Sorunu.” Usûl: İslam Araştırmaları 14 (2010): 155-178.
İpşirli, Mehmet. “Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 8:348-349.
İpşirli, Mehmet. “Kadızâde, Ahmed Şemseddin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 24:96-97.
İpşirli, Mehmet. “Sarıgörez Nûreddin Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 36:151-152.
İpşirli, Mehmet. “Taşköprizâde Kemâleddin Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 40:152-153.
İpşirli, Mehmet. “Zekeriyyâ Efendi, Bayramzâde.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 44:211-212.
el-İtḳānī, Ḳıvāmuddīn Emīr Kātib b. Emīr ʿAmīd. Ġāyetu’l-Beyān ve Nādiratu’l-Aḳrān. Yeni Cami, no. 497, 1-325.
İzgöer, Ahmet Zeki ve İlyas Çelebi. “Beyâzîzâde Ahmed Efendi,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 6:55-56.
Kaçalin, Mustafa S. “Vankulu.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 42:513.
Ḳāḍīzāde, Şemsuddīn Aḥmed b. Bedruddīn Maḥmūd. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Carullah, no. 847, 1-40.
Ḳāḍīzāde, Şemsuddīn Aḥmed b. Bedruddīn Maḥmūd. Netāʾicu’l-Efkār fī Tekmileti Fetḥi’l-Ḳadīr. Damad İbrahim, no. 635, 1-125; Damad İbrahim, no. 630, 1-68.
Kafadar, Cemal. Kendine Ait Bir Roma: Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.
Kalaycı, Mehmet. “Bir Osmanlı Kelamcısı Ne Okur? Osmanlı İlim Geleneği Çerçevesinde Beyazizade’nin Mecmû’a fi’l-Mesâ’ili’l-Müntehabe Adlı Eseri.” Osmanlı’da İlm-i Kelam, ed. O. Demir, U. M. Kılavuz ve K. Gömbeyaz, içinde 41-94. İstanbul: İSAR Yayınları, 2022.
Kalaycı, Mehmet. “18. Yüzyıl Osmanlı Dinî Düşüncesinde Mâturîdîlik Vurgusu: Hanefîlikten Mâturîdîliğe Giden Sürece Dair Bir Tahlil.” Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn'a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası Alimler, Müesseseler ve Fikri Eserler XVIII. Yüzyıl, ed. A. H. Furat-N. K. Yorulmaz-O. S. Arı, içinde, 2:47-95. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2018. Kalaycı, Mehmet. “Tācuddīn el-Kürdī Gerçekte Tācuddīn es-Sulṭānyūkī Olabilir mi? Biyo-Bibliyografik Veriler Işığında Beylikler Dönemi İlim Hayatına Dair Bir Tahlil.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63:2 (2022): 483-556.
Kallek, Cengiz. “Hilâtî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 17:321-322.
Kara Kemāl, Kemāluddīn İsmāʿīl b. Bālī el-Ḳaramānī. Şerḥu’l-Viḳāye. Çelebi Abdullah, no. 100, 1-205; Damad İbrahim, no. 516, 1-222; Esad Efendi, no. 739, 1-580; Şehid Ali Paşa, no. 810, 1-552.
Kara Sinān, Yūsuf b. ʿAbdulmelik b. Baḫşāyiş. Şerḥu’l-Viḳāye. Damad İbrahim, no. 583, 1-378.
Kara Sinān, Yūsuf b. ʿAbdulmelik b. Baḫşāyiş. Zeynu’l-Menār. Yozgat, no. 373, 1-156.
el-Ḳaraḥiṣārī, Ḫaṭṭāb b. Ebī’l-Ḳāsım [?]. Şerḥu’l-Muḫtār. Carullah, no. 712, 1-214.
el-Ḳaraḥiṣārī, Ḫaṭṭāb b. Ebī’l-Ḳāsım. el-Kāfī fī Şerḥi’l-Manẓūmeti’n-Nesefiyye. Fatih, no. 1816, 1-213; Laleli, no. 1044, 1-234.
el-Ḳaramānī, Suleymān b. ʿAlī. el-Esʾile ve’l-Ecvibe. Turhan Valide Sultan, no. 97, 1-101.
el-Ḳaramānī, Suleymān b. ʿAlī. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Turhan Valide Sultan, no. 110, 9-240.
Karaver, Ümit ve Muhammed Taki Hüseyni. “Şeyh Alî el-Bistâmî Musannifek’in “Tuhfe-i Mahmûdî/Tuhfetü’l-Vüzerâ” Adlı Eserinde Bulunan Otobiyografik Kısmın Tercüme ve Değerlendirmesi: Klâsik Bir Özgeçmiş Örneği.” İslam Tetkikleri Dergisi 12:1 (2022): 397-439.
Kātib Çelebi. Keşfu’ẓ-Ẓunūn ʿan Esāmī’l-Kutub ve’l-Funūn. Nşr. Mehmed Şerefettin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014; Ragıp Paşa, no. 1042, 1-493; Ayasofya, no. 4202, 1-505.
Kātib Çelebi. Sullemu’l-Vuṣūl ilā Ṭabaḳāti’l-Fuḥūl. Tah. Maḥmūd ʿAbdulḳādir el-Arnāʾūṭ. İstanbul: IRCICA, 2010.
Kaya, Eyüp Said. “Sinan Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 37:228-229.
el-Ḳayṣerī, ʿAbdulmuḥsin b. Mecduddīn Muḥammed. Cāmiʿu’d-Durer. Ayasofya, no. 1621, 1-3.
el-Ḳayṣerī, ʿAbdulmuḥsin b. Mecduddīn Muḥammed. Şerḥu Cāmiʿi’d-Durer. Laleli, no. 1296, 12- 60.
el-Kefevī, Maḥmūd b. Suleymān. Ketāʾibu Aʿlāmi’l-Aḫyār min Fuḳahāʾi Meẕhebi’n-Nuʿmāni’l-Muḫtār. Tah. Saffet Köse, Murat Şimşek, Hasan Özer, Huzeyfe Çeker ve Güneş Öztürk. İstanbul: Mektebetu’l-İrşād, 2017.
Ḳınalızāde, ʿAlāʾuddīn ʿAlī b. Emrullāh. Taʿliḳāt ʿalā’l-ʿİnāye. Fazıl Ahmed Paşa, no. 556, 1-64; Murad Molla, no. 789, 1-126.
Ḳınalızāde, ʿAlāʾuddīn ʿAlī b. Emrullāh. Ḥāşiye ʿalā Durer. Carullah, no. 612, 1-70.
Ḳınalızāde, ʿAlāʾuddīn ʿAlī b. Emrullāh. Risāle fī Baʿḍı Aḥkāmi’l-Vaḳf. Şehid Ali Paşa, no. 785, 1-29.
el-Ḳırşehrī, Şerafuddīn ʿĪsā b. Muḥammed b. İnanç. el-Mubteġī fī’l-Fıḳh ʿalā Meẕhebi Ebī Ḥanīfe. Adana İl Halk, no. 242, 1-104; Feyzullah Efendi, no. 982, 1-153.
Kızılkaya, Necmettin. “Zeylaî, Osman b. Ali.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 44:354-355.
Koca, Ferhat. “Molla Hüsrev’in Hayatı, Eserleri ve Kişiliği.” Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu (18-20 Kasım 2011 Bursa) Bildiriler, ed. T. Yücedoğru, O. Ş. Koloğlu, U. M. Kılavuz ve K. Gömbeyaz, içinde 21-52. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2013.
Koçkuzu, Ali Osman. “Aynî, Bedreddin.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 4:271-272.
Köksal, Asım Cüneyd. “Osmanlılarda Mukaddimât-ı Erbaa Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14:27 (2016): 101-132.
el-Ḳūmenātī, es-Seyyid Ḥasen b. es-Seyyid ʿAlī. el-ʿİnāye Şerḥu’l-Viḳāye. Fatih, no. 1886, 1-391.
el-Ḳūmenātī, es-Seyyid Ḥasen b. es-Seyyid ʿAlī. el-Kāmil fī Şerḥi’z-Zīci’ş-Şāmil. Laleli, no. 2137, 1-68.
el-Ḳunevī, Ḥāmid b. Meḥmed. Mecmūʿa. Şehid Ali Paşa, no. 953, 1-293; Murad Molla, no. 1190, 1-300.
el-Ḳunevī, Ḥāmid b. Meḥmed. Muḫtārātu’l-Vāḳıʿāt. Ayasofya, no. 1563, 1-868.
el-Ḳunevī, Raḍıyyuddīn İbrāhīm b. Suleymān. el-Cevāhiru’l-Maḍmūme fī Şerḥi’l-Manẓūme. Feyzullah Efendi, no. 821, 1-248; no. 822, 1-246; Laleli, no. 1050, 1-269.
el-Ḳuraşī, Muḥyīddīn ʿAbdulḳādir b. Muḥammed İbn Ebī’l-Vefāʾ. el-Cevāhiru’l-Muḍiyye fī Ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Tah. ʿAbdulfettāḥ Muḥammed el-Ḥulv. Cīze: Hecr li’ṭ-Ṭibāʿa ve’n-Neşr, 1993; Aşir Efendi, no. 248, 1-151.
Maḥmūd b. Ramaḍān, Raşīduddīn Ebū ʿAbdillāh. el-Yenābīʿ fī Maʿrifeti’l-Uṣūl ve’t-Tefārīʿ. Veliyyüddin Efendi, no. 1178, 1-225; H. Hüsnü Paşa, no. 328, 1-213; Afyon Gedik Ahmed Paşa, no. 18246, 1-211.
Molla el-Fenārī, Şemsuddīn Muḥammed b. Ḥamza. Fuṣūlu’l-Bedāyiʿ fī Uṣūli’ş-Şerāyiʿ. Hacı Beşir Ağa, no. 202, 1-299; Murad Molla, no. 704, 1-240.
Molla el-Fenārī, Şemsuddīn Muḥammed b. Ḥamza. Şerḥu Telḫīṣi’l-Cāmiʿi’l-Kebīr. Carullah, no. 656, 1-76.
Molla el-Fenārī, Şemsuddīn Muḥammed b. Ḥamza. Şerḥu’l-Ferāʾiḍi’s-Secāvendiyye. Carullah, no. 1118, 1-68.
Molla Ḫusrev, Meḥmed b. Ferāmurz. Dureru’l-Ḥukkām. Konya Bölge Yazma Eserler, no. 7345, 1-278.
Muʾeyyedzāde, ʿAbdurraḥmān b. ʿAlī el-Amāsī. Mecmūʿatu’l-Fetāvā. Esad Efendi, no. 947, 1-237; Nuruosmaniye, no. 2038, 1-291; Fazıl Ahmed Paşa, no. 691, 1-224.
Mustakîmzâde, Süleymân Sa‘deddîn Efendi. Tuhfe-i Hattâtîn. Nşr. İbnülemin Mahmud Kemal. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
Nev‘îzâde Atâyî. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şaḳāʾiḳ. Haz. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
en-Nikdevī, Ḳāsım b. Suleymān. et-Taṭbīḳ Şerḥu’l-Viḳāye. Kadızade Mehmed, no. 148, 1-210.
Nişāncızāde, Muḥyīddīn Meḥmed. Nūru’l-ʿAyn fī Iṣlāḥi Cāmiʿi’l-Fuṣūleyn. Aşir Efendi, no. 127, 1-416.
Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğu ve İslam. İstanbul: Alfa Yayınları, 2022.
Orazov, Orazsahet. “Hanefi Fıkıh Edebiyatının Tasnifi: Kınalızade Ali Çelebi’nin Risale fi Beyani’l-Istılahati’l-Mütedavilat fi Kütübi’l-Fıkh Adlı Risalesinin Tahlili, Tahkiki ve Çevirisi.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 37 (2021): 365-396.
Orazov, Orazsahet. “Vikâyetü’r-Rivâye fî Mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29:1 (2020): 81-122.
Özbaran, Salih. Bir Osmanlı Kimliği: 14./17. Yüzyıllarda Rûm/Rûmî Aidiyet ve İmgeleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004. Özcan, Tahsin. “Kara Sinan.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 24:365-366.
Özcan, Tahsin. “Nişancızâde Muhyiddin Mehmed.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 33:161.
Özel, Ahmet. “Kirmastî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 26:67-68.
Özen, Şükrü. “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi [Türk Hukuk Tarihi Sayısı] 3:5 (2005): 249-378.
Râşid Mehmed Efendi. Târih-i Râşid ve Zeyli. Haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır ve Ahmet Zeki İzgöer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
Saʿdī Çelebi, Saʿdullāh b. ʿĪsā el-Ḳasṭamūnī. Mecmūʿatu’l-Fetāvā. Şehid Ali Paşa, no. 1073, 1-22.
Ṣadru’ş-Şerīʿa, ʿUbeydullāh b. Mesʿūd el-Maḥbūbī. Şerḥu’l-Viḳāye. Reşid Efendi, no. 1116, 1-146.
Şāʿir Sinān. Hāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Damad İbrahim, no. 583, 1-188 [Nüshada önce Kara Sinān’ın şerhi, ardından da Şāʿir Sinān’ın haşiyesi yer almakta olup, her ikisi de ayrı numaralandırılmıştır]; Laleli, no. 866, 1-317.
Şeyhî Meḥmed Efendi. Vekâyi‘u’l-Fuzalâ’. Haz. Ramazan Ekinci. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2018.
Şeyḫzāde, Muḥyīddīn Meḥmed b. Muṣliḥuddīn el-Kocevī. Şerḥu’l-Ferāʾiḍi’s-Sirāciyye. Kadızade Mehmed, no. 263, 1-147.
Şeyḫzāde, Muḥyīddīn Meḥmed b. Muṣliḥuddīn el-Kocevī. Şerḥu’l-Viḳāye. Fazıl Ahmed Paşa, no. 616, 1-436 [ikinci cilt]; Şerḥu’l-Viḳāye. Nuruosmaniye, no. 1691, 1-401 [ikinci cilt]).
Şimşek, Murat. “Bir Hanefî Klasiği: Mergînânî’nin el-Hidâye’si ve Üzerine Yapılan Çalışmalar.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12:23 (2014): 279-321.
Ṭāşköprīzāde, ʿİṣāmuddīn Aḥmed. eş-Şeḳāʾiḳu’n-Nuʿmāniyye. H. Hüsnü Paşa, no.835-M, 1-167; eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye: Osmanlı limleri. Haz. M. Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
Ṭāşköprīzāde, Kemāluddīn Meḥmed Efendi. ʿUddetu Aṣḥābi’l-Bidāye ve’n-Nihāye fī Tecrīdi Mesāʾili’l-Hidāye. Amcazade Hüseyin, no. 215, 1-307.
et-Teftāzānī, Saʿduddīn Mesʿūd b. ʿUmer. Muḫtaṣaru’l-Meʿānī. Hamidiye, no. 1241, 1-130.
Ünal, Halit. “Ahîzâde Yûsuf Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 1:549.
el-Vānī, Muḥyīddīn Meḥmed b. Muṣṭafā. Ḥāşiyetu Şerḥi’s-Seyyid ʿalā’s-Sirāciyye. Şehid Ali Paşa, no. 1093, 1-112.
el-Vānī, Muḥyīddīn Meḥmed b. Muṣṭafā. Naḳdu’d-Durer. Damad İbrahim, no. 517, 1-250.
Yaʿḳūb Paşa b. Ḫıḍır Bey. Ḥāşiye ʿalā Şerḥi’l-Viḳāye. Fatih, no. 1602, 1-262.
Yaʿḳūb Paşa b. Ḫıḍır Bey [?]. Şerḥu’l-Ferāʾiḍ. Fatih, no. 2523, 1-68.
Yazıcı, Abdurrahman. “Üç Ferâiz Metni Çerçevesinde Gelişen Müteahhirîn Dönemi Ferâiz Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11:22 (2013): 147-192.
Yıldız, Kemal ve Rüveyda Yıldız, “Tâceddin el-Asğâr İbrahim b. Abdullah el-Hamîdî’nin ‘Hâşiyetün ale’l-Islâh ve’l-Îzâh li İbn-i Kemalpaşa’ Adlı Haşiyesinin Neşri, Tercümesi ve Değerlendirilmesi (Kemalpaşazâde’nin ‘Îzâhu’l-Islâh’ Adlı Eserine Yazılan Bir Reddiye Örneği).” Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2019): 75-121.
ez-Zemaḫşerī, Cārullāh Maḥmūd b. ʿUmer. el-Keşşāf ʿan Ḥaḳāʾiḳi’t-Tenzīl. Fatih, no. 389, 1-345.