18. Yüzyıl Osmanlısı’nda Bir el-Ġazālī Şârihi: Lālezārī ve el-Mīzānu’l-Muḳīm Adlı Eseri

El-Ġazālī, mantık ilmine karşı önyargıları kırmak maksadıyla Aristoteles’in mantığa dair kullandığı terimlere İslami bir hüviyet kazandırmış ve el-Ḳısṭāsu’l-Mustaḳīm adlı eserin-de bu ilme ilahî bir önem atfetmiştir. El-Ġazālī’nin bu eserine 18. yüzyıl Osmanlı alimi Mehmed Ṭāhir Lālezārī (ö.1204/1789) tarafından yazılmış bir şerhin tahlili ve tahkiki bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Makalede önce Lālezārī’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, ardından el-Ġazālī’nin söz konusu eserine yazdığı şerhe dair bazı genel tespitlerde bulunulmuştur. Son olarak da söz konusu şerhin üç farklı nüsha-dan hareketle oluşturulmuş tahkikli metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mantık, el-Ġazālī, Lālezārī, el-Ḳısṭāsu’l-Mustaḳīm, el-Mīzānu’l-Muḳīm

A Commentator on al-Ghazalī in the 18th Century Ottoman Empire: Lālezārī and His al-Mīzān al-Muqīm

Al-Ghazālī attempted to bring an Islamic identity to the terms used in Aristotelian logic in order to break down the prejudices against it. He also gave a divine significance to logic in his work al-Qisṭās al-Mustaqīm (The Just Balance), an interesting text by an influential scholar that surprisingly hardly attracted any commentators. This article introduces the first commentary ever written on al-Qisṭās al-Mustaqīm by an 18th cen-tury Ottoman scholar Meḥmed Ṭāhir Lālezārī (d.1204/1789), discusses its contents, and attempts to uncover its relevance in the 18th century Ottoman context. In the first part of the study, information about the life and works of Lālezārī is given. This is fol-lowed by a general analysis of the commentary. Finally, the article includes a critical edition of the Arabic text prepared based on three manuscripts.

Keywords:

Logic, al-Ghazālī, Lālezārī, al-Qisṭās al-Mustaqīm, al-Mīzān al-Muqīm,

PDF

___

Ayvansarâyî, Hüseyin. Camilerimiz Ansiklopedisi. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1987.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. M. A. Yekta Saraç. Ankara: TÜBA Yayınları, 2016.
Çelebi, İlyas. “Lâlezârî,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.27, ss.89-90.
Durusoy, Ali. “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerimne Bir Değerlendirme.” İslâmî İlimler Dergisi 5:2 (2010), ss.9-20.
el-Ġazālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Kıstasü’l-Müstakim. Çev. İbrahim Çapak. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2016.
Görgün, Tahsin. “Tarih ve Toplum Araştırmalarında Bir Yöntem Kaynağı Olarak Klasik Metafizik: Fahreddin er-Râzî Ekolü ve İbn Haldûn.” İslâm Araştırmaları Dergisi 17 (2007), ss.49-78.
Keḥḥāle, ʿUmer Rıḍā. Muʿcemu’l-Muʾellifīn. Beyrut: Mektebetu’l-Mus̱ennā ve Dāru İḥyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī, 1993.
Lālezārī, Meḥmed Ṭāhir. ed-Durretu’ẓ-Ẓāhira. Süleymaniye Kütüphanesi-Hafid Efendi, no.124.
Lālezārī, Meḥmed Ṭāhir. el-Cevāhiru’l-Ḳalemiyye fī Tasṭīri Esrāri’n-Nūniyyeti’lKelāmiyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Hafid Efendi, no142.
Lālezārī, Meḥmed Ṭāhir. el-Mīzānu’l-Muḳīm fī Maʿrifeti’l-Ḳısṭāsi’l-Mustaḳīm. Süleymaniye Kütüphanesi-Esad Efendi, no.1758; Süleymaniye KütüphanesiAşir Efendi, no.195; Süleymaniye Kütüphanesi-Reşid Efendi, no.326.
Lālezārī, Meḥmed Ṭāhir. Mecmaʿu Esrāri’l-Cevāhiri’r-Rūḥāniyye fī Maṭlaʿi Envāri’ẓẒavāhiri’r-Rayḥāniyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Hafîd Efendi, no.124.
Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. Haz. Ali Aktan, Abdulkadir Yuvalı ve Metin Hülâgü. İstanbul: Sebil Yayınları, 1996.
Özpilavcı, Ferruh. “Gazzâli’nin Mantık İlmini Meşrûlaştırmasının Mantık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi.” İslâmî İlimler Dergisi 7:1 (2012), ss.145-158.