Aile hukuku ve mülkiyet ilişkileri açısından klasik dönem Osmanlı Hukukunda gayrimüslim kadın

İslam hukuku, kişilerin hukuki statülerini farklı olgulara göre düzenlerken; İslam ülkesinde yaşayan gayrimüslim kadın, bunlardan din ve cinsiyet gibi önemli ikisini kendisinde birleştirmesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışma, esas itibariyle zimmi statüsü çerçevesinde çeşitli hak ve güvencelere sahip şekilde Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayrimüslim kadınların, zorunlu ya da isteğe bağlı olarak, hangi İslam hukuku kurallarına tabi oldukları ve kendilerine sağlanan hukuki olanaklardan ne ölçüde yararlandıklarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Ancak konunun kapsamı oldukça geniş olup, borçlar hukuku ve miras hukuku gibi alanlarda gayrimüslim kadının kurduğu mülkiyet ilişkileri ile aile hukuku esas alınmak suretiyle, sınırlandırmaya gidilmesi zorunlu görülmüştür. Sonuçta, Türk hukuk tarihinin önemli bir kısmını oluşturan Tanzimat öncesi döneme ait Osmanlı şer’iye sicilleri, fetvalar ve arşiv belgelerinden örnekler ışığında, gayrimüslim kadının herhangi bir engelle karşılaşmaksızın hak arama özgürlüğünü kullandığı ortaya konulacaktır

Anahtar Kelimeler:

Kadın, gayrimüslim, zimmi, İslam aile hukuku, Osmanlı hukuku

Non-Muslim Woman in Ottoman Law During the Classical Age in Terms of Family Law and Property Relations

While Islamic law has regulated the legal status of people according to several criteria such as religion, gender and freedom, the legal status of a non-Muslim woman living in an Islamic country is important because of combining two of them. Recently, a few studies have been written about the rights of non-Muslim women in Ottoman Empire and it is not known that which Islamic legal principles can be applied compulsorily or optionally to non-Muslim women by sharia courts. This study particularly aims to contribute to the literature in Ottoman law, -especially family law and property relations-, by presenting a theoretically and practically enlightened legal status of a non-Muslim woman. Based on Ottoman sharia court records, archival documents, fatwas, it concludes that non-Muslim women in Ottoman Empire had the right to demand justice without an inhibition

Keywords:

Woman, non-Muslim, dhimmi, Islamic family law, Ottoman law,

PDF

___

C.ADL., 3/161, 9 Receb 1124.
C.ADL., 85/5111, 16 Zilkade 1182.
HAT., 1345/52567, 29 Şevval 1235.
AKÇAM, Hüseyin. (2010). İslam Aile Hukukunda Gayrimüslimlerin Statüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
AKYILMAZ, S. Gül. (1999). “Bad-ı Heva Vergilerine Bir Örnek: Resm-i Arus”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S: 1-2, 1999, s. 115–128.
AKYILMAZ, S. Gül. (2000). Osmanlı Devleti’nde Eşitlik Kavramının Gelişimi, Yayımlanmamış Profesörlük Çalışması, Konya.
APAYDIN, H. Yunus. (2004). “Birlikte Yaşama Tecrübesinin Fıkhî Çerçevesi: Gayr-i Müslimlerin Şer’i Hükümler Karşısındaki Konumu”, Müslümanlar ve Diğer Din Mensupları-Müslümanların Diğer Din Mensuplarıyla İlişkilerinde Temel Yaklaşımlar, Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, s. 65-70.
ATAR, Fahrettin. (2007). “Nikah”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, s. 112-117.
AYDIN, M. Akif. (2007). Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Hars Yayıncılık.
BİLMEN, Ömer Nasuhi. (1950). Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, C. II-IV, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
BOZKURT, Gülnihal. (1983). “İslam Hukukunda Müstemenler”, Prof. Dr. Fadıl Hakkı Sur’un Anısına Armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, s. 361-379.
BOZKURT, Gülnihal. (1988). “İslam Hukukunda Zimmilerin Hukukî Statüleri”, Prof. Dr. Kudret Ayiter’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara, s. 115-155.
BOZKURT, Gülnihal. (1996). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Ankara: TTK Yayınları.
CİN, Halil. (1974). İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
ÇAĞATAY, Ömer. (2015). 10 Numaralı Vidin Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇAKIR, İbrahim Etem. (2014). “Zimmi Kadınlar Kadı Mahkemesinde: Sofya XVII. Yüzyıl”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. 21 (Güz), s. 41-66.
ÇATALCALI ÂLİ EFENDİ. (1322). Fetâvâ-yı Âli Efendi, C. I-II, İstanbul: Hacı Hüseyin Efendi Matbaası.
DAĞCI, Şamil. (2000). “İslam Aile Hukukunda Evlenme Engelleri-II (Geçici Evlenme Engelleri)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 41, S: 1, s. 137-194.
DALGIN, Nihat. (2005). İslam Hukukuna Göre Müslüman Gayr-i Müslim Evliliği, Samsun: Etüt Yayınları.
DALKILIÇ, Emine. (2004). Kayseri Kadı Sicillerine Göre Zimmiler (M. 1650-1665), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DÖNDÜREN, Hamdi. (2000). “İla”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, s. 61-62.
DÜRRİZADE MEHMED EFENDİ. (1265). Neticetü’l-Fetâvâ, İstanbul.
DÜZDAĞ, M. Ertuğrul. (1972). Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Ed-DÎB, Abdülazim. (1993). “Çeyiz”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, s. 296-297.
EKİNCİ, Ekrem Buğra. (2008). Osmanlı Hukuku-Adalet ve Mülk, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
ERBAY, Celal. (2006). “Nafaka”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, s. 282-285.
ERCAN, Yavuz. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler-Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukukî Durumları, Ankara: Turhan Kitabevi.
(VAHAPOĞLU) EROL, Ayten. (2004). İslam Devletler Hususî Hukukunda Yabancı Unsurlu İhtilaflar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
FEYZULLAH EFENDİ. (2009). Fetâvâ-yı Feyziye, (Hazırlayan: Süleyman Kaya), İstanbul: Klasik Yayınları.
GÖÇEK, Fatma Müge-BAER, Marc David. (2000). “18. Yüzyıl Galata Kadı Sicillerinde Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed.Madeline C. Zilfi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Toplumsal Sınırları”,
HALEBÎ, İbrahim (Şerh Eden: Mehmed Mevkûfâtî). (2014). Mevkûfât Mültekâ Tercümesi, (Sadeleştiren: Ahmed Davudoğlu), C. II, İstanbul: Sağlam Yayınevi.
İSTANBUL KADI SİCİLLERİ, İstanbul: İSAM Yayınları. (www.kadisicilleri.org) (Erişim tarihi: 01.10.2016).
IVANOVA, Svetlana. (2009). “Hıristiyan Rumeli Kadınları, Evlilik Sorunları ve Kadı Sicilleri (17. ve 18. Yüzyıllar)”, Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları (Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 163-209.
JENNINGS, Ronald C. (1975). “Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 18, No. 1 (January), pp. 53-114.
JENNINGS, Ronald C. (1978). “Zimmis (Non-Muslims) in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 21, No. 3 (October), pp. 225-293.
KAPLAN, Hanife. (2014). 1735-1737 Yılları Arasında Konya‘da Sosyal Yaşam ( 53 Numaralı Konya Şer‘iyye Siciline Göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KARAMAN, Hayrettin. (2009). Mukayeseli İslam Hukuku, C. III, İstanbul: İz Yayıncılık.
KAŞIKÇI, Osman. (2015). İslam-Osmanlı Hukuku, İstanbul: Ufuk Yayınları.
KAVAKLI, Sibel. (2011). XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Amasya, (Şer’iyye Sicillerine Göre), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KENANOĞLU, M.Macit. (2004). Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek, İstanbul: Klasik Yayınları.
KÖSE, Saffet. (2003). “İslam Hukukuna Göre Evlenmede Velâyet”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S: 2, s. 101-116.
El-KUDÛRÎ, Ahmed. (2015). Muhtasar’ul-Kudûrî, (Çev: S.Duman- O.Güman), İstanbul: Beka Yayınları.
LAIOU, Sophia. (2009). “Osmanlı Dünyasında Hıristiyan Kadınlar: Rum Cemaatinin Şer’iye Mahkemelerinde Açtığı Kişilerarası Davalar ve Aile Davaları (17. ve 18. Yüzyıllar)”, Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları (Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 253-280.
El-MERGİNANÎ, Burhaneddin Ali b. Ebu Bekir. (2015). El-Hidâye Tercemesi, (Mütercim: Ahmed Meylânî), İstanbul: Kahraman Yayınları.
OKUR, Kâşif Hamdi. (2007). “İslam Hukukunda Miras Engeli Olarak Müslüman ve Gayrimüslim Arasındaki Din Ayrılığı”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. VII, S: 3, s. 95-119.
ÖZEL, Ahmet. (1997). “Harbî”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, s. 112-114.
ÖZEL, Ahmet. (2006). “Müstemen”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, s. 140-143.
ÖZEL, Ahmet. (2014). İslam Hukukunda Ülke Kavramı-Dârulislâm Dârulharb, İstanbul: İz Yayıncılık.
(ÜNAL) ÖZKORKUT, Nevin. (2015). “2014 Tarihli Meryem Yahya İbrahim İshak Davası’ndan Hareketle İslam Hukukunda Bir Evlenme Engeli Olarak Din Farkı ve Osmanlı Uygulamasına Yansımaları”, OTAM Dergisi, C. 37 (Bahar), s. 289-306.
Es-SÂGİRCÎ, Esad Muhammed Saîd. (2015). Delilleriyle Hanefi Fıkhı, İstanbul, Karınca&Polen Yayınları.
SAK, İzzet. (2012). “Şer’iye Sicilleri Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Aile Hayatı: Konya Örneği (1700-1725), Tarihin Peşinde, S: 7, s. 117-125.
TAHÂVÎ. (2013). Mukayeseli Hanefî Fıkhı Tahâvî Muhtasarı, İstanbul: Beka Yayıncılık.
TOPÇUOĞLU, Ali Aslan. (2012). “Modern Hukuk ve İslam’da Vatandaşlık Kavramının Hukukî Temeli”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVI, Sa. 3, s. 185-216.
TURAN, Ali. (2015). “1815 Numaralı Trabzon Şer’iye Siciline Göre Hukukî Hayatta Kadın (1554-1558)”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, Cilt: 1, s. 379-428.
YAMAN, Mehmet Mustafa. (2013). Adalar Mahkemesi 1 Numaralı Şer’iye Sicili (Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YAKUT, Esra. (2008). “XIX. Yüzyılda Orta Anadolu Bölgesi’nde Evliliğin Ortaya Çıkışı, Sona Ermesi ve Sonuçları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XII, Sa. 1-2, s. 237-265.
ZUHAYLİ, Vehbe. (1994). İslam Fıkhı Ansiklopedisi, C. IX-X, Feza Yayıncılık.