Fidan ÖZBEY, Hadiye ELLİBEŞ CERRAH, Şükran ARPAZ ÜNSAL

Özel Yetenekli Çocukların Kendi Arkadaşlık İlişkilerine Yönelik Görüşleri

Öz Bu araştırma özel yetenekli çocukların kendi arkadaşlık ilişkilerine yönelik görüşlerini belirlemeyi amaçlayan nitel bir araştırmadır. Çalışma grubunu Düzce, Bolu ve Samsun illerinde yaşayan özel yetenekli 12 öğrenci oluşturmaktadır. Veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış Arkadaşlık İlişkileri Görüşme Formu kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizi aşamasında 9 tema oluşturulmuş ve bulgular bu temalar altında düzenlenmiştir. Bu temalar; birliktelik, çatışma, yakınlık, iletişim, yardım, bağlılık, güven, özdeşim ve sadakat temaları olarak sıralanmaktadır. Bulgulara göre; öğrenciler arkadaşlarının evlerine sık sık gidip birlikte zaman geçirdiklerini, onlarla zaman geçirmekten keyif aldıklarını öte yandan yalnız zaman geçirmeyi de sevdiklerini göstermektedir. İyi bir arkadaşta aradıkları en temel özelliğin güven olduğu belirlenmiştir. Özel yetenekli çocuklar arkadaşlarıyla bazı konularda tartışsalar da hata kendilerinde olduğu zaman mutlaka özür dilediklerini ifade etmişlerdir. Arkadaşlarının fikir ve düşüncelerini önemsediklerini ve onların sorunları ile yakından ilgilendiklerini dile getirmişlerdir. Kendilerinin arkadaşları tarafından sevildiğini belirtmişlerdir. Karşılıklı olarak sırlarını tutuklarını ve birbirlerini koruduklarını ifade etmişlerdir. Arkadaşlarının yerinde olsaydı kendisi ile arkadaşlık kurmak isteyebileceğini ifade eden çocuklar, kendilerinin iyi bir arkadaş olduklarını dile getirmişlerdir. Arkadaşlarının başarıları ile mutlu olduklarını ve kendi başarıları ile de arkadaşlarının mutlu olduklarını dile getirmişlerdir. Fakat arkadaşları kendilerini kötü bir yola sürüklerse onlarla arkadaşlıklarını keseceklerini de açıklamışlardır. Elde edilen bulgular alan yazın çerçevesinde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Özel yetenekli çocuk, Arkadaşlık ilişkileri, akranlar

___

Akarsu, F. (2001). Üstün yetenekli çocuklar [Gifted Children]. Ankara: Eduser Yayınları
Akpolat, A. H. (2017). Üstün yetenekli çocukların sosyal yeterliliklerinin sınıf içerisindeki sosyometrik statülerine göre incelenmesi [Examining the social competencies of gifted children according to their sociometric status in the classroom](Yüksek Lisans Tezi). http://docs.neu.edu.tr/library/6673294270.pdfadresinden edinilmiştir.
Atik, Z. E.,Çok, F., Esen-Çoban, A., Doğan, T., &Güney-Karaman, N. (2014). Akran ilişkileri ölçeğinin Türkçeye uyarlanması. Geçerlik ve güvenirlik çalışması [Adaptation of the peer relations scale to Turkish. Validity and reliability study].Kuram ve Uygulamada Eğitim, 14(2), 433-446.
Bainbridge, C. (2011) Social and emotional problems affecting gifted children.http://giftedkids.about.com/od/socialemotionalissues/a/gtproblems adresinden edinilmiştir.
Bloomquist, M. L., & Schnell, S.V. (2002). Helping children with aggresion and conduct problems.New York: The Guilford Press.
Boland, C. M., & Gross, M. U. M. (2007). Counseling highly gifted children and adolescents. In S. Mendaglio & J. S. Peterson (Eds.), Models of counseling gifted children, adolescents, and young adults(pp. 153-199). USA: Prufrock Press.
Büyükbayraktar, Ç. (2011). Üniversite öğrencilerinde mükemmeliyetçilik ve öfke ilişkisi [The relationship between perfectionism and anger among university students](Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu UlusalTez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası: 278657)
Burton, C. B. (2001). Children's peer relationships. https://www.ericdigests.org/pre-923/peer.htmadresinden erişilmiştir.
Ciğerci, Z. C. (2006). Üstün yetenekli olan ve olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkaları tarafından algılanma ve psikolojik belirtilerin karşılaştırılması [Self-esteem, perception by others and comparison of psychological symptoms in gifted and non-gifted adolescents](Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası: 186799)
Clark, B. (2002). Growing up gifted: Developing the potential of children at school and at home. USA, New Jersey: Merill Prentice Hall Press.
Cotien, L., & Manion, L. (1994). Research methods in education(4th ed.). London: Routlenge.
Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni [Qualitative research methods: Qualitative research and research design according to five approaches].Bütün, B. & Beşir, S.B. (Çev. Eds.).Ankara: Siyasal Kitabevi.Çağlar, D. (2004). Üstün yetenekli çocuklar seçilmiş makaleler kitabı [Gifted children selected articles book]. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Çetinkaya, Ç. (2014). The effect of gifted students’ creative problem solving program on creative thinking. Social and Behavioral Sciences, 116(2014),3722-3726.
Dabrowski, K. (1979). The heroism of sensitivity.(E. Hyzy-Strzelecka, Trans.). Advanced Development, 6(1), 87-92.
Dağlıoğlu, H. E. (2010). Üstün yetenekli çocukların eğitiminde öğretmen yeterlikleri ve özellikleri [Teacher competencies and features in the education of gifted children]. Milli Eğitim Dergisi, 39(186), 72-84.
Davis, G. A., & Rimm, S. B. (2004). Education of the gifted and talented.Boston, MA: Pearson Education Press.
Delikara, İ. E. (2000). Ergenlerin akran ilişkileri ve suç kabul edilen davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi [Examining the relationship between adolescents' peer relationships and criminal behavior](Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası:94573)
Dixon, F. A., Lapsley, D. K., & Hanchon, T. A (2004). An empirical typology of perfectionism in gifted adolescents. Gifted Child Quarterly, 48(2), 95-106.
Dodge, D. T., & Bickart, T. S. (1998). Preschool for parents.Washington: Teaching Strategies.Douthitt, V. C. (1992). A comparison of adaptivebehaviour in gifted and nongifted children. Roeper Review, 14(3), 149-15.
Enns, M. W., Cox, B., & Clara, I. (2002). Adaptive and maladaptive perfectionism: Developmental origins and association with depression proneness. Personality and Individual Differences, 33(6), 921-35.
Erdem, B. (2013). Bilim ve sanat merkezine devam eden üstün zekâlı ve özel yetenekli çocukların sosyalleşme koşulları(Batı Akdeniz Bölgesi örneği) [Socialization conditions of gifted and special talent children continuing to science and art center(Example of Western Mediterranean Region)](Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası: 369052)
Ergin, H. (2004). Zekâdüzeyinin “İletişim Becerileri Eğitim Programı”ndanyararlanma düzeyine etkisi [The effect of intelligence level on the level of benefiting from the “Communication Skills Training Program”]. Kulaksızoğlu, A. (Ed.), 1. Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabıiçinde (ss.107-119).İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Erigüç, G., Şener, T., & Eriş, H. (2013). İletişim becerilerinin değerlendirilmesi: Bir meslek yüksekokulu öğrencileri örneği [Evaluation of communication skills: An example of a vocational school students]. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 16(1), 45-65.
Fergusson, D. M., Lianne, J. W., & Horwood, L. J. (1999). Childhood peer relationships problems and young people’s involvement with deviant pers in adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 27(5), 357-369.
Fiedler, E. D. (1993). Square pegs in round holes: Gifted kids who don’t fit in. Understanding Our Gifted, 5, 11-14.
Fornia, G. L.,& Frame M. W. (2001). The social and emotional needs of gifted children: Implications for family counseling. The Family Journal, 9, 384-390.
Girgin, D., & Şahin, Ç. (2019). Üstün yetenekli öğrencilerin “Ben ......olsaydım” etkinliğine yönelik görüşleri [Opinions of gifted students on the effectiveness “If I were ...”]. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(Özel Sayı), 177-195. doi: 10.30855/gjes.2019.os.01.010
Gross, M. U. (2002). Musings: Giftedchildrenandthegift of friendship. Open Space Communications, 14(3), 27-29.
Gross, M. U. (2012). “Play partner” or “Sure shelter”: What gifted children look for in friendship. SENG Newsletter, 2(2), 1-3.
Gülay, H. (2009). Okul öncesi dönemde akran ilişkileri [Peer relations in preschool period].Ankara: Pegem Yayıncılık.
Gülay, H. (2010). Okul öncesi dönemde akran ilişkileri [Peer relations in preschool period]. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(22),82-93.
Gündüz, T. (2010). Üstün zekâlı çocuklarda ahlâk gelişimi ve eğitimi [Moral development and education in gifted children].İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 157-177.
Gür.,Ç. (2011, April). Üstün yetenekli çocukların karşılaştığı sosyal ve duygusal problemler ve bu problemlerin çözümüne ilişkin öneriler: arkadaş edinme sorunu, alay edilme, anksiyete-endişeler ve aşırı mükemmelliyetçilik üzerine bir çalışma [Social and emotional problems faced by gifted children and suggestions for the solution of these problems: Astudy on the problem of making friends, mocking, anxiety-anxiety and extreme perfectionism].2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Antalya-Turkey. http://www.iconte.org/FileUpload/ks59689/File/228.cagla.gur.pdfadresinden erişilmiştir.
Hatch, J., & Johnson, L. G. (1988, November). Guiding the social developmentof gifted and talented preschoolers. Paper presented at the Annual Conference of the National Association for the Education of Young Children, Anaheim, CA.
Heiman, T. (2000a). Quality and quantity of friendship: Students’ and teachers’ perceptions. SchoolPsychology International, 21(3), 265-280.
Heiman, T. (2000b). Friendship quality among children in three educational settings. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 25(1), 1-12.
Helt, C. (2008). The role of IQ and gender in the social-emotional functioning of adolescents(Doctoral dissertation). Retrieved from ProQuest Information & Learning. (2009-99170-022)
Hepler, J. B. (1997). Social development of children: The role of peers. Social Work in Education, 19(4), 242-256.
Hewitt, P. L., Caelian, C. F., Flett, G. L., Sherry, S. B., Collins, L.,& Flynn, C.A. (2001). Perfectionismin children: Associations with depression, anxiety and anger. Personality and Individual Differences, 32(6), 152-61.
Hortaçsu, N. (1997). İnsan ilişkileri [Human relationship] (2. baskı).Ankara: İmge KitabeviYayınları.
Hortaçsu, N. (2002). Çocuklukta ilişkiler: Ana-baba, kardeş ve arkadaşlar [Relationships in childhood: Parents, siblings and friends]. Ankara: İmge Yayınevi.
Kaner, S. (1998). Akran İlişkileri Ölçeği ve Akran Sapması Ölçeği geliştirme çalışması [Peer Relations Scale and Peer Deviation Scale development study].Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Bölümü. Proje No: 98-04-00-01, 1998.
Karakuş, F. (2010). Üstün yetenekli çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlükler [Difficulties faced by parents of gifted children].Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 127-144.
Karasar, N. (1995). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler ve teknikler [Scientific research method: Concepts, principles and techniques].Ankara: Sim Matbaası.
Kaya, F., Erdoğan, R.,& Çağlayan, Y. (2014) Üstün zekalı ve yetenekli öğrencilerin okul yaşam kaliteleri ve arkadaşlık ilişkilerinin karşılaştırılması [Comparison of gifted and talented students' school quality of life and friendship].Türk Üstün Zeka ve Eğitim Dergisi, 4(2), 107-125.
Kawamura, K. Y., Frost, R. O.,& Harmatz, M. (2002). The relationship of perceived parenting styles to perfectionism. Personality and Individual Differences, 32(2), 317-27.
Kearney, K. (1996). Highly gifted children: In full inclusion classrooms.Retrived from http://members.aol.com/discanner/hgfull.html
Kerr, B. A. (1985). Smart girls, gifted women: Special guidance concerns.Roeper Review, 8(1),30-33.
Kline, B. A.,& Meckstroth, E. A. (1985). Understandingand encouraging the exceptionally gifted.RoeperReview, 8(1), 24-30.
Koç, İ. (2015). The remarks of gifted students attending science and art center about communication skills. Journal of Gifted Education Research, 1(3), 39-53.
Koçal, Z. D, Kanar, E., Ermis, S.,& Pınar, K. (2009, Mart). Bilim ve sanat merkezine devam eden üstün yetenekli öğrencilerin temel ihtiyaçları: Amasya örneği [Basic needsof gifted students attending the science and art center: Amasya example].Ulusal Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi’nde sunulmuş sözlü bildiri, Eskişehir, Türkiye.
Köse, N. (2015).Ergenlerde akran ilişkilerinin mutluluk düzeyine etkisi [The effect of peerrelationships on happiness level in adolescents]. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(4), 1-6.
Kuzgun, Y. (1972). Anne baba tutumlarının bireyin kendini gerçekleştirme düzeyine etkisi [The effect of parenting attitudes on the self-actualization level of the individual](Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Ladd, G. W., Kochenderfer, B. J.,& Coleman, C. C. (1996). Friendship quality as a predictor of young children’s early school adjustment. Child Development,67(3), 1103-1118.
Levent,F. (2011). Üstün yetenekli çocukların hakları [Rights of gifted children].İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Lovecky, D. V. (1993). The quest for meaning: Counseling issues with gifted children and adolescents.InL. K. Silverman (Ed.), Counseling the gifted and talented (pp. 29-50). Denver: Love Publishing Company.
Mangır, M., & Baran, G. (1990). Çocukta rol değişimi ve cinsel kimliğin kazanılması [Role change and sexual identity in child]. Eğitim ve Bilim Dergisi,76(14), 66-72.
Masden, C. A., Leung, O. N., Shore, B. M., Schneider, B. H.,& Udvari, S. J. (2015). Social-perspective coordination and gifted adolescents’ friendship quality. High Ability Studies,26(1), 3-38. doi: 10.1080/13598139.2015.1028613.
Miles, M. B.,& Huberman A. M. (1984).Qualitative data analysis: A sourcebook of new methods.USA: Sage Publications.
Nail, J. M.,& Evans, J. G. (1997). The emotional adjustment of gifted adolescents: A view of global functioning. Roeper Review, 20(1), 18-21.
Neihart, M. (1999). Impact of giftedness on psychological well-being. Roeper Review, 22(1), 123-127.
Neihart, M. (1999). The impact of giftedness on psychological well being. https://positivedisintegration.com/Neihart1999.pdfadresinden erişilmiştir.
Oğurlu, Ü.,& Yaman, Y. (2010). Üstün zekâlı/yetenekli çocuklar ve iletişim [Gifted/talented children and communication]. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(11), 213-223.
Patton, M. Q. (2002). Qualitative evaluation and research methods (3rd ed.).Thousand Oaks, CA: Sage
Peterson, J.,Duncan, N.,& Canady, K. A. (2009). Longitudinal study of negative life events, stress, and school experiences of gifted youth. Gifted Child Quarterly,53(1), 34-49.
Plucker, J. A., & Levy, J. J. (2001). The downside of being talented. American Psychologist,56(1), 75-76.
Porter, L. (1999). Gifted young children: A guide for teachers and parents (2nd ed.).Buckingham, United Kingdom: Open University Press.
Robinson, N. M. (2008). The Social World of Gifted Children and youth. In S. I. Pfeiffer (Ed.), Handbook of giftedness in children: Psychoeducational theory, research, and best practices(pp. 33-51). New York, NY: Springer.
Ruf, D. (2009). Fivelevels of gifted: School issues and education a loptions.Scottsdale, AZ: Great Potential Press.
Sağlam, F. N. (2011). Maslow ve ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı.http://www.psikiyatrivehayat.com/maslow.htm adresinden edinilmiştir
Sak, U. (2016). Üstün zekâlılar:Özellikleri, tanılanmaları, eğitimleri [Gifted:Features, diagnoses, training].Ankara: Vize yayıncılık.
Saranlı, A. G. (2017). Eş zamanlı olmayan gelişimin üstün yetenekli çocuklardaki görünümü üzerine bir örnek olay çalışması [A case study on the manifestation of asynchronous development in gifted children asynchronous development in gifted children]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(1), 89-108.doi: 10.21565/ozelegitimdergisi.30
Saranlı, A.,& Metin, N. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda görülen sosyal-duygusal sorunlar [Social-emotional problems observed in gifted children].Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 45(1), 139-163.
Seggie, F. N.,& Bayyurt, Y. (2015). Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları [Qualitative research: Methods, techniques, analysis and approaches].Ankara: AnıYayıncılık.
Shechtman, Z.,& Silektor, A. (2012). Social competencies and difficulties of gifted children compared to nongifted peers. Roeper Review, 34(1), 63-72. doi: 10.1080/02783193.2012.627555
Shure, M. B.,& Spivack, G. (1980). Interpersonal problem solving as a mediator of behavioral adjustment in preschool and kindergarten children. Journal of Applied Developmental Psychology, 1(1), 29-44.
Shure, M.B.,& Spivack, G. (1982) Interpersonal problem-solving in young children: Acognitive approach to prevention. American Journal of Community Psychology, 10(3), 341-356.
Shure, M. B. (2001). I can problem solve (ICPS): An interpersonal cognitive problem-solving program(2nd. ed.). Illinois: Research Press.
Smith, J. A., Flowers, P., & Larkin, M. (2009). Interpretative phenomenological analysis: Theory, method and research. Thousand Oaks, CA: Sage.
Smutny, J. F.(2001). Stand up for your gifted child.Canada: Free Spirit Publishing.Sternberg, R. J. (1997). Successful intelligence.New York,Plume.
Strip, C. A., & Hirsch, G. (2000). Helping gifted children soar: A practical guide for parents and teachers.Arizona Book Publishing Association.
Türnüklü, A. (2000). Eğitim bilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: Görüşme [A qualitative research technique that can be used effectively ineducational science research: Interview]. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24(24), 543-559.
Uysal, R. (2014). The predictive roles of social safeness and flourishing on problematic Facebook use. South African Journal of Psychology, 45(2), 182-193.doi: 10.1177/0081246314560010
Vasta, R., Haith, M. M., & Miller S. C. (1992). Child psychology.New York: Wiley.
Yıldırım, A.,& Şimşek H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri [Qualitative research methods in the social sciences]. Ankara: Seçkin Yayınları.
Yoo, J. E.,&Moon, S. M. (2006). Counseling needs of gifted students: An analysis of intake forms at a university based counseling center. Gifted Child Quarterly, 50(1), 52-61.
Webb, J. T. (1994). Nurturing social emotional development of gifted children.ERIC Digest E527https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED372554.pdf adresinden edinilmiştir.
Webb, J., Amend, E., Webb, N., & Goerss, J. (2013). Misdiagnose van hoogbegaafden: Handreikingen voor passend hulp [Misdiagnosis of the Gifted: Guides forappropriate help].Assen: Koninkelijkevan Gorcum.
Winner, E. (1996). Gifted children.USA: Basic Books.