OSMANLILAR’DA BALİSTİK VE MODERN FİZİK İLİŞKİSİ

Bilimsel ilerlemeler, teknolojik gelişmelerle paralellik göstermektedir. Avrupa'da yapılan balistik ve topçuluk çalışmaları, mekaniğin iki dalı olan kinematik ve dinamik bilimlerinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Galileo, bir askeri mühendis olarak yaptığı kinematik çalışmalarında topçuluğun önemine vurgu yapmıştır. Newton da, hava sürtünmesi araştırmalarında topçuluktan yararlanmıştır. Osmanlılar 19. yüzyıl başlarından itibaren modern hareket kuramlarını, askermühendis hocaların gayretleriyle birlikte almaya başlamıştır. Bu çabalar sonucunda modern kinematik ve dinamik Osmanlılar tarafından kabul görmeye başlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Ateşli Silahları, Balistik, Başhoca İshak Efendi, Hüseyin Rıfkı Tâmânî, Galileo, Topçuluk, Mühendishâne, Modern Fizik

The Relationship of Ballistics and Modern Physics in Ottomans

Throughout the history, scientific improvements have shown parallelism with the technologic developments. The ballistic and artillery studies conducted in Europe have had a crucial role in the development of kinematics and dynamics which are two of the branches of the mechanics. Galileo, as a military engineer, had always emphasized the importance of artillery in his kinematics studies. Similarly, Newton had also used artillery for his friction force of air researches. The Ottomans, from the beginning of 19th century, had started receiving the modern kinetics theories together with the effort of the military engineers. Among them, Huseyin Rifki Tamani and Bashoca Ishak Efendi’s considerable efforts leaded off the acceptance of modern kinematics and dynamics by Ottoman Empire in the 19th century.

Keywords:

Ottoman’s Firearm, Ballistic, Bashoca Ishak Efendi, Galileo, Gunnery, Huseyin Rifki Tamani, Modern Physics, Muhendishane,

PDF

___

ADEMOĞLU, F. Ebru. Yahya Naci Efendi ve Modern Fizik Konusundaki Eseri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yük- sek Lisans Tezi, 2001.
ADIVAR, Adnan. Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi, 1982.
AYDIN, H. İbrahim. “Molla Fenârî”, TDVİA. C.30, İstanbul: Türkiye Diyanet Vak- fı, 2005.
AYDÜZ, Salim. “Lâle Devri’nde Yapılan İlmi Faaliyetler.” Divan İlmi Araştırma- lar,.3 (1997): 143-170.
BARNETT, Janet H. “Mathematics goes ballistics: Benjamin Robins, Leonhard Euler, and the mathematical education of military engineers”, Journal of the British Society for the History of Mathematics, 24.2 (2009): 92-104.
BAYRAKDAR, Mehmet. Kayserili Dâvûd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988.
BERNAL, J.D. Modern Çağ Öncesi Fizik. Çev. Deniz Yurtören. Ankara: TÜBİ- TAK, 1995.
BEYDİLLİ, Kemal. Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühen- dishâne Matbaası ve Kütüphânesi. İstanbul: Eren, 1995.
BİLKAN, Ali Fuat. Hayri-Nâmeye göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Düşünce Hayatı. Ankara: Akçağ, 2002.
CEVİZCİ, Ahmet. Felsefe Tarihi. İstanbul: Say, 2010.
CLAGETT, Marshall. “The liber de motu of Gerard of Brussels and the Origins of Kinematics in the West”, Osiris, 12 (1956): 73-175.
ÇEÇEN, Kazım & Celal Şengör. Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun’un 1210/1795 Tarihli Kanunnâmesi. İstanbul: İTÜ Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Mer- kezi, 1988.
DEMİR, Remzi. Osmanlılar’da Bilimsel Düşüncenin Yapısı. Ankara: Epos, 2001.
DESCARTES, René,. Felsefenin İlkeleri. Çev. Mesut Akın, Ankara: Say, 2010.
EINSTEIN, Albert. “İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog’un Önsözü”. Çev. Metin Sitti. Bilim ve Mühendislik-3 (1991): 1.
GALİLEİ, Galileo. İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog. Çev. Reşit Aşçıoğ- lu, İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2008.
GALİLEİ, Galileo. İki Yeni Bilim Üzerine Diyaloglar. Çev. Yasemin Çevik, Ankara: Elips, 2011.
GÖKDOĞAN, Melek Dosay. “Mecmûa‘-i Ulûmu Riyâziye”, Düşünen Siyaset, 16 (2002): 74-103.
GÖKDOĞAN, Melek Dosay & Yavuz Unat. “Fatih Dönemi (1451-1481) Bilim Anlayışı ve Bilim Adamları", Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, ed. Yavuz Unat, Ankara: Nobel, 2010. 39-50.
GRANT, Edward. Orta Çağda Fizik Bilimleri. Çev, Aykut Göker, Ankara: V, 1986.
GÜNERGUN, Feza. “Eski Fransız ve Metre Osmanlı Ölçü ve Tartılarının Sistem- lerdeki Eşdeğeri: İlk Karşılaştırmalar ve Çevirme Cetvelleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2 (1998): 23-68.
HACKBORN, William W., Hackborn, “The Science of Ballistics: Mathematics Serving the Dark Side”, Seminar Proceedings of the Canadian Society for His- tory and Philosophy of Mathematics, 16 (2006).
HAYTA, Necdet & Uğur Ünal. Osmanlı Devletinde Yenileşme Hareketleri,.Ankara: Gazi, 2010.
HENNINGER-VOSS, J. Marry. “How the “New Science” of Cannons Shook up the Aristotelian Cosmos”, Journal of the History of İdeas,.63. 3 (2002): 371-397.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin, Başhoca İshak Efendi Türkiye’de Modern Bilimin Ön- cüsü, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1989.
KAÇAR, Mustafa. “Osmanlı İmparatorluğunda Askeri Sahada Yenileşme Dönemi- nin Başlangıcı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, ed. Feza Günergun, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1995. 209-225.
KALAYCIOĞULLARI, İnan. Kâtip Çelebi’nin Cihannümâ Adlı Eserine İbrahim Müteferrika’nın Yaptığı Ekler Doğrultusunda Çağdaş Bilimlerin Türkiye’ye Girişi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2003.
KARLIĞA, Bekir."Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü”, Doğu Batı, 33 (2005): 161-174.
PEDERSEN, Olaf. Early Physics and Astronomy: A Historical Introduction, New York: Cambridge Press, 1993.
SAYILI, Aydın. Bilim Tarihi Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir. Ankara: Gündoğan, 1999.
STEELE, Brett D.“Muskets and Pendulums: Benjamin Robins, Leonhard Euler, and the Ballistics Revolution”, Technology and Culture, 35.2 (1994): 348-382.
TOSUN, Ali Rıza. “İlk kapsamlı Türkçe Mühendislik Kitabı Mecmûat-el- Mühendisîn’in Ele Aldığı Konular ve Niteliği Hakkında Bir Değerlendirme”, Belleten, 74.270 (2010): 519-526.