İNGİLİZ SEYYAH BUCKINGHAM'IN TRAVELS IN MESOPOTAMIA ADLI ESERİNDE XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA BİRECİK VE URFA

Birecik ve Urfa kenti geçmişten günümüze tarihi İpek Yolu ve ticaret güzergâhları üzerinde yer alıyor olması açısından daima jeopolitik ve stratejik öneme sahip olmuştur. Eskiçağlardan beri pek çok seyyahın ziyaret ettiği bu kent Roma, Selçuklu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safeviler ve Osmanlı dönemlerinde olduğu gibi Cumhuriyet döneminde de gezginlerin uğrak noktalarından biridir. Bu nedenle seyyahların bölgeye dair kaleme aldıkları eserler üzerinden Batı dünyasında aslında bir tür Osmanlı/Türk algısının da şekillendiğini söylemek mümkündür. Bu çerçevede İngiliz seyyah James Silk Buckingham’ın Travels in Mesopotamia adlı eserinde Birecik ve Urfa’yı nasıl tasvir ettiği büyük önem kazanmaktadır. Bu çalışmada İngiliz seyyahın kitabında verilen bilgilerden hareketle tarihte Birecik ve Urfa’daki sosyal, kültürel, dini ve mimari yapının nasıl olduğu üzerinde durulmuştur. Buckingham’ın 4 Haziran 1816'da gerçekleşen seyahati bu bölge ve coğrafyanın tarihsel süreçteki stratejik önemini göstermesi açısından değerlidir. Bu nedenle bu çalışma ile İngiliz seyyahın 1816 yılına dair Birecik’ten başlayıp Urfa ile devam eden seyahati sırasında edinmiş olduğu gözlemler detaylı bir şekilde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

James Silk Buckingham, Urfa, Birecik, İngiliz Seyyah, Mezopotamya, Gezgin.

BIRECIK AND URFA IN THE EARLY NINETEENTH CENTURY IN THE WORK OF BRITISH TRAVEL BUCKINGHAM TITLED TRAVELS IN MESOPOTAMIA

The city of Birecik and Urfa has always been a geography of geopolitical and strategic importance since it is located on the historical Silk Road and trade routes from past to present. This city, which has been visited by many travelers since ancient times, is one of the frequent destinations of travelers in the Republican period, as it was in the Roman, Seljuk, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safavid and Ottoman periods. For this reason, it is possible to say that a kind of Ottoman/Turkish perception was shaped in the Western world through the works written by the travelers about the region. In this context, it becomes important how the British traveler James Silk Buckingham describes Birecik and Urfa in his book Travels in Mesopotamia. In this study, it is emphasized how the social, cultural, religious and architectural structure in Birecik and Urfa in history was based on the information given in the book of the British traveler. Buckingham's trip on June 4, 1816 is valuable as it shows the strategic importance of this region and geography in the historical process. For this reason, in this study, the observations of the British traveler, which he had gained during his 1816 journey, which started from Birecik and continued with Urfa, were evaluated in detail.

Keywords:

James Silk Buckingham, Urfa, Birecik, İngiliz Seyyah, Mezopotamya, Gezgin.,

PDF

___

Azizova, E. (2018). İbrahim’in Havuzundan İsa’nın Mendili’ne Oryantalizmin Edessa’sında Dini Eksen: 16-19 Yüzyıl Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Urfa’sında Yahudi, Hristiyan ve Müslüman Kimliği Üzerine. K. Şulul ve diğerleri (Ed.). İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa, Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa IV, Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi: Şanlıurfa
Arslan, A. A. (2004). 19. Yüzyıl Gezi Rehberleri: John Murray Yayınları. III. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi, 04-05 Nisan 2014, Kuşadası, Aydın, Bildiriler Kitabı, Ankara.
Badger, G. P. (1852). The Nestorians and Their Rituals: With the Narrative of a Mission to Mesopotamia and Coordistan in 1842-44, and of a Late Visit to Those Countries in 1850: Also, Researches Into the Present Condition of the Syrian Jacobites, Papal Syrians, and Chaldeans and an Inquiry Into the Religious Tenets of the Yezeedees, 2 (Vol. 2). London: J. Masters.
Buckingham, J. S. (1827). Travels in Mesopotamia, Including a journey from Aleppo to Bagdad, by the route of Beer, Orfah, Diarbekr, Mardin, & Mousul: with researches on the ruins of Nineveh, Babylon, and other ancient cities, Vol. 1. London: Henry Colburn.
Buckingham, J. S. (1855). Autobiography of James Silk Buckingham: Including His Voyages, Travels, Adventures, Speculations, Successes and Failures, Faithfully and Frankly Narrated Interspersed with Characteristic Sketches of Public Men, with Whom He Has Had Intercourse, During a Period of More Than Fifty Years, Vol. 1. London: Longman.
Blanton, C. (1997). Travel Writing: The Self and the World. New York: Twayne Publishers.
Chesney, F. R. (1850b). The Expedition for the Survey of the Rivers Euphrates and Tigris: Carried on by Order of the British Government in the Years 1835, 1836, and 1837; Preceded by Geographical and Historical Notices of the Regions Situated Between the Rivers Nile and Indus. Vol. 2. London: Greenwood Press.
Cutts, E. L. (1877). In Christians Under the Crescent in Asia. London: Gorgias Press.
Çal, H. (2021). Türkiye Mezar Taşı Tipleri 1: Güneş Tepelikliler. Belleten, 85(303), 645-689.
Demirtaş, M. (2018). Reform ve Aydınlanmaya Doğru. S. H. Özkan (Ed.). Yeni ve Yakın Çağ Tarihi, İdeal Kültür Yayıncılık: İstanbul.
Deveci Bozkuş, Y. (2014). Mary Caroline Holmes’un “Urfa’da Ermeni Yetimhanesi” Adlı Eserinde Urfa’daki İşgal Yılları ve Ermeni Yetim Çocukları. Turkish Studies, 9(4), 341-370.
Deveci Bozkuş, Y. (2022). İngiliz Seyyah Edward Lewes Cutts'ın Kaleminden 1876 Yılında Urfa. Şanlıurfa Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV), 42, 3-8.
Ertaş, M. Y. (2017). Seyyahın Bilincine Bir Yolculuk: Bir Avrupalı Seyyah Osmanlı Tıbbından Niçin Bahseder?. Osmanlı’da Şehir, Vakıf ve Sosyal Hayat. K. İ. Bulunur, F. Bozkurt ve M. C. İzgi (Ed.). Mahya Yayınları: İstanbul. Fletcher, J. Ph. (1850). Notes from Nineveh, and Travels in Mesopotamia, Assyria, and Syria, Vol. 1. Lea and Blanchard Pub: Philadelphia.
Güler, S. E. (2014). Gezgin Papaz George Percy Badger'in Notlarında Urfa. Şanlıurfa Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV), 20, 46-50.
Güler, S. E. (2017). İspanyalı Rahibe Egeria'nın Hac Günlüklerinde Urfa ve Harran. Şanlıurfa Kültür Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV), 29, 19-23.
Güler, S. E. (2020a). Amerikalı Misyoner Gezgin J. P. Fletcher'ın Seyahatnâmesinde Urfa. Şanlıurfa Kültür Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV), 36, 41-45.
Güler, S. E. (2020b). İngiliz Gezgin Richard Pococke Seyahatnâmesinde Urfa ve Birecik. Şanlıurfa Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV), 38, 24-29.
Güler, S. E. (2021). Alman Gezgin Eduard Sachau'un Seyahatnâmesinde Urfa ve Harran. Şanlıurfa Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi (ŞURKAV), 39, 37-49.
Hanilçe, M. (2018). 1842 Sonbaharı’nda Tokat, İngiliz misyoner George Percy Badger’in Gözünden. H. Vural, A. İnanır, S. Pak ve Y. Öksüz (Ed.). Uluslararası Geçmişten Günümüze Tokat’ta İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu: Bildirileri 2 içinde (s. 410-426). Tokat: Gaziosman Paşa Üniversitesi Yayınları.
Humann, C. ve Otto P. (1890). Reisen in Kleinasien und Nordsyrien: ausgeführt im Auftrage der Kgl. preussischen Akademie der Wissenschaften. Berlin: Dietrich Reimer Pub.
Karadeniz, H. B. (1998). XVI. Yüzyılda Rumkale. Belleten, 62(234), 425-456.
Keçeci, Ö. E. (2020). XVIII. Yüzyıl İngiliz Seyahatnâmelerine Göre Osmanlı ve İngiliz Toplumları ve Şehirleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Akdeniz Dünyası Araştırmaları Bilim Dalı.
Özsoy, E. (2010). XVI. Yüzyıl Alman Seyahatnâmelerine Göre Akdeniz, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Akdeniz Dünyası Araştırmaları Bilim Dalı.
Palabıyık, M. S. (2010). Travel, Civilization and The East: Ottoman Travellers’ Perception of “The East” In The Late Ottoman Empire. Ankara: A Thesis Submitted to The Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical University.
Pococke, R. (1743). A Description of the East and some other Countries, Vol. 1. London: Bowyer.
Rauwolf, L. (1582). Aigentliche beschreibung der Raiß, so er vor dieser zeit gegen Auffgang inn die Morgenländer, fürnemlich Syriam, Iudaeam, Arabiam, Mesopotamiam, Babyloniam, Assyriam, Armeniam... selbs volbracht, Laugingen. Erişim tarihi: 23.11.2022, http://www.digitale-sammlungen.de
Roper, G. (1984). George Percy Badger (1815-1888). Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies), 11(2), 140-155.
Sachau, E. (1883). Reise in Syrien und Mesopotamien. Leipzig: FA Brockhaus.
Sezer, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Seyahat İzinleri 18-19 Yüzyıl. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(33), 105-124.
Şahin, G. (2017). İngiliz Seyahatnâmelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
Tekin, A. S. (2020). James Silk Buckingham'ın Gözünden XIX. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı Devleti’nin Güney Vilayetleri (Urfa, Diyarbakır, Mardin, Musul, Erbil, Kerkük, Kifri ve Bağdat). İran ve Turan Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(4), 117-155.
Üner, M. E. (2017). Urfa Gümrük Defterleri Transkripsiyon ve Değerlendirme (H. 1148-1153/ M. 1736-1741). Şanlıurfa: Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
Yılmaz, N. (2021). Klunili Peter (Peter the Venerable) ve İslam Algısı. Journal of Islamic Research, 32(1), 99-117. Yılmaz, Ö. (2014). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28(2), 587-614.
https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG21256 Erişim tarihi: 28.12.2021.
https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1865-1014-280 Erişim tarihi: 28.12.2021.
https://www.woodlandtrust.org.uk/trees-woods-and-wildlife/british-trees/a-z-of-british-trees/english-elm/ Erişim tarihi: 09.01.2022.
https://www.getthedata.com/flushing/where-is-flushing Erişim tarihi: 14.01.2022.
İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 28.12.2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/seyahatnâme
İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 12.01.2022, https://islamansiklopedisi.org.tr/sanliurfa
Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 09/01/2022, https://sozluk.gov.tr/