İNGİLİZ İSTİHBARATÇISI NOEL VE GÜNEYDOĞU ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİ

İngiltere ile Osmanlı Devleti’nin ilişkileri başlangıçtan itibaren olumlu bir yönde seyretmiştir. Bu ilişkilerin gelişmesi amacıyla III. Selim döneminden itibaren Londra’ya büyükelçiler gönderilmiştir. Bu şekilde Osmanlı Devleti yurt dışında daimî elçilikler açarak Avrupa devletleri ile yapıcı ilişkiler kurmaya çalışmıştır. Hatta 1853 Kırım Savaşı’nda İngiltere, Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır. Bununla birlikte 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra İngiltere’nin politikası Osmanlı Devleti aleyhine değişmiştir. Bu yüzden Osmanlı Devleti’ni yıkıcı birçok ittifakın içinde de yer almıştır. Birinci Dünya Savaşı’na farklı ittifaklar içerisinde giren bu iki devletin mücadelesi, savaş sonunda da devam etmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda İngiltere tarafından Osmanlı topraklarında işgaller başlamıştır. İngiltere, başlatmış olduğu işgalleri sürdürebilmek için zaman zaman taşeron yapıları da kullanmıştır. Bir İngiliz istihbarat subayı olan Edward William Charles Noel (d.14 Nisan 1886), İngiliz Hükümeti tarafından Osmanlı topraklarına gönderilmiştir. Osmanlı topraklarında kışkırtıcı faaliyetler yürüten Noel, seyahati esnasında yaptığı çalışmalara dair bir günlük tutmuştur. Noel’in, bölge halkını Türk yönetimine karşı ayaklandırma gibi bir düşüncesi olduğu görülmektedir. Elazığ Valisi Ali Galip’in Sivas Kongresi’ni basma teşebbüsünde de Ali Galip’e destek vermiştir. Yaptığı faaliyetlerden dolayı Noel’in Kürt lawrence’si olarak adlandırıldığı da olmuştur. Noel, günlüğünde kendisine göre bölge hakkında ve bölgedeki aşiretlerle ilgili notlar tutmuştur. Aslında Noel’in amacı bölgede yaşayan Kürt aşiretlerini Türklerden uzaklaştırmak ve Türk yönetimi ile olan bağlantılarını sonlandırmaktır. Bunun için kapsamlı bir araştırmaya girişmiş ve her unsuru kullanmaya çalışmıştır. Özellikle Kürtler ile Ermenileri, yaşantıları, örf adetleri ve diğer fiziki özellikleri ile ortak bir noktada buluşturmaya çalışmıştır. Daha da ileri giderek Kürt aşiretlerini İngiliz Hükümeti’nin yanına çekmeye çalışmıştır. Noel’in bölgedeki faaliyetlerini artırması, dolayısıyla İngiltere’nin bölgede tek başına hâkimiyet kurmayı amaçlaması, diğer müttefikleri rahatsız etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Kemal Paşa, , Noel, , İngiliz, , Aşiretler, , Kürtler

BRITISH INTELLIGENCE NOEL AND ACTIVITIES IN SOUTHEASTERN ANATOLIA

The relations between England and the Ottoman Empire had a positive course from the beginning. In order to develop these relations, III. Ambassadors have been sent to London since the reign of Selim. In this way, the Ottoman Empire tried to establish constructive relations with European states by opening permanent embassies abroad. Even in the Crimean War of 1853, England sided with the Ottoman Empire against Russia. However, after the 1877-1878 Ottoman-Russian War, Britain's policy changed against the Ottoman Empire. For this reason, he took part in many alliances that destroyed the Ottoman Empire. The struggle of these two states, which entered the First World War in different alliances, continued at the end of the war. At the end of the First World War, occupations of the Ottoman lands by England began. From time to time, England also used subcontracted structures in order to continue the occupations it had started. Edward William Charles Noel (born 14 April 1886), a British intelligence officer, was sent to the Ottoman lands by the British Government. Noel, who carried out provocative activities in the Ottoman lands, kept a diary of his work during his travels. It is seen that Noel had an idea of uprising the people of the region against the Turkish rule. He also supported Ali Galip in the attempt of Elazig Governor Ali Galip to suppress the Sivas Congress. He has also been called the Kurdish Lawrence of Noel because of his activities. Noel kept notes in his diary about the region and the tribes in the region, according to him. In fact, the purpose of Noel is to distance the Kurdish tribes living in the region from the Turks and to end their connection with the Turkish administration. For this, he has undertaken comprehensive research and tried to use every element. He especially tried to bring the Kurds and Armenians together at a common point with their lives, customs and other physical characteristics. He went further and tried to draw the Kurdish tribes to the side of the British Government. The fact that Noel increased his activities in the region, and therefore England aimed to establish dominance in the region alone, disturbed the other allies.

Keywords:

Mustafa Kemal Pasha, , Noel, , English, , Tribes, , Kurds,

PDF

___

Akşin, S. (1992). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele (Cilt 2). İstanbul: Cem Yayınları.
Atatürk, M. K. (1970). Nutuk (Cilt 1, 1919-1920). İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Milli Eğitim Basımevi.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri (2006). (Cilt 4). Ankara: Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
Başak, T. (2013). Mondros Mütarekesi ve Uygulama Günlüğü (30 Ekim-30 Kasım 1918). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Bıyıkoğlu, T. (1962). Türk İstiklal Harbi 1. Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. Ankara: Milli Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı Harb Tarihi Dairesi.
Burak, D. M. (2004). Birinci Dünya Savaşı’nda Türk İngiliz İlişkileri (1914-1918). Ankara: Babil Yayıncılık. Çay, A. H. (1996). Her Yönüyle Kürt Dosyası. Ankara: Turan Kültür Vakfı.
Duru, O. (1978). Amerikan Gizli Belgelerinde Türkiye’nin Kurtuluş Yılları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Georges-Gaules, B. (1981). “Le Nationalisme Turq”. Kurtuluş Savaşı Sırasında Türk Milliyetçiliği. (C. Yazansoy, Çev.). İstanbul: Sebât Matbaası Tarih ve Edebiyat Yayınları.
Gotthard, J. (1971). Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri. (C. Köprülü, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Göğem, Z. (1954). Kurmay Albay Dadaylı Halit Beğ Akmansü 1884-1953. İstanbul: Halk Basımevi.
Karal, E. Z. (1996). Osmanlı Tarihi, IX, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kartın, C. (2014a). Binbaşı Noel’in Hava Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı Arşivlerindeki Gönderilerinde Kürt-Ermeni Münasebetleri. Yeni Türkiye Dergisi, 64(5), 3883-3893.
Kartın, C. (2014b). İngiliz Arşiv Belgelerine Göre E.W.C. Noel’in Kürtler Üzerine Yaptığı Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme. O. Kılıç (Ed.). Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu: Bildiriler (Cilt 3) içinde (s. 197-244). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kartın, C. (2020). Binbaşı Noel’in Anadolu Misyonu Üzerine Bir Değerlendirme. A. Duran (Ed.). Prof. Dr. Abdulhaluk Mehmet Çay: 35. Yıl Armağan Kitabı içinde (s. 75-106). İstanbul: İKSAD.
Kasalak, K. (2018). Milli Mücadele’de İngiltere’nin Kürt Politikası ve Binbaşı Noel. Kesit Akademi Dergisi, 4(3), 131-141.
Kaymaz, İ. Ş. (2011). Britain’s Policy toward Kurdistan at the End of the First World War. Alternatives: Turkish Journal Of International Relations, 10(2-3), 79-103.
Kadir K. (2021). Ayrılıkçı Bir Cemiyet: Diyarbakır Kürt Kulübü’nün faaliyetleri ve Kapatılması. Atatürk Dergisi, 10(1), 99-131.
Kürkçüoğlu, Ö. (1978). Türk-İngiliz İlişkileri, (1919-1926). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
Lazarev, M. S. (1989). Emperyalizm ve Kürt Sorunu (1917-1923). (M. Demir, Çev.). Ankara: Özge Yayınları.
Noel, E.W.C. (2014). Kürdistan. (Çev. Bülent Birer). İstanbul: Avesta Basın Yayın Dağıtım.
Öke, M. K. (1989). İngiliz Ajanı Binbaşı E.W.C. Noel’in “Kürdistan Misyonu” (1919). İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
Öke, M. K. (2002). Musul-Kürdistan Sorunu 1918-1926. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
Özdemir, B. (2008). İngiliz İstihbarat Raporlarında Fişlenen Türkiye. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Sonyel, S. R. (1995a). Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sonyel, S. R. (1995b). Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika (Cilt 1-2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Şimşir, B. N. (1970). İngiliz Belgelerinde Atatürk (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (Cilt 1). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de Siyasi Partiler. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
Ulubelen. E. (1967). İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye. İstanbul: Aykaç Kitabevi.
Ursavaş, A. S. (2000). Kilikya Dramı ve Urfa’nın Kurtuluş Savaşları. Ankara: Genelkurmay Basımevi.