BAĞIMSIZLIK DÖNEMİ AZERBAYCAN EDEBİYATINDA KLASİK GELENEĞİN DEVAMI

Nesimî, Kişverî, Habibî, Hatâî, Fuzûlî, Vâkıf, Vedâdî, Sâbir gibi çok sayıda ünlü şair tarafından geliştirilmiş olan Azerbaycan edebiyatı günümüzde ne kadar modernleşse de hâlâ klasik geleneği yaşatan şairler yetişmektedir. XIX. yüzyılda Azerbaycan edebiyatı Bakü, Şuşa, Gence, Lenkeran, Şamahı ve diğer şehirlerde faaliyet göstermiş olan edebî meclislerde ilerleme kaydetmiştir. Azerbaycan edebiyatı tarihini dikkatli bir şekilde gözden geçirdiğimizde Sovyetlerin en sıkı zamanında bile klasik edebiyat geleneğinin şekil açısından terk edilmediğini gözlemliyoruz. Azerbaycan’da asırlarca zengin örneklerle devam eden klasik edebiyat geleneği günümüze kadar varlığını sürdürmektedir. 1920-1950’li yıllarda Sovyet totaliter muhitinin diğer alanlarında olduğu gibi edebiyat da radikal metotlarla yönetilmiş ve böylece sosyalist-proleter edebiyatı oluşturulmuştu. Sosyalist-realist edebiyatı şekillendirmek için klasik edebî miras ötekileştirilmiş, klasik şiiri ayakta tutan edebî meclislerin faaliyetine son verilmiş, muğam musikisine ve milli musiki enstrümanlarına karşı kampanya başlatılmıştı. Edebiyat, dil, din ve sanat alanında alınan tedbirler klasik şiire de tesirsiz kalmamış ve “yumuşama” dönemine kadar bu sükût devam etmiştir. 1920’li yıllarda Bakü, Karabağ, Gence, Lenkeran ve Şamahı’da faaliyet gösteren edebî meclisler resmî olarak kapatılmıştır. Akabinde bu gibi şiir meclisleri gizli bir şekilde faaliyetine devam etmiş ve klasik geleneği günümüze taşımışlardır. Bağımsızlık dönemi Azerbaycan edebiyatında klasik ananenin yaşatılmasında Mecma‘u’ş-Şu‘arâ, Fuzulî ve Vahid edebî meclislerinin büyük rolü olmuştur. Günümüzde aruz vezniyle yazan şairleri Bakü’de bir araya getiren Mecma‘u’ş-Şu‘arâ edebî meclisi ve Azerbaycan Yazarlar Birliği Hazar Şubesi faaliyet göstermektedir. Geleneği şekil ve konu itibariyle devam ettiren şairlerin büyük bir kısmı bu meclislerde yetişmişlerdir. Makalede, 1991 yılından günümüze kadar çağdaş Azerbaycan edebiyatı temsilcilerinin klasik tür ve şekillerde yazdığı eserler ele alınarak değerlendirilmeye tâbi tutulmuş, klasik geleneği şekil ve içerik açısından devam ettiren çağdaş şairlerin şiire hangi yenilikleri getirdikleri incelenmiştir. Bunun yanı sıra çalışmada çağdaş edebî meclislerin faaliyetine ışık tutulmuş ve klasik edebî geleneğin yaşama sebepleri açıklanmış, çağdaş Azerbaycan edebiyatında müracaat edilen klasik nazım şekilleri ve edebi türler, külliyat ve divanlar, tezkirecilik geleneği, şiirlerin vezni, dili ve konusu araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, Klasik edebiyat, gelenek, şiir

CONTINUATION THE CLASSIC TRADITION IN AZERBAIJAN LITERATURE IN THE INDEPENDENCE PERIOD

Although Azerbaijani literature, developed by many famous poets such as Nesimi, Kishveri, Habibi, Khatai, Fuzuli, Vaqif, Vidadi and Sabir, is being modernized, there are still poets who preserve the classical tradition. In the 19th century, Azerbaijani literature developed in literary assemblies operating in Baku, Shusha, Ganja, Lankaran, Shamakhi and other cities. Having carefully studied the history of Azerbaijani literature, we will notice that the classical literary tradition was not forgotten in terms of form even in the most severe Soviet times. The tradition of classical literature, which continued for centuries with rich examples in Azerbaijan, continues to exist to this day. In the 1920s-1950s, as in other areas of the Soviet totalitarian milieu, literature was controlled by radical methods, and in this way a socialist-proletarian literature was created. In order to form the literature of socialist realism, the classical literary heritage was marginalized, the activities of literary assemblies that supported the life of classical poetry were stopped, and a campaign was launched against mugham and national musical instruments. The measures taken in the field of literature, language, religion and art did not remain inactive in regard to classical poetry, and this silence continued until the period of "softening". In the 1920s, the literary assemblies operating in Baku, Garabagh, Ganja, Lankaran and Shamakhi were officially closed. In the future, such poetry meetings continued their activities in secret and brought the classical tradition to the present day. The literary assemblies of Majmaush-Shuara, Fuzuli and Vahid played an important role in preserving the classical tradition in the Azerbaijani literature of the independence period. Today, the Majmaush-Shuara Literary Assembly and the Caspian branch of the Azerbaijan Writers' Union operate in Baku, which unite poets who write with the aruz-meter. Most of the poets who continued the tradition in terms of form and theme were educated in these assemblies. The article assesses the works written by representatives of modern Azerbaijani literature in classical genres and forms from 1991 to the present, and considers the innovations that modern poets have introduced into poetry, continuing the classical tradition in form and content. In addition, the work highlights the activities of modern literary assemblies and explains the reasons for the survival of the classical literary tradition, studied the classical forms of verse and literary genres, kulliyyat and divans, the tezkire tradition, the size, language and theme of poems used in modern Azerbaijani literature.

Keywords:

Azerbaijan, classical literature, tradition, poetry,

PDF

___

Akimova, E. (2017). Müstəqillik dövrü Azərbaycan poeziyası müasir ədəbi təmayüllər kontekstində: filologiya üzrə elmlər doktoru dissertasiyası. Bakı.
Ağakərim N. Ş. (2017). Divan. Bakı: Elm və təhsil.
Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. İslam Ansiklopedisi (C. 9, s. 389-427). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Baba Pünhan (2000a). Acı həqiqət. Bakı: Təbib nəşriyyatı.
Baba Pünhan (2000b ). Yalan çeyniyə-çeyniyə. Bakı: Qapp-Poliqraf nəşriyyatı.
Baba Pünhan (2002). Mən nə dedim ki?!. Bakı: Nurlar nəşriyyatı.
Baba Pünhan (2004). Kim nə götürdü. Bakı: Nurlar nəşriyyatı.
Baba Pünhan (2009). Pünhannamə (satirik şeirlər). Bakı: Məlhəm nəşriyyatı.
Buzovnalı, A. (1999). Ömrün ötən anları. Bakı: Ozan.
Buzovnalı, A. (2005). Mərifətdən həqiqətə. Bakı: Qanun.
Buzovnalı, A. (2007). Səhərimə nə qalıb ki. Bakı: Qanun.
Buzovnalı, A. (2009). Xəzərim. Bakı: Qanun.
Buzovnalı, A. (2010). Sarı güllər. Bakı: Qanun.
Buzovnalı, A. (2014). Seçilmiş əsərlər. Bakı: Nurlan.
Buzovnalı, A. (Yay. haz.) (2017). Xəzər təzkirəsi. Bakı: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, Zərdabi LTD. Ədəbi Proses – 2013 (2014). Bakı: Hədəf Nəşrləri.
Əlimərdanlı, H. (2021). Divan: qəzəllər, qəsidələr, qitələr, rübailər. Bakı: Elm və təhsil.
Əlizadə, S. (1995). Azərbaycan dərvişləri və rövzəxanları. Bakı: Boz Oğuz.
Fazil, Ş. (2006). Təzkireyi-Şahin. Bakı, MBM.
Fazil, Ş. (2008). Üçüncü divan. Bakı, Təknur.
Fazil, Ş. (2013). İran səfərnamələri. Bakı: Elm və təhsil.
Fazil, Ş. (2018). Doğruya doğru: Beş Divanımda (Divanlar Xəmsəsi) Allah-təalaya, peyğəmbərə, imamlara, əhli-beyt üzvlərinə və bütün doğru adamlara müraciətlə qələmə aldığım şeirlərdən nümunələr. Bakı: Elm və təhsil.
Fəhmi, İ. (2010). “Yenə də” qəzəllər. Bakı: Mütərcim.
Fəhmi, İ. (2015). Bu gündən dünənə: şeirlər toplusu: 2014-1994. Bakı: Xan.
Hacı Mail (2006). Divan. Bakı: CBS.
Həsənli, T. (2014). Yollara dağılan sözüm. Bakı.
Həsənli, T. (2022). Polad qalxanlara qələm çırpıram. Bakı.
Hüseynqulu oğlu, S. (1999). Məsumnamə. Bakı: Ozan.
Hüseynqulu oğlu, S. (2000). Divan. Bakı: Ozan.
Xaqan, E. (2018). Nigarançılıq. Bakı: Ecoprint.
Xəyal, S. (2005). "Füzuli ədəbi məclisi" və Hacı Mail. Bakı: Nurlan, 2005.
Xəyal, S. (2010). Gənc qələm. Təzkirə. Bakı: MBM.
Xəyal, S. (2012). Maştağa ziyalı qadınlar məclisi: almanax. Bakı: MBM.
Xəyal, S. (2014). Ana: almanax / Maştağa Ziyalı Qadınlar Məclisi. Bakı: MBM.
Xəyal, S. (2015). Divan. Bakı: BMB.
Qarayev, N. (2012). XIX əsr Azərbaycan ədəbi məclisləri. Bakı: Elm və Təhsil.
Qəni, Həkim. (2000). Söz-sənət məbədgahı. "Vahid" Ədəbi məclisi: almanax. Bakı: Təfəkkür.
Quliyev, T. (2011). Anadilli əruz vəznli şeirimizin poetik inkişaf yolu. Bakı: Nurlan.
Qurbanlı, Ə. (2006). Təzə zarafat: satirik şerlər. Bakı: Yazıçı.
Lilpar. (2020). Divan. Bakı: Azəri.
Mahir Ə. (2009a). Söz və musiqi beşiyi- Nardaran. Bakı, Nurlan.
Mahir Ə. (2009b). Külliyyat. Bakı, Adiloğlu.
Məchul M. Ş. (1996). Divan. Bakı: Azərnəşr.
Məchul M. Ş. (2007). Türk divanı. Bakı: Azərnəşr.
Məcidoğlu, M. (2010). Divan. Bakı: Çənlibel.
Məcidoğlu, M. (2012). İkinci Divan. Bakı: Səda.
Məcidoğlu, M. (2016). Fəlakət demə mənsizliyinə. Üçüncü divan. Bakı: Elm və təhsil.
Məcidoğlu, M. (2018). Yalan danış mənimçün. Dördüncü divan. Bakı: Orxan NPM.
Məcidoğlu, M. (2021a). Səndən mənə nə qaldı. Yeddinci divan. Bakı: Orxan NPM.
Məcidoğlu, M. (2021b). Ayrılaq sən demədinmi. Səkkizinci divan. Bakı: Orxan NPM.
Məhərrəmli. Q. (2007). Şahin Fazil "Divan" ı və klassik ədəbi ənənələr. Filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı.
Məmmədzadə, B. (2008). Müasir şeirdə qəzəl-müsəmmət. Dil və Ədəbiyyat, 3(63), 167-169.
Mirxəliloğlu, M. (2009). Divan. Bakı: Mütərcim.
Mirxəliloğlu, M. (2013). Divan: ikinci divan. Bakı: Adiloğlu.
Mirxəliloğlu, M. (2018). Divan. Bakı: Mütərcim.
Munis, G. (2007). Divan. Bakı: MBM.
Musalı, V. (2012). Azərbaycan Təzkirəçilik Tarixi. Bakı: Elm və Təhsil.
Musalı, V. (2021). Türk təzkirəçiliyinin inkişaf mərhələləri (XVIII-XX əsrlər). Filologiya elmləri doktoru dissertasiyası. Bakı.
Musalı, V. (2022). Çağdaş Azerbaycan Edebiyatında Klasik Şiir Geleneği (Baba Pünhan Örneği). M. F. Köksal, E. B. Yeni (Ed.). Klasik Türk Edebiyatında Yerlilik Bildirileri içinde (s. 217-229). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
Nərimanqızı Mahi, M. (2019). "Qəzəl de ki...". Bakı: Elm və təhsil.
Nəzərli, Ə. (1999). Məhəbbət gülşəni-həsrət çələngi. Bakı: Sada.
Nəzərli, Ə. (2006). Məhəbbət təranələri: qəzəllər divanı. Bakı: Mars Print.
Rəmzi, C. (2019). Deyilən Söz Yadigardir. Bakı: Ecoprint.
Rüstəm, S. (1932). Atəş. Bakı: Azərnəşr.
Seyidzadə, M. (2008). Divan. Bakı: Oğuz eli.
Talib, H. Q. Divan. Bakı. Nəşrdə.
Talışlı, M. (1996). Dedim ki, sözüm qala. Bakı: Azərnəşr.
Yusifli, V. (2018). Azərbaycan qəzəli. Bakı: Elm və təhsil.
Fəhmi, İ. (2013). Ağsaqqallar dünyasını dəyişəndən sonra o məclislərin ruhu da yox oldu. Erişim tarihi: 30.03.2021, https://modern.az/az/news/44473/qezelxan-sair-bizim-filmde-erotik-sehne-yoxdur-qiz-yalniz-ust-paltarini-soyunur-musahibe
Həsənli T. Dini şeirlər. Erişim tarihi: 12.10.2022, https://www.goshgar.co.uk/category/dini/
Nəcəfzadə, Q. (2017). Həkim Qəni ilə getdi... Erişim Tarihi: 14.09.2022, https://metbuat.az/news/720460/hekim-qeni-ile-getdi.html