Eski Türklerde Toplumsal ve Siyasal Açıdan Şaman'ın Rolü

Eski Türkler Orta Asya ve yakınındaki coğrafyalarda topluluk ve kabileler halinde yaşamışlardır. Bu arkaik dönemde ve bu coğrafyada yaşayan topluluklarla paralel biçimde var olan ve kökleri de parçası olduğu topluluk gibi geçmişe uzanan inanç sistemleri bulunmaktadır. Eski Türklerin kendi adlandırmaları ile “kam”, daha çok bilinen ve evrensel kullanımı ile “şaman”lar tarafından yönetilen ve uygulanan bu inanç sistemlerine “Şamanizm” adı verilmektedir. Şamanizm yalnızca bir inanç sistemi olarak görülmemelidir, başlı başına eski Türklerin coğrafyasında, kültürel ve toplumsal bir üst belirleyici olarak toplulukların ayırt edici bir niteliği olmuştur. Bu yapı içerisinde Şaman hem transandantal aracılık halinin, toplumsal olana yansıması olarak yöneten ve yönetilen arasında bir “aracı” hem de topluluk halinden topluma ve nihayetinde devletleşmeye gidilen süreçte bir anlamda “katalizör” görevi görmüştür. Ancak özellikle topluluktan topluma ve sonrasında devletleşmeye geçişte Şamanın rolleri değişime uğramıştır. Bu çalışma Şaman’ın yalnızca dini bir figür ya da mitolojik köklere sahip bir büyücü olmadığı bunların yanı sıra topluluk içindeki toplumsal rollerinin neler olduğu üzerinde duracak ve bahsi geçen bu rollerin ve Şaman figürünün geçirdiği değişimlerin yapısını ve etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Türkler, Şamanizm, Şaman.

The Role of the Shaman in Social and Political Perspectives in Ancient Turks

The ancient Turks lived in communities and tribes in Central Asia and nearby geographies. There are belief systems that exist in parallel with the communities living in this archaic period and geography and that extend back to the past, such as the community with which it is rooted. "Kam", as the ancient Turks call it, is more commonly known and universally used; and these belief systems, which are led and implemented by "shamans", are called "Shamanism". Shamanism should not only be seen as a belief system, but in itself, in the geography of the ancient Turks, it has been a distinctive quality of communities as a cultural and social determinant. Within this structure, Shaman acted as both an "intermediary" between the governed and the governed as a reflection of the transcendental mediation state on the social one, and a "catalyst" in a sense in the process from community to society and ultimately to nationalization. However, the shaman's role has changed, especially in the transition from community to society and then to nationalization. This study will focus on what the shaman is not only a religious figure or a wizard with mythological roots, but also what their social role is within the community and aims to examine the structure and effects of these roles and the changes undergoing by the Shaman figure.

Keywords:

Ancient Turks, Shamanism, Shaman,

PDF

___

Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. (Z. Karadavut, & J. Meyermanova, Çev.) Konya: Kömen.

Boyer, B. L. (1969). Shamans: To Set the Record Straight. American Anthropologist, 307-309. Ağustos 5, 2021 tarihinde https://www.jstor.org/stable/669866?seq=1#metadata_info_tab_contents adresinden alındı

Bozkurt, F. (1995). Türklerin Dini. İstanbul: Cem Yayınevi.

Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı.

Durkheim, É. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (F. Aydın, Çev.) İstanbul: Ataç Yayınları.

Eberhard, W. (1996). Çin'in Şimal Komşuları. (N. Uluğtuğ, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. (L. Arslan, Çev.) İstanbul: Kabalcı.

Eliade, M. (2018). Şamanizm. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: İmge.

Enriquez, E. (2019). Sürüden Devlete Toplumsal Bağ Üzerine Psikanalitik Deneme. (N. Tutal, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.

Frazer, J. G. (2004). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri. (M. H. Doğan, Çev.) İstanbul: Payel.

Hassan, Ü. (1984, 01 01). Evrim Teorisi ve Anahanlık Tartışmaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 39(1), 157-166. doi:10.1501/SBFder_0000001441

Hassan, Ü. (2015). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. Ankara: Doğu Batı Yayınları.

Hassan, Ü. (2015). İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi. Ankara: Doğu Batı.

Hultkrantz, Å., & Bäckman, L. (1978). Studies in Lapp Shamanism. Stockholm: Almqvist & Wiksell International.

İnan, A. (1948, Mayıs-Haziran). Göçebe Türk Boylarında Evlâtlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI(3), 127-137. 09 02, 2021 tarihinde http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/2242 adresinden alındı

İnan, A. (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Kværne, P. (2009, Aralık). Bon and Shamanism. East and West, 59(1/4), 19-24. doi:10.2307/29757798

Lang, A. (1897). Modern Mythology. London: Longmans, Green and Co.

Liddell, H. G., & Scott, R. (1940). Greek-English Lexicon. London: Oxford University Press.

Lubbock, J. (1882). The Origin of Civilisation and the Primitive Condition of Man. London: Longmans, Green and Co.

Marett, R. R. (1909). The Threshold of Religion. London: Methuen and Co. Ltd.

Morris, R. C., & Leonard, D. H. (2017). The Returns of Fetishism and Charles de Brosses and the Afterlives of an Idea. Chicago: The University of Chicago Press.

Ögel, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı. Ankara: Başbakanlık Basımevi.

Roux, J. P. (2000). Atalar Kültü - Türkler ve Moğollar. Y. Bonnefoy içinde, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (L. Yılmaz, Çev., Cilt 1, s. 81-82). Ankara: Dost Kitabevi.

Roux, J. P. (2007). Türklerin Tarihi Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl. (L. Arslan Özcan, Çev.) İstanbul: Kabalcı.

Roux, J. P. (2011). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (A. Kazancıgil, Çev.) İstanbul: Kabalcı.

Roux, J. P. (2014). Orta Asya Tarih ve Uygarlık. (L. Arslan Özcan, Çev.) İstanbul: Kabalcı.

Roux, J. P. (2015). Eski Türk Mitolojisi. (M. Y. Sağlam, Çev.) Ankara: BilgeSu.

Schmidt, P. W. (1964). Eski Türklerin Dini. (S. Buluç, Dü.) İ.Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 13(0), 75-90. 08 31, 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17052/178092 adresinden alındı

Spencer, H. (1896). The Principles of Sociology. New York: D. Appleton and Company.

Temir, A. (2010). Moğolların Gizli Tarihi. (A. Temir, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Togan, Z. V. (2019). Umumi Türk Tarihine Giriş En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Tylor, E. B. (1871). Primitive Culture. London: John Murray (publishing house).

Wang, P. (2011). The Power of Numbers in Shamanism A Patterned Explanation of Shaman Names in Inner Asia. Central Asiatic Journal, 91-127. doi:10.2307/41928572

White, L. A. (2007). The Evolution of Culture: The Development of Civilization to the Fall of Rome. California: Left Coast Press.