Demokrasilerde Sivil Toplum ve Devlet–Sivil Toplum İlişkisinde Karşılaşılabilecek Sorunlar

İdeal anlamda sivil toplumun varlığı ve gelişebilmesi açısından devletin tarafsız demokratik bir devlet olması önemli bir zorunluluktur. Tarafsız demokratik bir devletin olmadığı bir yerde gerçek anlamda bir sivil toplumdan da bahsedilemeyecektir. Devletin tarafsız olmasıyla var olma ve gelişme imkânı elde eden sivil toplumun ise, sistemin demokratik yönde gelişimine önemli katkılar sunduğu önemli bir gerçektir. Demokrasi ile sivil toplum arasında var olan söz konusu sıkı ilişki, her ikisi açısından da devlet iktidarının sınırlanması, devletin tarafsızlığının sağlanması ve devletle toplum arasındaki ilişkinin güçlendirmesi, çoğulculuk, katılım ve özgür ifadeyi sağlama gibi temel bir takım fonksiyonların ortaklığından kaynaklanmaktadır. Bu fonksiyonlar aynı zamanda demokrasinin işleyişinde sivil toplumun üstlendiği temel rolleri de ifade etmektedir. Ancak demokratik ülkelerde sivil toplum, demokrasinin işleyişinde önemli fonksiyonlar üstlense de uygulamada sivil toplum-devlet ilişkisinde önemli sorunlarla karşılaşıldığı görülmektedir. Özellikle temel unsurları sağlama bakımından demokratik olarak niteleyebileceğimiz ülkelerde, devlet ile sivil toplum arasındaki ilişkide; gerek devlet gerekse sivil toplum tarafından demokrasinin tam anlamıyla içselleştirilememesinden ya da toplumda yerleşik olan siyasal kültürden kaynaklanan çeşitli sorunlar yaşanmaktadır

Anahtar Kelimeler:

1-Demokrasi, 2-Sivil Toplum, 3-Devlet-Sivil Toplum İlişkisi, 4-Sivil Toplumun Sorunları, 5-Siyasal Kültür

THE POSSIBLE PROBLEMS IN CIVIL SOCIETY AND RELATIONSHIP BETWEEN STATE AND CIVIL SOCIETY IN DEMOCRACIES

For an ideal existence and progress of civil society the existence of an impartial and democratic state is compulsory. Inde ed it can not be claimed that there exists a real civil society if there is not a democratic state. It is a reality that civil society can exist in an impartial and democratic state and hence contributes to the development of democracy. This hard relationship between civil society and democracy necessitates the limitation of state for both. This relatinship is a result of some functions like pluralism, participation and freedom of expression. These functions are fundamental roles of civil society in democracy on the other hand. However although civil society plays an important role in democracies they can face some problems. In countries that we can classify as democratic, especially for providing the fundamentla pillars in civil society and state relationship as the democracy is not fully absorved by both state and the civil society or because of the established political culture within society some problems can exist

Keywords:

1-Democracy, 2- Civil Society, 3-Relationship Between State And Civil Society, 4- Civil Society’s Problems, 5-Political Culture,

PDF

___

AKDEMİR, Süleyman, Sivil Toplum ve İslamiyet, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 267-274.
AKTAN İrfan, ÖZTÜRK Serap, AYMAN Zelal ve diğerleri, Türkiye’de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri Sorunlar ve Çözüm Arayışları, Odak Ofset Matbaacılık, Ankara 2011.
ALEMDAR, Zeynep, Sarmal Modeli Yarı Sarmak: Türkiye’de İnsan Hakları Kurumları-Devlet-AB İlişkisi, Uluslararası İlişkiler, C. 7, Sy. 28 (Kış 2011), ss. 111-128.
ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz, Siyasal Partiler ve Sivil Toplum Örgütleri, Anayasa Yargısı, c. 16, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 1999, ss. 95- 115.
ATAR, Yavuz Demokratik Sistemde Sivil Toplumun Fonksiyonları ve Sivil Toplum Devlet Düalizmi, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 98-102. (Demokratik Sistemde Sivil Toplumun Fonksiyonları)
ATAR, Yavuz, Çağdaş Demokrasinin Siyasal Boyutu: Türkiye’de Demokratikleşme ve Anti-Demokratikleşme Göstergeleri, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 17, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 73-95.
ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınları, Konya 2011. (Türk Anayasa Hukuku)
AZAKLI, Sedat, Devlet Sivil Toplum ve Türkiye, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1997, ss. 224-231.
BARRY, Norman, Klasik Liberalizm ve Sivil Toplum, Liberal Düşünce Dergisi, Bahar-Yaz 1998, C. 3, Sy. 10-11 Liberte Yayınları, Ankara 1998, ss. 49-52.
BOLAY, Hayri, Sivil Toplum ve Manası, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım- Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss.7-9.
BOSTANCI, Naci, Sivil Toplum Devlet ve Türkiye, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 181-188.
CHRYSSOCHOOU, Dimitris, Democracy in the European Union, I.B.Tauris, London 2000.
COHEN, Jashua, Deliberation and Democratic Legitimacy, Der. Alan Hamlin and Philipp Pettit, The Good Polity: Normative Analysis of the State, Bail Blackwell , London 1989.
ÇAHA Ömer, Sivil Kadın Türkiye’de Sivil Toplum ve Kadın, Vadi Yayınları, Ankara 1996. (Sivil Kadın)
ÇAHA, Ömer, 1980 Sonrası Türkiye’sinde Sivil Toplum Arayışları, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 28-65. (Sivil Toplum Arayışları)
ÇAHA, Ömer, Açık Toplum Yazıları, Liberte Yayınları, Ankara 2004. (Açık Toplum Yazıları)
ÇAHA, Ömer, Aşkın Devletten Sivil Topluma, Gendaş Yayınları, İstanbul 2000. (Aşkın Devletten Sivil Topluma)
ÇAHA, Ömer, Devlet ve Sivil Toplum, http://www.baltalimani.com/ pdf/, 24.03.2014.
ÇAHA, Ömer, İslam ve Sivil Toplum, İslam, Sivil Toplum, Piyasa Ekonomisi, Liberte Yayınları, Ankara 1999. (İslam ve Sivil Toplum)
ÇAHA, Ömer, Liberal ve Sosyalist Ülkelerde Sivil Toplum, Liberal Düşünce Dergisi, Güz 1999, C. 4, sy. 16 Liberte Yayınları, Ankara 1999, ss. 104-133.
ÇAHA, Ömer, Türkiye’de Sivil Toplumun Sorunları, Liberal Düşünce Dergisi, Bahar-Yaz1998, c. 3, sy. 10-11 Liberte Yayınları, Ankara 1998, ss. 22-37. (Türkiye’de Sivil Toplumun Sorunları)
DAHL, Robert A., Demokrasi Üstüne, Çev. Betül Kadıoğlu, Phoenix Yayınları, Ankara, 2001.
DALTON, Russell J., Citizenship Norms and the Expansion of Political Participation, Political Studies, Vol. 56, Issue 1, 2008.
DİKMEN-CANİKLİOGLU, Meltem, Sivil Toplum ve Türkiye Demokrasisindeki İzdüşümleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2007.
DİNÇKOL, Bihterin, Yönetilenlerin “Öz” Yönetimi - Kamuoyu, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 5, Sy. 10, Güz 2006/2, ss. 49-66.
DOĞAN, İlyas, Özgürlükçü ve Totaliter Düşünce Geleneğinde Sivil Toplum, Alfa Yayınları, İstanbul 2002.
DURGUN, Şenol, Türkiye’de Sivil Toplum ve Devlet, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 218-224.
ERDOĞAN TOSUN, Gülgün, Birleştirici Demokrasi Devlet Sivil Toplum İlişkisinin Yeniden Yapılandırılması İçin Bir Analiz Aracı Olabilir mi, http://www.siviltoplum.com.tr/?ynt=icerikdetay&id=101, 05.03.2013.. (Birleştirici Demokrasi)
ERDOĞAN TOSUN, Gülgün, Demokratikleşme Perspektifinden: Devlet-Sivil Toplum İlişkisi, Alfa yayıncılık, İstanbul 2001. (Devlet-Sivil Toplum İlişkisi)
ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi Yayınları, Ankara 2004. (Anayasal Demokrasi)
ERDOĞAN, Mustafa, Sivil Toplum: Bir Kavramın Anatomisi, Liberal Düşünce Dergisi, Bahar-Yaz 1998, c. 3, sy. 10-11 Liberte Yayınları, Ankara 1998, ss. 5-22
FRUMKIN Peter, KIM Mark T., “The Effect of Government Funding on Nonprofit Administrative Efficiency: An Empirical Test”, Ash Institute for Democratic Governance and Innovation. Kennedy School of Government , http://www.innovations.harvard.edu/cache/documents/26/2600.pdf, Fall 2002.
GENÇKAYA, Ömer Faruk, Demokratikleşme ve Sivil Toplum İlişkisi Üzerine Bir Not, Yeni Türkiye Dergisi, Kasım-Aralık 1997, Y. 3, Sy. 18, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri Yayınları, Ankara 1997, ss. 102-106.
GÖNENÇ AKPINAR Ayşenur, Sivil Toplum: Düşünsel Temelleri ve Türkiye Perspektifi, Altkitap 2001.
GÖZE, Ayferi, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınları, İstanbul 2000.
GÖZTEPE, Ece, Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışına Karşı Çoğulcu Demokrasi Modelleri: Normatif Düzenleme Olanakları ve Bunun Sınırlılığı Üzerine Bazı Düşünceler, Çoğulcu Demokrasi Çoğunlukçu Demokrasi İkilemi ve İnsan Hakları Toplantısı, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara 2010.
GÖZÜBÜYÜK TAMER, Mine, Tarihsel Süreçte Sivil Toplum, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 27, Sy.1, Haziran 2010, ss. 89-105.
GÜLSOY, Tevfik, Demokrasilerde Siyasal Parti Teşkilatı ve Parti İçi Demokrasi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2000.
HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışı, Rousseau ve Türk Anayasaları Üzerindeki Etkisi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 52, Sy. 4, Y. 2003, ss. 69-92.
HEWLETT, Nick, Democracy in Modern France, Continuum International Publishing Group, New York 2005.
HUNTINGTON, Samuel P., Üçüncü Dalga/Yirminci Yüzyıl Sonlarında Demokratlaşma, Çev. Ergun Özbudun, Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, Ankara,1993.
İÇDUYGU Ahmet, BİKMEN Filiz, KEYMAN Fuat ve diğerleri, Türkiye’de Sivil Toplum: Bir Değişim Süreci Uluslararası Sivil Toplum Endeksi Projesi Türkiye Ülke Raporu, Ed. Filiz Bikmen Zeynep Meydanoğlu,Tüsev Yayınları, İstanbul 2006.
İNCEOĞLU, Sibel, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Çoğulculuk, Çoğulcu Demokrasi Çoğunlukçu Demokrasi İkilemi ve İnsan Hakları Toplantısı, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara 2010.
KABASAKAL, Mehmet, Factors Inﬂ uencing Intra-party Democracy and Membership Rights: The Case of Turkey, Party Politics, July 2012, ss. 700-711.
KALAYCIOĞLU, Ersin, Türkiye’de Demokrasi’nin Pekişmesi: Bir Siyasal Kültür Sorunu, Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt I: Siyaset Bilimi, Editörler: Serap Yazıcı, Kemal Gözler ve Fuat Keyman, Yetkin Yayınları, Ankara 2008, ss. 247-277.
KARADAĞ, Ahmet, Demokratikleşme ve Sivil toplum: Liberal Düşünce Topluluğu Örneği, Sivil Toplum ve Demokrasi, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2005.
KEANE, Jhon, Sivil Toplum ile Devlet Arasındaki Ayrımın Kökenleri ve Gelişimi 1750-1850, Sivil Toplum ve Devlet –Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar, Der. Jhon Keane, Çev. Erkan Akın, Aksu Bora ve Ahmet Çiğdem vd., Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1993.
KEYMAN E. Fuat, YEĞEN Mesut, ÇALIŞKAN Mehmet Ali, TOL Uğraş Ulaş, Türkiye’de Gönüllü Kuruluşların Sorunları, Türkiye’de Gönüllü Kuruluşlarda Sivil Toplum Kültürü, Yaşama Dair Vakfı, 2010, http://www.siviltoplumakademisi.org.tr/index.php?option=com_cont ent&view=article&id=758:stklarnsoru nlarineler&catid=54:sivil-toplumbilinci&Itemid=132, 04.03.2014.
KEYMAN Fuat, SCHOLTE Jan Aart, Küreselleşme ve Sivil Toplum, Sivil Toplum ve Demokrasi Ottoman, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi Yayınları, İstanbul 2005.
KEYMAN, E. Fuat, Türkiye’de Sivil Toplumun Serüveni: İmkânsızlıklar İçinde Bir Vaha, Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Yayını, Ankara 2006. (Türkiye’de Sivil Toplumun Serüveni)
KEYMAN, Fuat, Sivil Toplum, Sivil Toplum Kuruluşları ve Türkiye, Yay. Haz. Arzu Karamani, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları No 3, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi Yayınları, İstanbul 2004.
KEYMAN, Fuat, Türkiye’de ve Avrupa’da Sivil Toplum, Yay. Haz. Arzu Karamani, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları No 3, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi Yayınları, İstanbul 2004. (Türkiye’de ve Avrupa’da Sivil Toplum)
KÖKER, Levent, Seçim Sistemleri ve Siyasî Çoğulculuk, Anayasa Yargısı, c. 23, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2006, s. 199-210.
KUKATHAS, Chandran, Islam, Democracy and Civil Society, Liberal Düşünce Dergisi, Bahar-Yaz1998, c. 3, sy. 10-11 Liberte Yayınları, Ankara 1998.
KUZU, Burhan, Demokrasi- Resmi İdeoloji- Sivil Toplum, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Gündüz Ökçün’e Armağan, C. 47, sy. 1-2, Ankara 1992, ss. 335-369.
LANE Jan-Erik, ERSSON Svante O., Democracy: a Comparative Approach, Routledge, New York 2003.
LEARS, Jackson, The Concept of Culturel Hegemony, Antonio Gramsci: Intellectual and Political Context, Critical Assessments of Leading Political Philosophers, Vol. 1, Ed. James Martin, Taylor & Francis Publishing, New York 2002.
LEVINE, Norman, Marx’s Discourse with Hegel, Palgrave Macmillan Publishing, New York 2012.
LIJPHART, Arend, Demokrasi Motiﬂ eri: Otuz Altı Ülkede Yönetim Biçimleri ve Performansları, Çev. Güneş Ayas-Utku Umut Bulsun, Salyangoz Yayınları, İstanbul, 2006.
LIPSET, Seymour Martin, The Centrality of Political Culture, Journal of Democracy, Vol. 1, No. 4, Fall 1990, ss. 80-83.
LIPSON, Eslie, Demokratik Uygarlık, Çev: Haldun Gülalp, Türker Alkan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984.
MAGEE, Bryan, Karl Popper’in Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, Çev.Mete Tunçay, İstanbul 1990.
MARANGOZ, Mehmet, Toplumsal Barışın Sağlanmasında STK’ların Rolü, Dernekler Dergisi, Sy. 7, http://www.siviltoplumakademisi.org.tr/ index.php?option=com_content&view=article&id=488:toplumsal-barn- salanmasnda-stklarn-rolue-&catid=49:akademik&Itemid=113
MOONEY Annabelle, EVANS Betsy, Globalization The Key Concepts, Taylor & Francis, Oxon 2007.
MOOUFFE Chantal, SASSOON Anne S., Gramsci in France and Italy A Review of Literature, Antonio Gramsci: Intellectual and Political Context, Critical Assessments of Leading Political Philosophers, Vol. 1, Ed. James Martin, Taylor & Francis Publishing, New York 2002.
ÖZBUDUN, Ergun, Siyasal Partiler, Sevinç Matbaası, Ankara 1979.
PETAUX, Jean, Democracy and Human Rights for Europe: the Council of Europe’s Contribution, Council of Europe Publishing, Strasbourg, 2009.
PINTER, Frances, Funding of Global Civil Society Organisations, Global Civil Society, Eds. Anheier, Helmut, Marlies Glasius and Mary Kaldor, http://www.gcsknowledgebase.org/wp-content/uploads/2001chapter8.pdf, 2001.
Problems of Participation-Reﬂ ections on Authority, Democracy, and the Struggle for Common Life, Eds. Tehseen Noorani, Claire Blencowe and Julian Brigstocke, ARN Press, UK 2013.
SALAMON Lester. M., SOKOLOWSKI S. Wojciech, LIST Regina, Global Civil Society An Overview, The Johns Hopkins University, Center for Civil Society Studies, Institute for Policy Studies, The Johns Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project, www.un.mr/vnu07/docs/SC/globalciv. pdf, USA 2003.
SARAN, Ulvi, Sivil Toplum Kuruluşları Ne Kadar Sivil?, http://www. siviltoplumakademisi.org.tr/index.php?option=com_content&view=article &id=493:sivil-toplum-kurulular-ne-kadar-sivil&catid=49:akademik&Item id=113, 11.02.2014.
SARIBAY, Ali Yaşar, Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam, İletişim yayınları, İstanbul 1994.
SARIBAY, Ali Yaşar, Türkiye’de Demokrasi ve Sivil Toplum, Liberal Düşünce Dergisi, Bahar 1997, C. 2, sy. 6, Liberte Yayınları, Ankara 1997, ss. 32-43. (Türkiye’de Demokrasi ve Sivil Toplum)
SARTORI, Giovanni, Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, Çev. Tuncer Karamustafaoğlu-Mehmet Turan, Yetkin Yayınları, Ankara 1993.
SCHECTER, Darrow, Two Views of the revolution Gramshi and Sorel, 1916-1920, Antonio Gramsci: Intellectual and Political Context, Critical Assessments of Leading Political Philosophers, Vol. 1, Ed. James Martin, Taylor & Francis Publishing, New York 2002.
SCHUMPETER, Joseph A., Capitalism, Socialism and Democracy, Routledge, London New York, 2012.
SELÇUK, Sami, Zorba Devletten Hukukun Üstülüğüne, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
SELIGMAN, Adam, Idea Of Civil Society, Simon and Schuster Publishing, New York 1992.
SHILS, Edward, The Virtue of Civil Society, Goverment and Opposition, Vol. 26, Issue 1, January 1991, ss. 3-20
STILLMAN, Peter G., Hegel’s Civil Society: A Locus of Freedom, Polity, Vol. 12, No. 4, Summer, 1980, ss. 622-646.
SUNAY, Reyhan, İfade Hürriyetinin Muhtevası ve Sınırları, Liberal Düşünce Topluluğu, Ankara 2001.
SUNAY, Reyhan, İnsan Haklarının Korunmasında Sivil Toplumun İmkânları ve Sınırları, Mevlana Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, Sy. 1, Konya 2013, ss. 63-95. (Sivil Toplumun İmkânları ve Sınırları)
ŞAHİN Mehmet, UYSAL Özge, Sivil Toplum Kuruluşlarının Devlet Tarafından Finansmanı Üzerine Bir Tartışma, Maliye Dergisi, Sy. 153, Temmuz-Aralık 2007, ss. 1-12
TARHANLI, Turgut, STK’lar ve İnsan Hakları, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları no 13, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi, Kaset Çözümü: Elif Özgen, 2006.
TEORELL, Jan, Political Participation and Three Theories of Democracy: A Research Inventory and Agenda, European Journal of Political Research, Vol. 45, Issue 5, 2006, ss. 787-810.
TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2003.
TOCQEVILLE, Alexis De, Amerika’da Demokrasi, Çev. İhsan Sezal ve Fatoş Dilber, Yetkin Yayınları, Ankara 1994.
TOSUN, Gülgün, Türkiye’de Devlet Sivil Toplum İlişkisi Bağlamında Demokrasinin Pekişmesinin Önündeki Engellere İlişkin Kuramsal ve Pratik Bir Yaklaşım, Ege Akademik Bakış, C.1, Sy.1, Y. 2001, ss. 224-243. ( Demokrasinin Pekişmesinin Önündeki Engellere İlişkin Kuramsal ve Pratik Bir Yaklaşım)
Türkiye’de Derneklerin Örgütlenme Özgürlüğü Önündeki Engeller (Türkiye’de Örgütlenme Özgürlüğünün İzlenmesi İçin Metodoloji Geliştirilmesi Projesi), Ed. Tevfik Başak Ersen, TÜSEV yayınları, İstanbul 2010.
UYGUN, Oktay, Demokrasinin Çoğunlukçu ve Çoğulcu Modelleri İki Bin Beşyüz Yıllık Bir Tartışmanın Analizi, Çoğulcu Demokrasi Çoğunlukçu Demokrasi İkilemi ve İnsan Hakları Toplantısı, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara 2010.
YANIK, Murat, Parti İçi Demokrasi, Beta Yayınları, İstanbul 2002.
YETİŞ, Mehmet, Tocqueville, Demokratik Devrim ve Sivil Toplum, AÜSBF Gelişme ve Toplum Araştırmaları Merkezi Tartışma Metinleri, No: 87, Ankara 2005.
YILDIRIM, İbrahim, Demokrasi Sivil Toplum Kuruluşları ve Yönetişim, Seçkin Yayınları, Ankara 2004.
YILMAZ, Aytekin, Sivil Toplum Demokrasi ve Türkiye, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1997, ss. 86-98.