Osmanlı Dönemi Sosyalizm Tartışmaları ve “İştirâk” Kavramı

Neredeyse dünyanın tamamını sömürge haline getiren başta İngiltere olmak üzere, Avrupalı ülkelerin en güçlü olduğu 19. yy'da ortaya çıkan sosyalizm, sömürgeciler için kendi merkezlerinde ciddi bir tehdit oluşturmuştur. Bu tehdit karşısında Avrupa rejimleri tarafından bir yandan yasal düzenlemeler, diğer yandan da sosyalizmin "aile kurumunu ortadan kaldırmak" anlamına geldiği şeklindeki propagandalar yoluyla bu hareketlerin toplumsal etkisi kırılmaya çalışılır. "Büyük sermaye" (burjuvazi) ve "işçi sınıfı" (proletarya) arasındaki bu çatışma, özellikle 1848 devrimleri ve sonrası gelişmelerle Osmanlı ülkesinde de henüz yeni oluşmaya başlayan basın yoluyla duyulmaya başlanır. Ancak Avrupa'dan gelen haberlere sosyalizm hakkındaki kara propaganda da eşlik eder. Osmanlı Türkçesinde "sosyalizm" ve "komünizm" kavramları için Arapça kökenli "iştirâk" kelimesi ihdas edilir ve kavramın tarifi, Mazdekçilik ile ilişkilendirilir. Bu çalışma, 19. yy'ın ikinci yarısında sosyalizm ile ilgili Osmanlı entelijansiyasında yaşanan tartışmalara ve kavram hakkında muhafazakâr çevrelerdeki pejoratif algının tarihsel arka planına ışık tutmayı amaçlamaktadır

Socialism Discussions during Ottoman Period and the Concept of Ishtirak

Socialism, which emerged in the 19th century when the European countries, especially England, which almost entirely colonized the world, were strongest, became a serious threat to the colonists in their centers. In the face of this threat, on one hand legal regulations were made by European regimes and on the other hand social effects of these movements were tried to be decreased via propagandas claiming that socialism means “removing the family institution”. The conflict between big bourgeoisie and proletariat (working class) became known with the help of press which just came to existence in Ottoman Empire after the 1848 revolutions. Yet, black propagandas accompany the socialism news coming from Europe. In Ottoman Turkish, the concept of ishtirak was created as an equivalent of “socialism” and “communism” and the explanation of the concept was linked to Mazdekism. This study aims to enlighten the discussions about socialism in conservative societies in the 19th century

PDF

___

Avcıoğlu, D. (1969). Türkiye’nin Düzeni. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Cevdet Paşa, A. (1891). Tarih-i Cevdet (Cilt 1). İstanbul: Dâr üt-tibâatül-Âmire Matbaası.
Cevdet Paşa, A., (No.8). Sosyalistlere Dair Bir Makale. İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, Yer Numarası: 335 CEV. 1.
Diyanet İşleri Başkanlığı (1964), Komünizm Hakkında İslami Görüşler, Ankara: DİB Yayınları.
Görgün, H. (1998). “Sosyalizm”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 37). İstanbul: TDV Yayınları.
Harris, G. S. (1976). Türkiye’de Komünizmin Kaynakları. (çev. Enis Yedek). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Haupt, G., & Dumont, P. (2013). Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalist Hareketler. (çev. Tuğrul Artunkal). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
İnalcık, H. (2004). Osmanlı, Devlet Kanun Diplomasi. İstanbul: Timaş Yayınları. İştirâk, 1 Eylül 1910, S. 18.
Mahzumi, M. (2010). Cemaleddin Afgâni’nin Hatırları. (çev. Adem Yerinde). Ankara: Klasik Yayınları.
Marks, K., & Engels, F. (1960). Werke (Band 9). Berlin: Dietz Verlag.
Marks, K., & Engels, F. (2009). Komünist Parti Manifestosu. (çev. Muzaffer Erdost).Ankara: Sol Yayınları.
Meriç, C. (1979). Umrandan Uygarlığa. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Meriç, C. (1993). Sosyoloji Notları. İstanbul: İletişim Yayınları.
Meriç, C. (2015). Mağaradakiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
Öktem, Ü. (1999). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlılarda Felsefe. Milli Eğitim Dergisi, (143), 91-97.
Platon, (1999). Devlet. (çev. Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Redhouse, J. W. (1861). A Lexicon English and Turkish. London: B. Quaritch.
Rodinson, M. (1978). İslam ve Kapitalizm. (çev. Orhan Suda) İstanbul: Hürriyet Yayınları.
Sadi, K. (1994). Türkiye’de Sosyalizmin Tarihine Katkı. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sayılgan, A. (1976). Türkiye'de Sol Hareketler. İstanbul: Otağ Yayınları.
Tahir, K. (1992). Notlar-Batılaşma. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Takvim-i Vakâyi, 13 Mart 1872, S. 1463.
Takvim-i Vekayi, 1 Ağustos 1872, S. 1507.
Tunçay, M. (2009). Türkiye’de Sol Akımlar (Cilt 1). İstanbul: İletişim Yayınları.
Türköne, M. (1994). İslamcılığın Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
Zimmerer, H. (1915). Die Neue Türkei von 1908 bis 1915. Leibzig: Deit&Comp Verlag.