Ehl-i Hadis ile Mu‘tezilî Kelamcıların Eleştiri Üslubu Üzerine

Fikrî ve ilmî gelişimin yapı taşlarından biri olan tenkid faaliyeti, ilk dönemlerden itibaren İslam Medeniyeti’nde yer edinmiştir. Sahabede ilmi yönü ağır basan tenkid/eleştiri faaliyeti, hicri birinci asrın ikinci yarısından itibaren siyasal bir boyut da kazanmıştır. Bu dönemde yapılan karşılıklı tenkitlerin saf/duru ve objektif bir ilmi tartışma niteliğinden uzak olacağı ilim ehlinin malumudur. Kişisel menfaatlerden uzak tutulan ilmi tartışmaların, kişiselleştirildikten sonra ilim erbabına yakışmayan ve tahammül sınırlarını aşan bir hal aldığı tarihi olaylardan anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, inanç ve amelî konularda birbirlerini tenkid eden ve bu çerçevede reddiye niteliğinde eserler veren ehl-i hadis ve Mu‘tezilî âlimlerden bazılarının eleştiri üslubu ortaya koyulmuştur. Eser müelliflerinin ötekiyi eleştirmede kullandıkları lafızlar tespit edilmiş ve bunların tahammül sınırlarıyla alakası üzerinde durulmuştur.

An Evaluation on The Criticism Style of the Ahl al-Hadith and Mu‘tazilite Theologian

Criticism activity, which is one of the pivotal aspect of intellectual and scientific development," has taken its place in Islamic Civilization since its early periods. Criticism among in the Companions whose scientific aspect is predominant, has also gained a political dimension since second half of the first century of Hijri. This, caused the debate to diverge from its original purpose and caused the sects to enter into various non-scientific polemics. In this study, the style of criticism of some of the Ahl al-Hadith and Mu‘tazilî scholars who criticize each other in terms of belief and practice and who produced works within this framework were presented.

PDF

___

Akyüz, H. (2014). el-Câhız’ın Hadis-Sünnet Anlayışı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
el-Buhârî, M. b. (ts.). Ḫalḳu efʿâli’l-ʿibâd. Riyâd: Dâru’l-Ukâz.
el-Câhız. (1964). Resâilü’l-Cahiz. (A.-S. M. Hârûn, Dü.) Kahire: Mektebetü'l-Hânicî.
el-Câhız. (1990). el-Burṣân. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
el-Câhız. (1999). el-Buhalâ. Beyrut: Dâru’l-Hilâl.
el-Câhız. (2002). el-Beyân ve't-Tebyîn. Beyrut: Dâru'l-Hilâl.
el-Câhız. (2003). el-Heyevân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
el-Câhız. (ts.). er-Risâilü’s-Siyâsiyye. Beyrut: Dâru’l-Hilâl.
el-Câhız, A. b.-K. (1999). el-Buhalâ. Beyrut: Dâru’l-Hilâl.
el-Câhız, A. b.-K. (2003). el-Mehâsin ve’l-Eddâd. Beyrut: Dâru’l-Hilâl.
el-Câhız, A. b.-K. (2003). er-Resâilü’l-Edebiyye. Beyrut: Dâru’l-Hilâl.
el-Cüşemî, E. S.-M. (1974). Şerhu’l-Uyûn, (Fadlu’l-İtizal ve Tabakâtu’l-Mu’tezile içerisinde). Tunus: Dâru’t-Tûnusiye.
Eraslan, A. (2020). Mu’tezilede Haber Teorisi. Ankara: İlâhiyât.
Hansu, H. (2012). Mu‘tezile ve Hadis. Ankara: OTTO.
İbn Hanbel, A. b. (2003). er-Red ʿale’z-Zenâdıḳa ve’l-Cehmiyye. (t. S. Şâhîn, Çev.) Riyad: Mektebetu’l-Melik Fehd el-Vatanî.
Ḳāḍī Abdülcebbâr, e.-H. (1974). Fażlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile. (n. F. Seyyid, Çev.) Tûnus: Dâru’l-Kütübi’t-Tûnusiyye.
Ḳāḍī Abdülcebbâr, e.-H. (1987). el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde). (n. t. Umâra, Çev.) Kahire: Dâru’ş-Şurûk.
Ḳāḍī Abdülcebbâr, e.-H. (2008). Tenzîhu’l-Kur’ân Ani’l-Metâin. (M. M. Nebhâ, Çev.) Beyrût: Daru’l-Kutübi’l-İlmiyye,.
Ḳāḍī Abdülcebbâr, e.-H. (2012). el-Muġnī fi Ebvâbi’t-Tevhidi ve’l-‘Adl. (H. M. Nebhâ, Çev.) Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Ḳāḍī Abdülcebbâr, e.-H. (2012). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. (T. A.-H., Çev.) Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabiyye.
Kırbaşoğlu, H. (2020). Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları. Ankara: OTTO Yayınlar.
Koç, İ. (2015). Haşviyye Zihniyeti. İstanbul: IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı IV.
Öz, M. (2013). "Zındık" (Cilt 44). İstanbul: TDV Yayınları.
Özdemir, A. (36, 2019). İbâdiyye’nin Erken Dönem Hadis Kaynakları. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 523-554.
Sinanoğlu, M. (2005). “Muattıla" (Cilt 30). İstanbul: TDV Yayınları.
Uzundağ, M. S. (19/1 (20145)). XIX Asır Hindistan Hadis Alimi Sıddîk Hasan Han'ın (Ö. 1307/1890) Allah'ın Haberi Sıfatları İle İlgili Görüşleri. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 125-145.
Uzundağ, M. S. (4/7 (2013)). İrşâdü's-sârî'ye Göre Kastallânî'nin Kelâmî Görüşleri. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 61-89.
Yurdagür, M. (1997). "Haşeviyye" (Cilt 16). İstanbul: TDV Yayınları.